آمرزش در فقه سیاسی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آمرزش است. آمرزش از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آمرزش در قرآن - آمرزش در حدیث - آمرزش در فقه اسلامی - آمرزش در کلام اسلامی - آمرزش در اخلاق اسلامی - آمرزش در معارف و سیره نبوی - آمرزش در فقه سیاسی - آمرزش در معارف دعا و زیارات - آمرزش در معارف و سیره سجادی - آمرزش در جامعه‌شناسی اسلامی - آمرزش در خانواده - آمرزش در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردعفو
عفو یعنی درگذشتن، بخشایش، بخشیدن[۱]، ترک عقوبت[۲]. اصل آن به معنای ترک چیزی[۳] یا چشم‌پوشی از چیزی که اقتضای نظر و توجه دارد[۴]: ﴿وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ﴾[۵].
در قرآن کریم عفوّ (بسیار بخشنده) از صفات الهی شمرده شده: ﴿وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا﴾[۶] و به عفو و درگذشتن انسان‌ها از گناه یکدیگر تأکید بسیاری شده است و حتی "عفو" به قول برخی مفسران در کلام وحی از مصادیق "انفاق" محسوب شده که فعل الهی و عمل صالح است و قصد قربت می‌خواهد: ﴿وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ﴾[۷]؛ یعنی کمترین مرتبه انفاق در حق دیگران، این است که از خطا و تقصیر آنها صرف‌نظر شود[۸].
به پیامبر اکرم (ص) نیز امر به بخشش و عفو شده است: ﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ﴾[۹]؛ یعنی عفو پیشه کن که لازمه این عفو پوشاندن بدی‌هایی است که در حق عفوکننده مرتکب شده است و چشم پوشی از حق انتقام است که عقل اجتماعی بشر آن را تجویز می‌کند[۱۰].
عفو از صفت‌های نیکو برای قدرتمندان است. حکّام و دولتیان که قدرت در قبضه آنهاست، اولی به عفو مردم هستند تا مردم نسبت به آنان[۱۱].
صفح
صفح عبارت است از عفو کردن[۱۲]، گذشت کردن، درگذشتن[۱۳]. اصل آن به معنای کنار و جانب چیزی[۱۴] یا عدول از چیزی به طرف یا جانب دیگری[۱۵]: ﴿وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ﴾[۱۶].
"صفح" صفتی پسندیده در انسان است که قرآن کریم بر آن تأکید فراوان دارد. درگذشتن از خطا و تقصیر یکدیگر در دنیا باعث رفع اختلاف و کینه و ایجاد مودّت و اخوّت در جامعه اسلامی می‌گردد. در آیه شریفه ﴿وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ﴾[۱۷] خدای تعالی به مؤمنان خطاب می‌کند: همان‌طور که دوست دارید، خداوند غفران و مغفرت خود را نصیب شما نماید، از یکدیگر درگذرید.
"صفح" مرحله‌ای بالاتر از عفو است؛ یعنی علاوه بر گذشت از تقصیر و خطای فرد، رضایت از او به‌گونه‌ای حاصل شود که مانند گذشته ارتباط عاطفی و اجتماعی و اقتصادی، مواسات و همکاری و همیاری در امور برقرار باشد؛ در حالی که عفو ممکن است باشد، ولی رضایت قلبی و عملی وجود نداشته باشد.
جامعه انسانی همواره عرصه رقابت و تعارض منافع انسانی و برخورد سلایق و دیدگاه‌های مختلف است؛ در چنین وضعیتی علاوه بر قانون که مرحله نهایی حل و فصل اختلافات و تعارضات است، اصول اخلاقیِ راهنما مانند "صفح" در تقویت و استمرارِ مودّت اجتماعی تأثیر فراوان دارند[۱۸].
منابع
پانویس
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۷.
- ↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۷۴.
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۵۶.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۸۲.
- ↑ «در گذرد و گذشت کردنتان به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و بخشش را میان خود فراموش مکنید که خداوند» سوره بقره، آیه ۲۳۷.
- ↑ «که آنان را امید است خداوند ببخشاید و خداوند درگذرنده آمرزنده است» سوره نساء، آیه ۹۹.
- ↑ «از تو می‌پرسند چه چیزی را ببخشند؟ بگو افزون بر نیاز (سالانه) را» سوره بقره، آیه ۲۱۹.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۸۴.
- ↑ «گذشت را در پیش گیر و به نیکی فرمان ده و از نادانان روی بگردان!» سوره اعراف، آیه ۱۹۹.
- ↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۳۷۹-۳۸۰.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۴۲۱.
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۳، ص۱۲۲.
- ↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۰.
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۹۳.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۲۴۷.
- ↑ «آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.
- ↑ «آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۳۹۲-۳۹۳.