دعای ندبه از کدامین امام است؟ (پرسش)
| دعای ندبه از کدامین امام است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت |
| مدخل اصلی | صدور دعای ندبه |
دعای ندبه از کدامین امام است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
- دعای ندبه چه تناسبی با امام زمان دارد؟
پاسخ جامع اجمالی
* پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده میشود:
 |
 |
 |
 |
 |
|
| شوشتری | اباذری | مهدی‌پور | سلیمیان | تونه‌ای | رضوانی |
- دعای ندبه از دیرباز مورد توجه شیعیان و منتظران حقیقی حضرت ولی عصر (ع) بوده و بیانگر تاریخ فشرده‌ای از حضور حجت‌ها و اولیای الهی از حضرت آدم (ع) تا حضرت مهدی (ع) است[۱].
- در سند این دعا تصریحی به اینکه دعا از کدام معصوم است نشده[۲]، اما سه نظریه در این رابطه وجود دارد:
- ظاهر این است که دعا از جانب امام صادق (ع) انشا شده است، همانگونه که مرحوم مجلسی به آن حضرت نسبت می‌دهد. مرحوم علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد تصریح میکند: «دعای ندبه که مشتمل است بر عقاید حقّه و تأسف بر غیبت حضرت قائم، به سند معتبر از امام جعفر صادق (ع) منقول است که این دعا را در چهار عید فطر، قربان، غدیر و روز جمعه) بخوانند[۳]. اما اینکه در برخی از مصادر اینگونه آمده که این دعا برای صاحب الزمان است، ممکن است اینگونه توجیه کنیم، این دعا، دعایی است که برای وجود مقدس امام زمان (ع) انشا شده است نه اینکه از طرف آن حضرت انشا شده باشد[۴]. برخی معترضان می‌گویند: هنگامی که امام صادق (ع)، دعای ندبه را انشا فرموده، بیش از یک قرن به تولد حضرت ولی عصر (ع) مانده بود، پس چگونه ممکن است، انسان نسبت به انسانی که بعد از یک قرن به دنیا می‌آید، گریه و زاری کند و در فراقش اشک بریزد؟! پاسخ این است: این معنا دربارۀ افراد معمولی متصوّر است، اما اگر فرد مورد نظر گل سرسبد جهان خلقت باشد و همۀ پیامبران الهی، نوید او را به پیروان خود داده باشند و به امّت خود از غیبت طولانی و انتظار او گفت‌وگو کرده باشند، بسیار منطقی است که افراد دردآشنا در انتظار آمدنش ثانیه‌شماری کنند و از طول غیبتش گریه‌ها سر دهند[۵]. چنانچه گروهی از اصحاب به محضر امام صادق (ع) شرفیاب شده و حضرتش را دیدند که روی خاک‌ها نشسته، همانند مادر داغ‌دیده، سیل اشک، روان کرده و ناله‌های جانسوز سر می‌دهد. هنگامی که از علت آن جویا شدند، فرمودند: برای طولانی شدن غیبت حضرت قائم (ع) و پریشانی مؤمنان در دوران غیبت اشک می‌ریزند[۶]. بسیاری از امامان (ع) نیز در قنوت نماز خود، از غیبت ولی، به پیشگاه خداوند شکایت می‌کردند[۷] از جمله آنان، امام علی، امام جواد، امام هادی، امام حسن عسکری و امام باقر(ع) است[۸]. البته در اشکال بر این احتمال باید گفت: علامه مجلسی ظاهراً مراجعه به مدارک نکرده بلکه از خارج نقل کرده و اشتباه نموده است چه اینکه اگر از امام صادق (ع) روایت شده بود در بحار که موضوعش ذکر اسانید و مستندات است نقل می‌شد[۹].
