تقوا در لغت
مقدمه
این لغت از ماده وقى وَقْياً و وِقَايَةً گرفته شده و به معنای حفظ شیء از اموری است که برای او مضر است. به این ترتیب، «تقوی» یعنی قرار دادن نفس در هیأتی که در حفظ و حراست از عذاب الهی باشد. و لذا «ملکه تقوی» هیأت صیانت و طهارت نفسانی است که فرد را از انجام محرمات و معاصی حفظ می‌کند. «متّقی» کسی است که دائماً در حفظ و پناه وقایه‌ای در مقابل زشتی‌ها و امور مضر است. با این توضیحات، معنای دقیق تقوا یعنی: جعل النّفس في وِقَايَةٍ مما يخاف. یعنی قراردادن خود در حفاظتی از امور ترسناک و خطرناک[۱]. هنگامی که این واژه به باب افتعال می‌رود، معنای پذیرش تقوا و خویشتن‌داری نیز به آن اضافه می‌شود. بدین ترتیب، «اتّقاء» که در اصل «اوتقاء» بوده و واو قلب به تا شده است، به معنای اختیار تقوا و عمل به مقتضای آن می‌باشد[۲].[۳]
نکاتی درباره معنای تقوا
- در فرهنگ دینی، بالاترین خطرات و زشتی‌ها، ارتکاب معاصی الهی است که انسان را در معرض هلاکت ابدی قرار می‌دهد. بنابراین، در قرآن کریم «متّقی) به کسی اطلاق می‌شود که اوّلاً، ادب بندگی و حریم الهی را می‌شناسد و ثانیاً، با قرار گرفتن در چنین حریمی که «وقایة الله» است، خود را از گزند خشم و سخط الهی نسبت به حریم شکنان حفظ می‌کند. بر این مبنا، منظور از تقوا، التزام به شریعت و اوامر شارع است و متّقی یعنی کسی که نفس را از ارتکاب محارم حفظ می‌کند.
- از آنجا که در جهان بینی توحیدی، خداوند خالق عالم و در نتیجه، مالک هستی است، بر همه خلایق ولایت تدبیر و مالکیت دارد. در نتیجه، حفظ حریم الهی در عمل، عبارتست از توجه دائمی به ولایت پروردگار بر انسان؛ چنان که فرمود: ﴿اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ﴾[۴]. در صورت توجه و تولّی به چنین ولایتی، انسان داخل در زمره صالحین می‌گردد: ﴿إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتَابَ وَهُوَ يَتَوَلَّى الصَّالِحِينَ﴾[۵]. در غیر این صورت، او تحت ولایت شیطان قرار می‌گیرد. بنابراین، تقوا یعنی حریم‌داری ولایت الهی بر انسان و متّقی کسی است که حریم ولایت الهی بر خود را حفظ می‌کند و درتحت چنین ولایتی از خطرات اغوا و فریب شیطان در امان است.
- هرچند مصداق حریم مکتوب الهی قرآن است و متّقی کسی است که به فرامین قرآن عمل می‌کند، ولی چنان که در براهین دیگر اشاره شد، قرآن نیازمند مبیّن و مفسری است که بیان او عدلِ قرآن و حجّت الهی برای مردم باشد. به این ترتیب، متقی کسی است که فرامین دو ثقل الهی، یعنی قرآن صامت و ناطق را حفظ می‌کند؛ به عبارت دیگر، به ولایت ولی خدا (که همان ولایت الهی است) تولّی دارد.[۶]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ مفردات ألفاظ القرآن (ط. دارالقلم الدمار الشامیة، ۱۴۱۲ه.ق.)، ص۸۸۱.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ط. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸ ه.ش.)، ج۱۳، ص۱۸۳.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۱۸۵.
- ↑ «خداوند سرور مؤمنان است که آنان را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون می‌برد» سوره بقره، آیه ۲۵۷.
- ↑ «بی‌گمان سرپرست من خداوند است که این کتاب (آسمانی) را فرو فرستاده است و او شایستگان را سرپرستی می‌کند» سوره اعراف، آیه ۱۹۶.
- ↑ فیاض‌بخش و محسنی، ولایت و امامت از منظر عقل و نقل، ج۶ ص ۱۸۶.