احمد بن حسن میثمی
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
از راویان امام رضا(ع). احمد بن حسن بن اسماعیل بن شعیب بن میثم تمار اسدی، مکنی به ابوعبدالله، از محدثان و یاران امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) بود[۱]. به نظر می‌رسد وی به دلیل توطن در کوفه به کوفی توصیف شده است[۲]. نیای وی، یعنی میثم تمار (خرمافروش)[۳]، از بردگان عجم و متعلق به زنی از قبیله بنی‌اسد بود که به دست امام علی(ع) آزاد شد[۴] و از یاران و شیعیان مخلص آن حضرت گردید و در نهایت به پای عقیده‌اش به صلیب کشیده و شهید شد[۵].
احمد بن حسن در متون رجالی در زمره یاران امام کاظم(ع) قرار گرفته است[۶] و به گواه روایتی در سفر حج، حضرت را در منا ملاقات کرد[۷]. وی همچنین از راویان امام رضا(ع) نیز محسوب می‌شد و روایاتی از حضرت را نقل کرده بود[۸]. با این حال، مذهب وی واقفی معرفی شده است[۹]. چنین گمان می‌رود که اولین بار کشی چنین مطلبی را یادآور شده است. وی در کتاب خود از قول حمدویه از حسن بن موسی روایت کرده است که احمد واقفی مذهب بود[۱۰]. در سایر متون رجالی با پذیرش نظر کشی، احمد مورد اعتماد و احادیث وارد شده از قول وی صحیح دانسته شده است[۱۱]. در این میان، تنها علامه حلی در پذیرش این کلام توقف می‌کند و آن را به چالش می‌کشد، بی‌آنکه نظر دیگری ارائه کند[۱۲].
به هر حال در متون حدیثی از احمد نزدیک ۹۵ روایت نقل شده[۱۳] که سه روایت از آنها از امام رضا(ع) نقل شده است. به نظر می‌رسد شیخ صدوق اولین بار در عیون أخبار الرضا(ع) آنها را ذکر کرده[۱۴] و این احادیث پس از آن در متون حدیثی دیگر راه یافته است[۱۵]. او از افرادی چون پدرش[۱۶]، ابان بن عثمان[۱۷] و ابراهیم بن مهزم[۱۸] و دیگران روایت کرده بود.
از جمله روایت‌های منقول وی که به نقل از امام رضا(ع) است، به بحث و جدل علمی که در میان اصحاب حضرت روی داده بود می‌پردازد. در این روایت که ناظر به روش مواجهه با روایت‌های متعارض است، امام بر اساس دسته‌ای از اصول به راه چاره آن اشاره می‌کند و می‌فرماید: اگر دو روایت مختلف از پیامبر(ص) در یک موضوع رسیده باشد، به حکم آنکه خدای عزوجل حلالش را حلال، حرامش را حرام و واجبات را واجب کرده است، طبعاً آنچه از ناحیه آن حضرت وارد شود و با این داده‌ها در تعارض باشد، یعنی مربوط به حلال کردن حرام خدا باشد یا حرام کردن حلال خدا یا دفع کردن و برداشتن واجبی که در کتاب خداست، باشد، قطعاً از جانب حق نیامده است. سپس می‌فرماید: در چنین مواقعی فرا گرفتن و پذیرش آنها جایز نیست، زیرا روشن است که رسول خدا(ص) حلال خدا را حرام، یا حرام خدا را حلال نمی‌کند، چنان که واجبات و احکام خدا را تغییر نمی‌دهد. رسول خدا(ص) در تمام اینها تابع خداست و احکام و فرائض را از خداوند می‌گیرد و به بندگان خدا ابلاغ می‌کند؛ هر چه می‌گوید از جانب خداست، به همین سبب خداوند می‌فرماید: ﴿إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَى إِلَيَّ﴾[۱۹]. پس پیامبر(ص) تابع خداست و از جانب او مأمور رساندن پیام و احکام است. سپس توضیح می‌دهد که گاهی حدیثی از رسول خدا(ص) وارد می‌شود درباره مطالبی که در کتاب خدا نیست، اما در سنت آن حضرت وجود دارد؛ مثلاً دستور به او امری کرده که انجام دادن آن واجب و لازم می‌شود و اطاعت آن، همچون واجبات خدا، حتمی است. چون آن حضرت در این دستور، امر خدا را متابعت و اعلام کرده است، چنان‌که در نواهی ایشان چنین است. امام در ادامه به استناد آیه ﴿وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا﴾[۲۰] به روایات منقول از امامان اشاره می‌کند که جز آنچه در قرآن و سنت آمده نیست و هرگز بر خلاف آن چیزی گفته نمی‌شود، مگر آنکه خوفی وجود داشته یا مواردی باشد که امر و نهی پیامبر(ص) وجوبی و تحریمی نباشد، بلکه استحبابی و کراهتی باشد که در این صورت رخصتی وجود دارد برای کسی که به آن روی می‌کند[۲۱]. از این گفت‌و‌گو بر می‌آید که احمد از افراد نزدیک به امام بوده است، چون آن حضرت مبانی حدیث اسلامی را به روشنی برای او بیان می‌دارد. احمد کتابی به نام النوادر از خود به جای نهاده بود[۲۲].[۲۳].[۲۴]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ رجال النجاشی، ص۷۴.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۲۲؛ منتهی المقال، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ لسان العرب، ج۴، ص۹۳.