- ظاهر عبارت أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ که در کتاب "بزوفری" آمده، این است که از ناحیۀ مقدسه صادر شده[۱۰] و بزوفری از پدرش حسین بن علی بن سفیان که از علما و راویان بزرگ قرن چهارم و هم عصر غیبت صغری بوده نقل کرده و او هم به وسیلۀ نواب اربعه از راه مکاتبه و توقیع با امام زمان (ع) در ارتباط بوده و این دعا را در کتاب خود آورده و سپس به دست فرزندش ابوجعفر بزوفری رسیده است[۱۱]
- احتمال دارد دعای ندبه انشای بزوفری باشد، زیرا ممکن است مفهوم فقرۀ «ذَکَرَ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ» این باشد که دعای ندبه باید برای آن حضرت یعنی برای فرج و گشایش و ظهور وی خوانده شود[۱۲].
- مستحب بودن خواندن دعای ندبه: ظاهر این کلمه می‌رساند این دعا از سوی معصوم صادر شده است؛ زیرا محکوم کردن هر کدام از افعال و أذکار به هریک از احکام خمسه "وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه" از امور توقیفیه است که فقط باید از سوی اولیای خدا صورت گیرد.
- اینکه برای قرائت این دعا، زمان خاص "عیدهای چهارگانه" بیان شده و دعایی که از سوی غیر معصوم انشاء شده باشد، نمی‌تواند از چنین ویژگی برخوردار باشد[۱۳].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. آیت‌الله شوشتری؛ |
|---|
|
آیت‌الله محمد تقی شوشتری، در مقاله «دعای ندبه در اسناد» در این‌باره گفته است:
«در مورد سند دعای ندبه، کتاب بحار از کتاب مزار علی بن طاووس نقل میکند که: «ذَكَرَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي قُرَّةَ نَقَلْتُ مِنْ كِتَابِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سُفْيَانَ الْبَزَوْفَرِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ دُعَاءَ النُّدْبَةِ وَ ذَكَرَ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ يُسْتَحَبُّ أَنْ يُدْعَى بِهِ فِي الْأَعْيَادِ الْأَرْبَعَةِ وَ هُوَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ نَبِيِّهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِيماً اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا جَرَى بِهِ قَضَاؤُكَ فِي أَوْلِيَائِكَ» و دعا را تا آخر نقل کرده است و بعد (مؤلف) بحار می‌گوید: قال محمد بن المشهدي في المزار الكبير قال محمد بن علي بن أبي قرة نقلت من كتاب أبي جعفر محمد بن الحسين بن سفيان البزوفري الی آخره مثل سید و ظاهراً مفهوم این فقره از خبر مذکور وَ ذَكَرَ أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ (ع) این است که بزوفری آن را از امام زمان (ع) روایت کرده که بنابراین دعای ندبه انشای خود آن حضرت است مثل دعای افتتاح و نیز احتمال می‌رود که دعای ندبه انشای بزوفری باشد زیرا ممکن است مفهوم فقره مذکور این باشد که دعای ندبه باید برای آن حضرت یعنی برای فرج و گشایش و ظهور وی خوانده شود. به هر حال اصل سند همین است که در بحار گفته شده است و اما اینکه در زادالمعاد گفته شده: "دعای ندبه به سند معتبر از حضرت صادق(ع) منقول است که این دعا را در چهار عید بخوانند (یعنی روز جمعه، عید فطر، عید قربان، عید غدیر)"، ظاهراً مؤلف مراجعه به مدارک نکرده بلکه از خارج نقل کرده و اشتباه نموده است چه اگر از حضرت صادق(ع) روایت شده بود در بحار که موضوعش ذکر اسانید و مستندات است نقل می‌شد و اما در مورد اینکه "این دعا در سال‌های اخیر سخت رواج یافته و گروه‌های خاصی برای آن تشکیل یافته"، خواندن این دعا مثل خیلی امور دیگر که سال‌های سال به اقتضای شرایط زمانه، رواج بیشتری پیدا کرده‌اند از قبیل تعمیر اساسی مساجد، رفتن اغلب مردم به زیارت حضرت رضا(ع) و نیز کثرت حجاج و نظیر این امور، نسبت به سال‌های پیش بیشتر شده است، البته چه بهتر که کارهای خوب زیاد شوند و شاید مردم به امید گشایش و فرج به این دعا متوسل می‌شوند چه خداوند فرموده: ﴿ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ﴾[۱۴]»[۱۵].
