آسیب‌شناسی اقتصادی حکومت اسلامی

آسیب‌شناسی اقتصادی حکومت اسلامی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آسیب‌شناسی اقتصادی حکومت اسلامی در قرآن - آسیب‌شناسی اقتصادی حکومت اسلامی در حدیث - آسیب‌شناسی اقتصادی حکومت اسلامی در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

آسیب‌های اقتصادی حکومت اسلامی را با توجه به اهداف اقتصادی حکومت اسلامی می‌توان حدس زد. پس از ارائه این بحث، در خاتمه می‌کوشیم به پاسخ این پرسش نزدیک شویم که آیا امام علی (ع) نظام اقتصادی خاصی را معرفی کرده است یا خیر. این پرسش درباره نظام سیاسی هم وجود داشت. اینک به برخی از آسیب‌های اقتصادی حکومت اسلامی اشاره می‌کنیم:

عدم نظارت بر بازار: امام در بازار قدم می‌زد و به مسائل مردم رسیدگی می‌کرد و ایشان را به تقوای الهی فرامی‌خواند. حضرت از قیمت‌ها می‌پرسید، از فروشندگان می‌خواست تا قیمت‌ها را پایین بیاورند و به تخلفات صنفی رسیدگی می‌کرد.

بی‌توجهی به فعالیت‌های اقتصادی: امام علی (ع) در سخنان و عملکرد خود، بر عمل اقتصادی، تجارت، امر توسعه کشاورزی و صنعتی و شهرسازی تأکید می‌کرد.

احتکار و ربا: اموری مانند احتکار و ربا، به توسعه اقتصادی ضربه می‌زند و با احکام الزامی شریعت تعارض دارد. امام در سفارش‌های خود به مالک اشتر می‌فرماید: «پیامبر از احتکار منع می‌کرد، و تو هم باید چنین کنی».

بی‌توجهی به سیاست‌های مالی شرع: شارع مقدس به این دلیل واجبات مالی، مانند خراج و خمس و زکات را واجب کرد که اولاً تکاثر اموال ایجاد نشود و زیادی دارایی‌های ثروتمندان به طبقات پایین سرازیر گردد، و ثانیاً از نظر اخلاقی، روحیه جمع اموال و تعلق به آنها در مردم پدید نیاید.

عدم حساسیت به بیت المال: معمولاً امام هر روز بیت المال را بین مردم به شکل مساوی تقسیم می‌کرد و پس از خالی شدن بیت المال آن را جارو می‌زد و در آن نماز می‌گزارد. عقیل چون از حضرت افزون‌تر خواست، امام آهنی گداخته به دست او نزدیک کرد و او با این عمل به سمت معاویه متمایل شد. امام علی (ع) بیت المال را بدون توجه به مسائلی مانند نسب و شرف به شکل مساوی بین مردم تقسیم می‌کرد. وی حتی عطرهای زنانه را بین ایشان به شکل عادلانه توزیع می‌نمود. او در تقسیم بیت المال، به دو اصل توجه می‌کرد:

1. توجه به طبقات ضعیف و محروم؛
2. رعایت مساوات بین مردم.

بی‌توجهی به نیازهای ضروری مردم، حمایت از طبقات پایین: از دیدگاه امیرمؤمنان علی (ع) دولت موظف است سیاست‌های اقتصادی خود را به شکلی تنظیم کند که نیازهای اولیه و ضرور مردم برآورده شود. بدیهی است که یکی از راه‌های رسیدن به این هدف، بازپس‌گیری اضافه ثروت ثروتمندان از راه‌های شرعی و حکومتی باشد. امام می‌فرماید: فقر تهیدستان با ثروت‌اندوزی اغنیا ارتباط مستقیم دارد، و خداوند قوت فقیران را در اموال ثروتمندان قرار داده است: خداوند سبحان روزی فقرا را در اموال اغنیا قرار داده است؛ پس فقیری، فقیر نمی‌شود جز به خاطر بهره‌مندی ثروتمندان! و خداوند سؤال کننده آنها خواهد بود.

خداوند در مال ثروتمندان، حق فقرا را واجب کرده؛ پس اگر به واسطه منع ثروتمندان، گرسنه و بی‌لباس شوند و برنجند، این حق برای خدا باقی است که در روز قیامت ایشان را مورد سؤال قرار دهد.

پیرمردی از مردم گدایی می‌کرد. امیرمؤمنان (ع) پرسید: او کیست؟ عرض کردند او نصرانی است. فرمود: «از او استفاده کردید تا پیر و عاجز شد؟ از بیت المال به او بدهید». پس، یکی از مصارف بیت المال، حق بیمه برای از کارافتادگان است. پرداخت مستمری به ایشان از بیت المال نه انفاق و بخشش، بلکه حقی برای ایشان به شمار می‌رود.

امام مالک اشتر را درباره طبقه پایینی که هیچ چاره ندارند سفارش فرمود: سپس خدا را خدا را! در طبقه پایین مردم، آنان که راه چاره ندانند و از درویشان و نیازمندان و بینوایان و از بیماری بر جای ماندگانند، که در این طبقه، مستمندی است خواهنده، و مستحق عطایی است به روی خود نیاورنده و برای خدا حقی از خود را که به آنان اختصاص داده و نگهبانی آن را به عهده‌ات نهاده، پاس دار و بخشی از بیت المالت را به آنان واگذار

منابع

1. حقیقت، سید صادق، مقاله «آسیب‌شناسی حکومت»، دانشنامه امام علی ج۶