آیا معصوم عالم به مشاغل و صناعات است؟ (پرسش)
| آیا معصوم عالم به مشاغل و صناعات است؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم |
| مدخل اصلی | علم معصوم |
آیا معصوم عالم به مشاغل و صناعات است؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «مهم‌ترین مصادیق علم غیب کدام‌اند؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین ناصرالدین اوجاقی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم امام از دیدگاه کلام امامیه» در این‌باره گفته است:
«یکی از شبهات مخالفان این بود که علم به جمیع احکام مستلزم علم به جمیع صنایع است. به‌طور کلی در مکتب بغداد پاسخ این پرسش است آن است که چنین علمی برای امام عقلا واجب نیست زیرا امام نسبت به این امور ریاستی ندارد. شیخ مفید معتقد است علم امام به صنایع و حرف عقلا نه ممتنع و نه واجب است. از جهت روایات ایشان می‌گوید اخباری وجود دارد که سند آنها معتبر و واجب‌التصدیق است. مبنی بر اینکه ائمه ما چنین علمی داشته‌اند. بعد می‌نویسد "اگر این امر ثابت شود یقین به آن از جهت اخبار واجب است لکن در یقین به این مطلب از جهت این اخبار به نظر من اشکال وجود دارد." البته شیخ نفرموده است که به چه دلیل این روایت را نمی‌پذیرد با این که معتقد است سند این روایت از افرادی است که مورد وثوق هستند و قول آنها واجب‌التصدیق است.
سید مرتضی در باب علم پیامبر به کتاب می‌گویداین امر واجب نیست بلکه جایز است و دلیل آن را اینگونه بیان می‌کند که علم به صناعات و حرف بر پیامبر و امام واجب نیست و کتابت نیز مثل نساجی و رنگرزی جزء صناعات است. وی معتقد است که ایجاب علم به این امور برای امام مستلزم ایجاب علم به کل معلومات الهی است که قبلا استدلال وی را در مورد محال بودن این امر ملاحظه کردیم.
شیخ طوسی نیز در این مورد معتقد است که از علم امام به اموری که مربوط به امامت است، نتیجه نمی‌شود که به غیر امور امامت مانند صنایع نیز علم داشته باشد. اگر هم تنازع و ترافعی در این موارد وجود داشت وظیفه امام رجوع به اهل خبره و حکم دادن بر اساس نظر آنهاست.
البته نباید از نظر دور داشت که همه این بزرگان در کلمات خود به وجود نظر مخالف در میان شیعیان اعتراف دارند. شیخ مفید در همان جا که نظر خود را بیان می‌کند می‌گوید که بنی نوبخت در این مورد با ما اختلاف دارند و معتقدند که علم به صنایع و مشاغل به لحاظ عقلی واجب است. شیخ طوسی نیز می‌گوید در میان اصحاب ما کسانی هستند که معتقدند که امام به همه این امور علم دارد و این علم از سوی خدا به آنها اعطا شده است»[۱].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین گنجی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین حسین گنجی در کتاب «امام‌شناسی» در این‌باره گفتهاند:
«یکی دیگر از مصادیق علمی حضرات ائمه اطهار (ع) علم به صناعات است. اهل بیت (ع) طرز ساخت هر چیزی را می‌دانستند. امام صادق (ع) به جابر بن حیان علاوه بر علم شیمی پانصد رشته علمی دیگر را آموخت که امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی هنوز کتاب جابر را که درباره آن علوم نوشته است، نتوانسته‌اند رمزگشایی کنند. (کتاب هزار علم از حضرت على نوشته مرحوم آقای علی فلسفی به گوشه‌ای از این علوم اشاره می‌کند و آقای حسن کافی در کتاب خود "شناخت اسلام" بسیاری از علومی را که از جهان اسلام به اروپا رفته را مورد بحث قرار می‌دهد). علامه مجلسی در این باره می‌نویسد: عموم اخباری که رسیده دلالت می‌کند که اهل بیت علم به تمامی صنایع داشته‌اند، ضمن آن که گفته شد حجت خداوند نباید جاهل به چیزی باشد و بگوید نمی‌دانم با توجه به روایاتی که وارد شده که علم گذشته و آینده نزد آنهاست و علوم تمامی انبیاء به آنها رسیده است، همچنان که اکثر صنایع منسوب به انبیاء است. (مانند خیاطی که صنعت حضرت ادریس عليه بوده است)[۲]»[۳]. |