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین اباذری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمود اباذری، در کتاب «ادعیه و زیارات مهدوی» در این‌باره گفته است:
«در سند، تصریحی به اینکه این دعا از کدام معصوم است، نشده. ظاهر عبارت أَنَّهُ الدُّعَاءُ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ که در کتاب "بزوفری" آمده، این است که از ناحیه مقدسه صادر شده است، هرچند شاید کسی بگوید از این تعبیر استفاده میشود که موضوع این دعا امام زمان (ع) است؛ اما اینکه این دعا از کدام معصوم است، از این عبارت چیزی نمی‌توان دریافت. ولی مرحوم علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد تصریح میکند که این دعا از امام صادق(ع) است: و اما دعای ندبه که مشتمل است بر عقاید حقّه و تأسف بر غیبت حضرت قائم، به سند معتبر از امام جعفر صادق(ع) منقول است که این دعای ندبه را در چهار عید بخوانند؛ یعنی در روز عید فطر، روز عید قربان، روز غدیر و روز جمعه[۱۶]»[۱۷]. |
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین مهدی‌پور؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر مهدی‌پور، در کتاب «با دعای ندبه در پگاه جمعه» در این‌باره گفته است:
«دعای ندبه از حضرت امام جعفر صادق(ع) شرف صدور یافته است، چنانکه علّامه مجلسی و شماری از بزرگان بر آن تصریح کرده‌اند[۱۸]. و ظهور کلام سیّد بن طاووس نیز در آن است[۱۹]. ولی از تعبیر "محمد بن ابی قُرّة" که فرموده است: در کتاب "بزوفری" آمده است که "این دعا از برای صاحب‌الزّمان(ص) می‌باشد"[۲۰]. برخی از معاصران تصوّر کرده‌اند که این دعا از ناحیه مقدّسه صادر شده است[۲۱]»[۲۲].
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است:
«بنابر دو قرینه، احتمال اینکه دعای ندبه از سوی غیر معصوم صادر شده باشد، منتفی است:
|
| ۵. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛ |
|---|
|
آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است:
«دعای ندبه دعایی است جامع و پرسوز که از دیرباز مورد توجه شیعیان و منتظران حقیقی حضرت ولی عصر (ع) بوده است. این دعا در حقیقت، بیانگر تاریخ فشرده‌ای از حضور حجت‌ها و اولیای الهی بر پهنه خاک است. سلسله‌ای که از حضرت آدم (ع) آغاز، و تا آخرین حجت خدا، حضرت مهدی (ع) ادامه می‌یابد. دعای ندبه را امام جعفر صادق (ع) به دوستان و شیعیانش تعلیم داده و به آن‌ها امر فرموده که این دعا را در اعیاد چهارگانه (فطر، قربان، غدیر و جمعه) بخوانند و به ما امر فرموده که در عصر غیبت با این دعا، با پیشوای خود راز دل بگوییم و تجدید میثاق کنیم. برخی معترضان به دعای ندبه می‌گویند: هنگامی که امام صادق (ع)، دعای ندبه را انشا فرموده، بیش از یک قرن به تولد حضرت ولی عصر(ع) مانده بود، پس چگونه ممکن است، انسان نسبت به انسانی که بعد از یک قرن به دنیا می‌آید، گریه و زاری کند و در فراقش اشک بریزد؟! پاسخ این است که: این معنی درباره افراد معمولی متصوّر است، اما اگر فرد موردنظر گل سرسبد جهان خلقت باشد و همه پیامبران الهی، نوید او را به پیروان خود داده باشند و به امّت خود از غیبت طولانی و انتظار او گفت‌وگو کرده باشند، بسیار منطقی است که افراد دردآشنا در انتظار آمدنش ثانیه‌شماری کنند و از طول غیبتش گریه‌ها سر دهند[۲۸]. گروهی از اصحاب به محضر امام صادق (ع) شرفیاب شده و حضرتش را دیدند که روی خاک‌ها نشسته، همانند مادر داغ‌دیده، سیل اشک، روان کرده و ناله‌های