آمرزش در فقه سیاسی

عفو

عفو یعنی درگذشتن، بخشایش، بخشیدن^[۱]، ترک عقوبت^[۲]. اصل آن به معنای ترک چیزی^[۳] یا چشم‌پوشی از چیزی که اقتضای نظر و توجه دارد^[۴]: وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ ^[۵].

در قرآن کریم عفوّ (بسیار بخشنده) از صفات الهی شمرده شده: وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا ^[۶] و به عفو و درگذشتن انسان‌ها از گناه یکدیگر تأکید بسیاری شده است و حتی "عفو" به قول برخی مفسران در کلام وحی از مصادیق "انفاق" محسوب شده که فعل الهی و عمل صالح است و قصد قربت می‌خواهد: وَيَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ ^[۷]؛ یعنی کمترین مرتبه انفاق در حق دیگران، این است که از خطا و تقصیر آنها صرف‌نظر شود^[۸].

به پیامبر اکرم (ص) نیز امر به بخشش و عفو شده است: خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ ^[۹]؛ یعنی عفو پیشه کن که لازمه این عفو پوشاندن بدی‌هایی است که در حق عفوکننده مرتکب شده است و چشم پوشی از حق انتقام است که عقل اجتماعی بشر آن را تجویز می‌کند^[۱۰].

عفو از صفت‌های نیکو برای قدرتمندان است. حکّام و دولتیان که قدرت در قبضه آنهاست، اولی به عفو مردم هستند تا مردم نسبت به آنان^[۱۱].

صفح

صفح عبارت است از عفو کردن^[۱۲]، گذشت کردن، درگذشتن^[۱۳]. اصل آن به معنای کنار و جانب چیزی^[۱۴] یا عدول از چیزی به طرف یا جانب دیگری^[۱۵]: وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ ^[۱۶].

"صفح" صفتی پسندیده در انسان است که قرآن کریم بر آن تأکید فراوان دارد. درگذشتن از خطا و تقصیر یکدیگر در دنیا باعث رفع اختلاف و کینه و ایجاد مودّت و اخوّت در جامعه اسلامی می‌گردد. در آیه شریفه وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ ^[۱۷] خدای تعالی به مؤمنان خطاب می‌کند: همان‌طور که دوست دارید، خداوند غفران و مغفرت خود را نصیب شما نماید، از یکدیگر درگذرید.

"صفح" مرحله‌ای بالاتر از عفو است؛ یعنی علاوه بر گذشت از تقصیر و خطای فرد، رضایت از او به‌گونه‌ای حاصل شود که مانند گذشته ارتباط عاطفی و اجتماعی و اقتصادی، مواسات و همکاری و همیاری در امور برقرار باشد؛ در حالی‌ که عفو ممکن است باشد، ولی رضایت قلبی و عملی وجود نداشته باشد.

جامعه انسانی همواره عرصه رقابت و تعارض منافع انسانی و برخورد سلایق و دیدگاه‌های مختلف است؛ در چنین وضعیتی علاوه بر قانون که مرحله نهایی حل و فصل اختلافات و تعارضات است، اصول اخلاقیِ راهنما مانند "صفح" در تقویت و استمرارِ مودّت اجتماعی تأثیر فراوان دارند^[۱۸].

منابع

نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم

پانویس

↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۷.
↑ حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۷۴.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۵۶.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۸۲.
↑ «در گذرد و گذشت کردنتان به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و بخشش را میان خود فراموش مکنید که خداوند» سوره بقره، آیه ۲۳۷.
↑ «که آنان را امید است خداوند ببخشاید و خداوند درگذرنده آمرزنده است» سوره نساء، آیه ۹۹.
↑ «از تو می‌پرسند چه چیزی را ببخشند؟ بگو افزون بر نیاز (سالانه) را» سوره بقره، آیه ۲۱۹.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۸۴.
↑ «گذشت را در پیش گیر و به نیکی فرمان ده و از نادانان روی بگردان!» سوره اعراف، آیه ۱۹۹.
↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۳۷۹-۳۸۰.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۴۲۱.
↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۳، ص۱۲۲.
↑ بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۰.
↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۹۳.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۲۴۷.
↑ «آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.
↑ «آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.
↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۳۹۲-۳۹۳.

[1] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۷.

[2] حسین راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۷۴.

[3] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۵۶.

[4] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۸۲.

[5] «در گذرد و گذشت کردنتان به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و بخشش را میان خود فراموش مکنید که خداوند» سوره بقره، آیه ۲۳۷.

[6] «که آنان را امید است خداوند ببخشاید و خداوند درگذرنده آمرزنده است» سوره نساء، آیه ۹۹.

[7] «از تو می‌پرسند چه چیزی را ببخشند؟ بگو افزون بر نیاز (سالانه) را» سوره بقره، آیه ۲۱۹.

[8] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۸، ص۱۸۴.

[9] «گذشت را در پیش گیر و به نیکی فرمان ده و از نادانان روی بگردان!» سوره اعراف، آیه ۱۹۹.

[10] سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۸، ص۳۷۹-۳۸۰.

[11] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۴۲۱.

[12] خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۳، ص۱۲۲.

[13] بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۷۷۰.

[14] ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۳، ص۲۹۳.

[15] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۶، ص۲۴۷.

[16] «آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.

[17] «آیا دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزد؟ و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نور، آیه ۲۲.

[18] نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص ۳۹۲-۳۹۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]