- ↑ الغارات، ج۲، ص۷۹۷.
- ↑ الإصابة، ج۶، ص۲۵۰؛ الأعلام، ج۷، ص۳۳۶.
- ↑ رجال الطوسی، ص۳۳۲؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۱۳.
- ↑ قرب الإسناد، ص۳۰۸؛ وسائل الشیعة، ج۲۴، ص۲۶۰.
- ↑ رجال النجاشی، ص۷۴.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۶۸؛ رجال الطوسی، ص۳۳۲.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۶۸.
- ↑ رجال النجاشی، ص۷۴؛ کتاب الرجال، ابن‌داود، ص۴۱۸؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۱۲.
- ↑ خلاصة الأقوال، ص۲۰۲.
- ↑ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۳، ص۶۴.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۲۰؛ ج۲، ص۲۰.
- ↑ وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۱۱۳؛ روضة المتقین، ج۶، ص۳۷؛ مرآة العقول، ج۱، ص۲۱۹.
- ↑ کتاب الغیبة، طوسی، ص۴۶.
- ↑ الکافی، ج۲، ص۶۱۶؛ ج۵، ص۱۰۴.
- ↑ الکافی، ج۶، ص۲۹۴.
- ↑ «جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم» سوره انعام، آیه ۵۰.
- ↑ «و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۰.
- ↑ الفهرست، طوسی، ص۶۵؛ معالم العلماء، ص۱۲؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۴۹۲.
- ↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ الإصابة فی تمییز الصحابة، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود - علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول، ۱۴۱۵ق: الأعلام، خیر الدین بن محمود معروف به زرکلی (۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، پنجم، ۱۹۸۰م. أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبد الکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۶ق؛ روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محمدتقی بن مقصودعلی مجلسی (۱۰۷۰ق)، تحقیق: حسین موسوی کرمانی - علی پناه اشتهاردی، قم، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، دوم، ۱۴۰۶ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الغارات، ابراهیم بن محمد معروف به ابن هلال تقفی (۲۸۳ق)، تحقیق: سید جلال الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثار ملی، دوم، بی تا، الفهرست، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق، قرب الإسناد، عبدالله بن جعفر حمیری (قرن ۳قی)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت عطا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۳ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ کتاب الغیبة، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبادالله تهرانی - علی احمد ناصح، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، ۱۴۱۱ق؛ لسان العرب، محمد بن مکرم معروف به ابن منظور (۷۱۱ق)، تحقیق: علی شیری، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، ۱۴۰۸ق؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول وایت، محمد باقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، دوم، ۱۴۰۴ق؛ معالم العلماء، محمد بن علی مازندرانی معروف به ابن شهر آشوب (۵۸۸ق)، تصحیح: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المطبعة الحیدریة، دوم، ۱۳۸۰ق؛ منتهی المقال فی أحوال الرجال، محمد بن اسماعیل حائری مازندرانی (۱۲۱۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۶ق؛ موسوعة طبقات الفقهاء، زیر نظر: جعفر بن محمدحسین سبحانی (معاصر)، تحقیق و نشر: مؤسسة الإمام الصادق(ع) قم، اول، ۱۴۱۸ق، نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت الإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق.
- ↑ امیری، زکیه سادات، مقاله «احمد بن حسن میثمی»، دانشنامه امام رضا ص ۶۷۲.