آل داوود در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آل داوود است. آل داوود از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آل داوود در قرآن - آل داوود در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

در قرآن، یک بار آل داوود آمده است: ﴿يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاءُ مِنْ مَحَارِيبَ وَتَمَاثِيلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا وَقَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ﴾

داوود، اسم اعجمی از ریشه "دود" در فرهنگ عبری به معنی عمو، دایی، شوهر و دوست گرفته شده و در زبان عبری به صورت "داوید" تلفظ می‌شود و سپس در زبان عربی به شکل داوود استعمال شده و به معنی عشق و علاقه شدید و محبوب است.

داوود از فرزندان یهود، پسر یعقوب و از پیامبران بنی‌اسرائیل است که در هزاره یکم قبل از میلاد مسیح می‌زیسته و سفر مزامیر در کتاب تورات از اوست.

مقصود از آل داوود

مفسّران صحابی و تابعی، درباره این که آل داوود چه کس یا کسانی هستند، اظهار نظری نکرده‌اند؛ ولی نظر به اختلاف اهل لغت در معنای آل و سیاق برخی از آیات و قراین موجود در آنها، وجوهی را برای آل داوود برشمرده‌اند:

1. بنا به نقلی، داوود (ع) نماز را بر خانواده، فرزندان و زنانش تقسیم کرد و پس از آن، هر ساعتی از شبانه روز، یکی از آنان در محراب عبادت به نماز می‌ایستاد. براساس این نقل، منظور از آل داوود می‌تواند خانواده، فرزندان و همسران وی باشد.
2. از کلام زمخشری که مخاطب ﴿ اعْمَلُوا﴾ را داوود و اهلش دانسته، استفاده می‌شود که خود داوود نیز مشمول آل داوود بوده است. آلوسی نیز همین نظر را از بعضی نقل کرده.
3. برخی، آل داوود را فقط فرزندان داوود دانسته‌اند و به نقل ابن اثیر نوزده نفر بودند که شاید از عهد عتیق متأثّر باشد که برای داوود، نوزده پسر شمرده است.
4. بُرسُوی با استناد به سیاق آیات مربوط به سلیمان (ع) و یادآوری نعمت‌های بزرگ و متنوّع خداوند به وی، آل داوود را سلیمان ‌بن ‌داوود و علّت جمع آمدن ﴿ اعْمَلُوا﴾ را تعظیم و تکریم سلیمان دانسته است ؛ ولی علامه طباطبایی، با همین استدلال، در کنار سلیمان، سایر آل داوود را نیز مخاطب آیه می‌داند.
5. قول دیگر، آن دسته از امّت داوود را که شکرگزار خداوند بودند، آل داوود می‌داند. بر اساس روایتی در قصص‌الانبیا از راوندی، امام صادق (ع) فقط به تعداد آل داوود اشاره کرده، بدون بیان نسبت آنها با داوود می‌گوید: آل داوود هشتاد مرد و هفتاد زن بودند که هیچ‌گاه محراب عبادت از آنها خالی نبود

شکرگزاری آل داوود

کلمه "شکر" در آیه ﴿اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُكْرًا﴾ می‌تواند حامل یکی از چند نقش نحوی، چون مفعولٌ‌له، حال، مفعول مطلق و مفعول‌به باشد؛ بنابر دو صورت اوّل، به آل داوود امر شده تا عمل و عبادت‌های خود را برای شکرگزاری خداوند انجام دهند. مجاهد نیز در تفسیر آیه گفته است: به آل داوود گفتیم: برای شکر نعمت‌هایی که خداوند به شما داده، او را اطاعت کنید. بنا به نقلی از ابن‌مسعود، آل داوود پس از این دستور، به نماز مشغول شدند و در شبانه‌روز، ساعتی نبود، مگر آنکه یکی از آنها به نوبت در محراب به نماز می‌ایستاد. روایت امام صادق نیز همین‌معنا را تأیید می‌کند در دو فرض بعدی، به‌آل داوود به‌طورمستقیم دستور شکرگزاری داده شده است. کلام زهری در تفسیر آیه که به آل داوود گفته شد: "الحمد للّه " بگویید، در همین جهت قابل توجیه است.

قرطبی، با استناد به روایتی که می‌گوید: سلیمان نان جو می‌خورد و برای خانواده‌اش از آرد زِبر، نان تهیه می‌کرد و آردهای نرم و سفید را به فقیران می‌داد و می‌گفت: می‌ترسم اگر سیر باشم، گرسنگان را فراموش کنم، معتقد است: این عمل سلیمان، شکر خداوند است که اندکی از آفریدگان به آن اقدام می‌کنند.

طبرسی نیز خطاب خداوند به آل داوود را فضیلتی برای آنها دانسته، می‌گوید: این نوع خطاب در آیه، اشاره دارد که خویشاوندی با پیامبران، در نزدیکی به خداوند و برخورداری از رضایت او تأثیر دارد.

مفسّران، علّت فرمان خداوند به شکرگزاری آل داوود را اعطای نعمت‌های بزرگی دانسته‌اند که خداوند پیش از آن یاد کرده است

ذریه داوود

خداوند در آیه ﴿وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَيْنَاهُمْ وَهَدَيْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ پس از ذکر نام شمار فراوانی از پیامبران از جمله داوود، به بعضی از ذرّیّه آنها نیز اشاره کرده، خبر می‌دهد که آنها برگزیده و به راه راست هدایت شده‌اند. برخی، برگزیدگی در این آیه را به نبوّت تفسیر کرده‌اند.

راغب می‌گوید: برگزیدن بنده از جانب خدا، به معنای اختصاص دادن او به فیض الهی و سرازیر شدن نعمت به سوی اوست که این، ویژه پیامبران و بعضی از صدّیقان و شهیدانی است که به آنها نزدیکند.

خداوند در آیه ﴿أُولَئِكَ الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ﴾ خبر می‌دهد که به آنها کتاب، حکم و نبوت داده است. ﴿ الْكِتَابَ﴾ در این آیه، به کتاب‌های پیامبران گذشته یا به علم کثیر و ﴿الْحُكْمَ﴾ نیز به فهم یا فهم کتاب و شناخت احکام آن، خِرد ، داوری میان مردم یا حکمت تفسیر شده است.

علامه طباطبایی، به قرینه آمدن حکم در کنار کتاب، آن را به معنای داوری دانسته است. در روایات متعدّدی از اهل‌بیت (ع) از داوری آل داوود یاد شده است. براساس این روایات امام حسین، حضرت سجاد و امام صادق (ع) می‌گویند: ما مانند آل داوود، قضاوت می‌کنیم.

امام صادق (ع) در روایتی خبر می‌دهد: هنگامی که امام مهدی ظهور کند، میان مردم مانند آل داوود داوری خواهد کرد. در چگونگی داوری آل داوود روایت شده که از مردم گواه نمی‌خواستند. در احادیثی، از حکمت آل داوود نیز یاد شده است. امام صادق (ع) نیز از پدر بزگوارش نقل می‌کند که در حکمت آل داوود آمده: ای پسر آدم که به خداوند، عالِم، و به عظمتش عارفی! پیوسته باید از او بیمناک و به وعده‌اش امیدوار باشی. چگونه است که قبر و تنهایی آن را یاد نمی‌کنی؟

منابع

1. کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آل داوود»، دانشنامه معاصر قرآن کریم
2. ارجی و دشتی، مقاله «آل داوود»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