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین مشکی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد مشکی در مقاله «بررسی علم امام از دیدگاه شیخ مفید» در این‌باره گفته است:
«در کتاب اوائل المقالات شیخ مفید تصریح می‌کند که امام به تمام صنایع، زبانها و لغات علم دارد: "من می‌گویم که چنین چیزی، یعنی علم به تمام فنون، زبانها و لغات نه ممتنع است و نه واجب؛ از منظر عقل و قیاس، و [نیز] روایاتی، از کسانی که تصدیق کردن گفته‌های ایشان بر ما واجب است، به ما رسیده که امامان آل محمد (ص) این چیزها را می‌دانسته‌اند، که اگر صحت آنها ثابت شود یقین کردن به آنها واجب می‌شود".[۴] از این سخن چند نکته استنباط می‌شود:
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین پاک‌نیا؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین پاک‌نیا در مقاله «گذری بر اندیشه‌های اقتصادی امام صادق (ع)» در این‌باره گفته است:
«امام صادق (ع) می‌فرماید: «در یک تقسیم‌بندی کلی تمام شغل‌های موجود در جامعه به چهار نوع تقسیم می‌شود: ۱. تجارت و معاملات؛ ۲. صناعات و حرفه‌ها؛ ۳. کارگزاران حکومتی و کارمندان؛ ۴. اجارات (درآمد املاک و کارگران روز مزد). سپس امام (ع) این چهار نوع شغل را به دو دسته حلال و حرام تقسیم کرده و می‌فرماید: "خداوند متعال واجب کرده است که بندگانش در موارد حلال اقدام کنند و از مشاغل حرام دوری گزینند." در اینجا به چکیده سخنان امام صادق (ع) در مورد ملاک تعیین مشاغل حلال و حرام بسنده می‌کنیم: معیار حلیت و حرمت در تجارت این است که هر کالایی که برای عموم مردم نیاز است و مصلحت و نفع جامعه در خرید و فروش آن می‌باشد، تجارت آن حلال است و هر معامله‌ای که موجب فساد در جامعه و به ضرر جامعه اسلامی است، حرام می‌باشد، همانند: معاملات ربوی، خرید و فروش و انبار کردن کالاهایی که از منظر اسلام مشروع نیستند (گوشت غیر مذکی، گوشت خوک، گوشت و پوست حیوانات درنده، شراب، آلات قمار، آلات لهو و لعب و ...) ، فروختن سلاح به دشمنان اسلام، و هر معامله‌ای که موجب تقویت جبهه باطل باشد (مانند: جاسوسی و فروش اطلاعات به دشمن)، و معاملاتی که همراه با فریب کاری و دروغ‌پردازی انجام شود. در صناعات و حرفه‌ها نیز معیار مصلحت جامعه اسلامی است؛ یعنی هر صنعت و حرفه‌ای که موجب تقویت جامعه اسلامی می‌باشد و صلاح، رشد و تعالی مسلمانان را به ارمغان می‌آورد، از منظر امام صادق (ع) مجاز است و هر حرفه‌ای که موجب مفسده و تضعیف جامعه باشد، ممنوع است. شراب‌سازی، جادوگری، صنایعی که موجب ترویج فساد و فحشاء باشند، وسایلی که موجب تضعیف و یا تخریب اعتقادات مسلمانان شوند، همکاری با ستمگران، سرقت و ... از قبیل صنایع و حرفه‌های حرام می‌باشند. اگر کارگزاران و کارمندان حکومتی تحت نظر حاکم عادل و امامان معصوم (ع) و وکلای آنان انجام وظیفه کنند، درآمد و حقوقشان حلال است وگرنه حرام می‌باشد؛ مگر اینکه کارمندان زمامدار غیر عادل، با اجازه از حاکم شرع و یا اینکه به خاطر مصالح مسلمانان وارد دستگاه حکومتی شده باشند. در مورد اجاره‌ها و درآمد املاک و کارگران نیز قضیه همین است؛ یعنی اولا، صلاح و فساد جامعه مدنظر می‌باشد و ثانیا، کالاها و انگیزه‌های حلال و حرام سرنوشت‌ساز است»[۶]. |
