زهیر بن صرد سعدی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

زهیر بن صرد سعدی در تاریخ اسلامی| زهیر بن صرد سعدی در تراجم و رجال

مقدمه

زهیر بن صرد از قبیله بنی سعد است. قبیله بنی سعد در جنوب شرقی شهر طائف سکونت داشته و دارای طایفه‌های متعددی بودند. این قبیله، همان قبیله‌ای است که پیامبر(ص) دوران کودکی خود را در آن گذرانده است. آن زمانی که حلیمه دایه پیامبر(ص) او را سرپرستی کرد. او از بزرگان این قبیله می‌باشد و در سال هشتم هجری بعد از فتح مکه مسلمان شد. در جریان جنگ هوازن، به عنوان نماینده قبیله خودش به حضور پیامبر(ص) رسید و با یادآوری دوران طفولیت پیامبر(ص)، اسیران و اموال قبیله خود را پس گرفت.

وی علاوه بر جایگاه مدیریتی در قبیله خود، از ذوق شاعری هم بی بهره نبود و در حضور پیامبر(ص)، با شعری آن حضرت را ستود که در تاریخ ماندگار شده است. وی بعدها حجاز را ترک کرد و در شام ساکن شد.

زهیر بن صرد و جنگ حنین

پس از فتح مکه پیامبر(ص) به مدت پانزده روز در آنجا توقف کرد. در این مدت، اهالی شهر طائف، متشکل از هوازن و ثقیف برای مقابله با سپاه اسلام به دره‌ای در مجاورت ذی المجاز آمده و برای جنگ آماده شدند. آنان به فرماندهی مالک بن عوف، با همه تجهیزات و توان بیرون آمده و حتی زن و فرزند خود را هم به همراه آورده بودند. این طایفه با پیامبر(ص) سر جنگ داشتند. هنگامی که شنیدند پیامبر(ص) از مدینه خارج شده، همگی جمع شدند. همین که خبر حرکت قبیلة هوازن و همدستانشان به رسول خدا(ص) رسید، آن حضرت عبدالله بن ابی حدرد را مأمور کرد تا به طور ناشناس خود را به میان لشکر هوازن برساند و از اوضاع و احوال ایشان اطلاعاتی کسب کرده، ایشان را مطلع سازد. عبدالله به دنبال مأموریت به میان ایشان آمد و چون تصمیم هوازن و مالک بن عوف را به جنگ با آن حضرت قطعی دانست، به نزد پیامبر اسلام(ص) بازگشت و آن چه دیده بود به اطلاع آن حضرت رسانید. رسول خدا(ص) با لشکری مرکب از دوازده هزار نفر به دو هزار نفر از مردم مکه و ده هزار نفر همراهان او که از مدینه آمده بودند - برای جنگ با هوازن از مکه خارج شد و عتاب بن اسید را برای سرپرستی باقی ماندگان در مکه گمارد.

در جنگ حنین غنائم و اسیران بسیاری به دست مسلمانان رسید که رسول خدا(ص) دستور داد آن غنائم و اسیران را یک جا جمع کنند. سپس مسعود بن عمرو غفاری را مأمور کرد که آنها را به "جعرانه" ببرد و در آنجا نگهداری کند (تا درباره‌اش تصمیمی بگیرند). شماره اسیران مزبور که زنان و کودکان هوازن بودند، به شش هزار نفر می‌رسید، و شتران و گوسفندانی که از آنها به دست مسلمانان رسیده بود، از شماره بیرون بود.

زهیر بن صرد به همراه چهارده مرد از هوازن که مسلمان شده بودند، به حضور پیامبر(ص) آمدند. زهیر به نمایندگی از آنان چنین گفت: "ای رسول خدا، در این سایه بان‌ها کسانی اسیرند که عهده دار امور تو بودند؛ عمه‌ها و خاله‌های رضاعی و پرستارهایت. ما تو را در آغوش خود پرورش دادیم و از پستان زنان مان شیرت دادیم. من تورا در شیرخوارگی دیدم و شیر خواری بهتر از تو ندیده‌ام، و پس از این که از شیر گرفته شده بودی هم بهتر از تو هیچ کس نبود. سپس تو را در جوانیت دیدم و جوانی بهتر از تو ندیده‌ام، همه آثار خیر در تو کامل شده است؛ ای رسول خدا، ما اهل و عشیره توئیم، و چندان بلا و گرفتاری بر ما رسیده است که بر تو پوشیده نیست. دورترین آنها به تو نزدیکند. ای رسول خدا، پدر و مادرم فدای تو باد، آنها تو را در آغوش خود پرورانده‌اند و از پستان خود به تو شیر داده‌اند و تو را بر پشت خود گرفته‌اند، و تو بهترین و برترین فرزندی".