جانسوز سر می‌دهد. هنگامی که از علت آن جویا شده بودند فرمودند که برای طولانی شدن غیبت حضرت قائم (ع) و پریشانی مؤمنان در دوران غیبت اشک می‌ریزند[۲۹]. بسیاری از امامان(ع) در قنوت نماز خود، از غیبت ولی، به پیشگاه خداوند شکایت می‌کردند و می‌فرمودند: "اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِّنَا وَ غَيْبَةَ وَلِيِّنَا..." از جمله آنان، امام علی، امام جواد، امام هادی، امام حسن عسکری و امام باقر (ع) است[۳۰]. عاشقان و منتظران مولا، دعای ندبه را هرصبح جمعه زمزمه می‌کنند. متن کامل این دعای ارزشمند در مفاتیح الجنان آمده است. علاوه بر دعای ندبه، یکی از زیارتنامه‌های سرداب مقدّس نیز "ندبه" نامیده میشود و آن زیارت، مشهور به "زیارت آل یاسین" است[۳۱]»[۳۲]. |
| ۶. آقای رضوانی (پژوهشگر حوزه علمیه قم)؛ |
|---|
|
آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:
«ظاهر این است که این دعا از جانب امام صادق (ع) انشا شده است، همان گونه که مرحوم مجلسی به آن حضرت نسبت می‌دهد. و اما اینکه در برخی از مصادر این گونه آمده که این دعا برای صاحب الزمان است، ممکن است این گونه توجیه کنیم که: این دعا، دعایی است که برای وجود مقدس امام زمان (ع) انشا شده است نه اینکه این دعا از طرف آن حضرت انشا شده باشد. هر چند برخی خواسته‌اند احتمال اول را به خاطر ناسازگاری برخی از مضامین دعا، با صدور آن از جانب امام صادق (ع) مردود سازند، ولی برای اهل تحقیق روشن است که این اشکالات قابل توجیه است، زیرا نظیر چنین مضامینی در موارد دیگر از امام صادق (ع) و دیگر ائمه (ع) نیز نقل شده است[۳۳]. و نیز احتمال دارد که بزوفری از پدرش حسین بن علی بن سفیان که از علما و راویان بزرگ قرن چهارم که هم عصر و زمان غیبت صغرا بوده نقل کرده و او هم به وسیله نواب اربعه از راه مکاتبه و توقیع با امام زمان (ع) در ارتباط بوده و این دعا را در کتاب خود آورده و سپس به دست فرزندش ابوجعفر بزوفری رسیده است»[۳۴].
|
- آیا دعای ندبه نزد علما معتبر است؟ (پرسش)
- نظر بزرگان علما درباره دعای ندبه چیست؟ (پرسش)
- دعای ندبه از کدامین امام است؟ (پرسش)
- چه ارتباطی بین امام مهدی با کوه رضوی و ذی طوی است؟ (پرسش)
- چرا اسامی تمام امامان در این دعا ذکر نشده است؟ (پرسش)
- آیا دعای ندبه از امام معصوم است و سند دارد؟ و با زیارت ندبه چه تفاوتی دارد؟ (پرسش)
- چرا دعای ندبه در اعیاد اربعه خوانده میشود؟ (پرسش)
- چه کتاب‌هایی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟ (پرسش)
- آیا جمله و عرجت بروحه مخالف با معراج جسمانی است؟ (پرسش)
- چه تألیفاتی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟ (پرسش)
- در دعای ندبه می‌خوانیم: "آیا در رضوی یا ذی طوی هستی". اما پیروان کیسانیه معتقدند غیبت و ظهور محمد حنفیه در آنجاست؛ معنایش چیست؟ (پرسش)
- آیا دعای ندبه انشای برخی از علمای شیعه است؟ (پرسش)
- ابن مشهدی دعای ندبه را چگونه از محمد بن ابی قره نقل کرده است؟ (پرسش)
- آیا درباره محمد بن حسین بن سفیان بزوفری معروف به ابن مشهدی توثیقی رسیده است؟ (پرسش)
- محمد بن علی بن ابی قره راوی دیگر دعای ندبه کیست؟ (پرسش)
- محمد بن مشهدی راوی با واسطه دعای ندبه کیست؟ (پرسش)
- چه کسانی دعای ندبه را نقل کرده‌اند؟ (پرسش)
- راوی دعای ندبه که معاصر امام نبوده چگونه دعا را نقل میکند؟ (پرسش)
- چرا امام مهدی را در دعای ندبه ابن طه می‌نامند؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۳۰.
- ↑ ر.ک. اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ ـ ۸۳.
- ↑ ر.ک. مجلسی، زاد المعاد، ص۳۰۳.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۳.
- ↑ ر.ک. مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص ۳۰.
- ↑ «سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ دَخَلْتُ أَنَا وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَبُو بَصِیرٍ وَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَلَی مَوْلَانَا أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ(ع)فَرَأَیْنَاهُ جَالِساً عَلَی التُّرَابِ وَ عَلَیْهِ مِسْحٌ خَیْبَرِیٌّ مُطَوَّقٌ بِلَا جَیْبٍ مُقَصَّرُ الْکُمَّیْنِ وَ هُوَ یَبْکِی بُکَاءَ الْوَالِهِ الثَّکْلَی ذَاتَ الْکَبِدِ الْحَرَّی قَدْ نَالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَیْهِ وَ شَاعَ التَّغْیِیرُ فِی عَارِضَیْهِ وَ أَبْلَی الدُّمُوعُ مَحْجِرَیْهِ وَ هُوَ یَقُولُ سَیِّدِی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی سَیِّدِی غَیْبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَدِ وَ فَقْدُ الْوَاحِدِ بَعْدَ الْوَاحِدِ یُفْنِی الْجَمْعَ وَ الْعَدَدَ...»؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۵۳.
- ↑ «اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنَا وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنَا...»؛ آدرس؟؟؟
- ↑ ر.ک. مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص ۳۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۳۰.
- ↑ ر.ک. شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱.
- ↑ ر.ک. شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۳؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ ـ ۸۳.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۳؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ ـ ۸۳.
- ↑ ر.ک. شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص۱۹۶ ـ ۱۹۸.
- ↑ «مرا بخوانید تا پاسختان دهم...» سوره غافر، آیه ۶۰.
- ↑ شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ص۳۰۳.
- ↑ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۱ - ۸۳.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، ص۳۹۴؛ موسوی اصفهانی، سیدمحمدتقی، مکیال المکارم، ج۲، ص۹۳؛ مدرّس، سیدصدرالدین، شرح دعای ندبه، ص۱.
- ↑ ابن طاووس، سید علی بن موسی، اقبال الأعمال، ص۲۹۵.
- ↑ ابن مشهدی، ابو عبدالله محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص۵۷۳؛ ابن طاووس، سید علی بن موسی، مصباح الزّائر، ص۴۴۶؛ ابن طاووس، سید علی بن علی بن موسی (پسر ابن طاووس)، زوائد الفوائد، نسخه خطّی، ص۴۹۳.
- ↑ تستری، محمدتقی، هفده رساله، ص۳۴۳؛ استادی، رضا، ده رساله، ص۲۸۴ و ٣۱۰.
- ↑ مهدی‌پور، علی اکبر، با دعای ندبه در پگاه جمعه، ص؟.
- ↑ البته پیش از این یادآور شدیم در صدور این نوشته‌ها از طرف حضرت مهدی(ع) تردیدهایی وجود دارد.
- ↑ محمّد باقر مجلسی، زاد المعاد،، ص ۴۹۱.
- ↑ سید مهدی میرباقری، مروری بر دعای ندبه، فصلنامه انتظار، ش ۱.
- ↑ ر. ک: لطف اللّه صافی گلپایگانی، فروغ ولایت در دعای ندبه، پیشگفتار.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۶- ۱۹۸.
- ↑ با دعای ندبه در پگاه جمعه، علی اکبر مهدی‌پور، ص ۳۰.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۵۳.
- ↑ با دعای ندبه در پگاه جمعه، علی اکبر مهدی‌پور، ص ۳۴.
- ↑ همان، ص ۱۶۷.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۳۰.
- ↑ منتخب الاثر، ص ۱۴۰
- ↑ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۴۹۳.