پیامبر(ص) فرمود: "من مدت‌ها منتظر شما ماندم و گمان کردم که دیگر نخواهید آمد، لذا غنایم، تقسیم شده و سهام اشخاص معلوم گردیده است. او سپس این ابیات را در وصف پیامبر(ص) خواند:

خلاصه ترجمه اشعار این است: ای رسول خدا! در کرم و بزرگواری بر ما منت گذار که تو آن مردی که بر تو امیدواریم و تو را برای خود اندوخته‌ایم. نسبت به زنانی که قضا و قدر آنها را رانده و پراکنده ساخته، و روزگارشان را دگرگون کرده است، لطف فرمای. بر زنانی که از ایشان شیر می‌خوردی، و دهانت پر از شیرهای فراوان ایشان بود، لطف فرمای؛ زنانی که به هنگام طفولیت از شیر آنها می‌خوردی، و آنها را از آن چه پیش می‌آمد و می‌ترساند نگهداری می‌کردند. ای برترین مردمی که تاکنون از آنها خبر داده‌اند، با نعمت‌هایی که بر ایشان مبذول خواهی فرمود، جبران کن. ما را همچون اشخاص خوار و زبون قرار مده، و گوی سبقت از ما ببر که ما خود گروه‌های درخشنده و سر فرازیم. ما نعمت‌ها را سپاسگزار خواهیم بود، هر قدر هم که کهنه شود، و این نعمت پس از امروز هم همواره پیش ما محفوظ خواهد بود.

پیامبر(ص) فرمود: "بهترین سخن، راست ترین سخن است، و این همه را که نزد من می‌بینید، مسلمان هستند. بگویید آیا زنان و فرزندانتان در نظر شما دوست داشتنی‌ترند، یا اموالتان؟" گفتند: ای رسول خدا، تو ما را میان زن و فرزند و اموال مختار و مخیر فرمودی، ما هیچ چیز را با زن و فرزند خود معادل نمی‌دانیم، لطفا زنان و فرزندانمان را به ما برگردان. پیامبر(ص) فرمود: "آنچه که در سهم من و فرزندان عبدالمطلب قرار گرفته است، از شما خواهد بود. برای شما از مردم هم چنین درخواستی خواهم کرد. هنگامی که با مردم نماز ظهر می‌گزارم، شما بگویید که ما رسول خدا را پیش مردم واسطه قرار می‌دهیم و مردم را پیش رسول خدا. و من خواهم گفت: آنچه سهم من و فرزندان عبدالمطلب است از شما، و از مردم هم برای شما درخواست خواهم کرد". هنگام ظهر پس از این که رسول خدا(ص) نماز ظهر را گزارد، آنها برخاستند و همان طور که رسول خدا(ص) دستور فرموده بود، گفتند: ما رسول خدا را پیش مردم واسطه قرار می‌دهیم و مردم را پیش رسول خدا و پیامبر(ص) فرمود: "آنچه از من و فرزندان عبدالمطلب است از شما".

مهاجران گفتند: آنچه از ماست، اختیارش به دست رسول خدا(ص) است. انصار هم چنین گفتند. اقرع بن حابس گفت: "ولی من و بنی تمیم چنین نخواهیم کرد". عیینة بن حصن گفت: "من و فزاره هم چنین نخواهیم کرد". عباس بن مرداس سلمی گفت: "من و بنی سلیم هم نمی‌دهیم". بنی سلیم گفتند: آنچه از ماست برای رسول خدا(ص) خواهد بود، و عباس بن مرداس به آنها گفت: "مرا خوار کردید". در این هنگام رسول خدا(ص) برخاست و برای مردم خطبه خواند و ضمن آن فرمود: "این قوم مسلمان آمده‌اند، من هم روز شماری می‌کردم که بیایند، اکنون هم آنها را مختار ساخته‌ام که زنان و فرزندان یا اموال خود را انتخاب کنند و آنها از زنان و فرزندان خود نمی‌گذرند. بنابر این هر کس از آنها کسی را در اختیار دارد، در صورتی که می‌خواهد رهایشان کند؛ هر کس هم نخواهد و حق خود را بخواهد، در برابر هر اسیر شش شتر پرداخت می‌شود؛ البته از اولین غنائمی که خداوند نصیب فرماید. گفتند: "ای رسول خدا راضی و تسلیم هستیم". حضرت فرمود: "به کارگزاران خود بگویید تا اسیران را به ما بسپارند و نظر خود را هم بگویید تا بدانیم". زید بن ثابت میان انصار حرکت کرد و از ایشان می‌پرسید: آیا راضی و تسلیم نظر پیامبر هستید یا نه؟ و آنها بدون استثناء موافقت خود را اعلام داشتند. عمر بن خطاب هم کسی پیش مهاجران فرستاد و نظر آنها را خواست. ایشان هم بدون استثناء موافقت کردند. ابورهم غفاری هم میان قبائل عرب رفت. بعد هم کارگزاران و امنایی که رسول خدا(ص) آنها را اعزام فرموده بود آمدند و همگی یک صدا رضایت و تسلیم خود را درباره فرمان رسول خدا(ص) اعلان کردند و گفتند: اسیرانی را که در دست دارند آزاد و تسلیم خواهند کرد. اما بنی تمیم و اقرع اسیران خود را نگهداشتند. پیامبر(ص) فدیه هر اسیر را شش شتر قرار داده بودند؛ سه شتر چهار ساله و سه شتر پنج ساله. معاذ بن جبل نقل می‌کند که رسول خدا(ص) در آن روز فرمود: "اگر بر کسی از اعراب درباره برده و بردگی، حقی می‌بود، امروز ثابت شد، ولی این اسارت و پرداختن فدیه است".

جستارهای وابسته

منابع

• کاظمی، محمد ایوب، مقاله «زهیر بن صرد سعدی»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۵

پانویس