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین خوش‌باور؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین داوود خوش‌باور، در پایان‌نامه در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «علم غیب از دیدگاه فریقین» در این‌باره گفته است:
«در برخی از آیات قرآن کریم، از عنایات خاص خداوند به برخی از بندگان برگزیده‌اش و عطاکردن برخی علوم یا توانایی‌های شگرف و خارق‌العاده به آنان برای تصرف در طبیعت سخن به میان آمده است؛ مانند آموزش کشتی‌سازی به حضرت نوح و زره‌بافی به حضرت داوود به تعلیم ویژه خداوند در مورد حضرت نوح آمده است ﴿وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا﴾[۷] در این آیه تصریح شده که ساخت کشتی از طریق تعلیم وحیانی و عنایت ویژه خداوند بوده است، در آموزش زره‌بافی نیز این عنایت ویژه قابل مشاهده است (و صنعت زره‌سازی را به خاطر شما به او (داوود) آموزش دادیم) آموزش این کار نیز به خداوند نسبت داده شده است. آیۀ دیگری نیز بر الهی بودن این دانش دلالت دارد (وآهن را برای او نرم گردانیدیم) نرم شدن آهن در دستان ایشان چه به صورت اعجاز و چه در نتیجۀ دستیابی به دانش ذوب آهن به تعلیم خداوند بوده است، همچنین در قرآن آمده است که خداوند به حضرت سلیمان حکومتی بی‌نظیر عطا کرد؛ جن و انس و پرندگان فرمانبردار او بودند؛ باد در تسخیر آن حضرت بود و معدن مس برای ایشان روان شده بود. چنین حکومتی نیازمند دانشی گسترده است. قدرت مدیریت اقتصادی حضرت یوسف از دیگر موارد تعلیم علوم ویژه الهی است»[۸].
|
| ۵. آقای دکتر رستمی و خانم آل‌بویه؛ |
|---|
|
آقای دکتر محمد زمان رستمی (استادیار دانشگاه قم) و خانم طاهره آل‌بویه (پژوهشگر جامعة الزهراء) در کتاب «علم امام» در این‌باره گفتهاند:
«اما در این باره که امام باید تمام صنایع و فنون مختلفی که در اعصار و زمان‌ها به وجود می‌آید را بداند یا نه اختلاف است، بعضی آن را واجب می‌دانند به این علت که اگر امام، این صنایع و فنون را نداند، آنان که عالم به این‌ها هستند از امام تبعیت نمی‌کنند، زیرا خود را در این علوم از امام بالاتر می‌دانند و اگر امام، این فنون را بداند، آنان به انقیاد و تبعیت، نزدیک‌تر خواهند شد. بعضی دیگر عقیده دارند که آگاهی از این علوم عقلاً بر امام واجب نیست، در عین حال که ممتنع هم نمی‌باشد، گرچه اخباری در زمینه تسلط امام بر همه صنایع وارد شده است، ولکن به نظر شیخ مفید، این اخبار قطع‌آور نیست.[۹] برای اثبات علم امام به همه امور، راه عقلی وجود ندارد، ولی اگر اخبار بر وجود چنین علمی دلالت کند از آن جهت که از صادق مصدق وارد شده، مورد قبول واقع می‌گردد. عالم به ضمایر بودن هم از شرایط امام و از صفات واجب او نمی‌باشد و همچنین علم به سایر لغات؛ البته درباره ائمه معصومین (ع) اخباری رسیده که آنان چنین علومی داشتند و مانع عقلی از وجود چنین علومی برای ائمه (ع) نمی‌باشد. اما دانا بودن امام به همه کارهایی که به فرمان خداوند باید بدانند و پس از آن رفتار نمایند، به این دلیل ثابت می‌شود که او در کارهای دینی، پیشوا می‌باشد و فرمانش در هر کار کوچک و بزرگ باید روا باشد، پس ناگزیر باید به همه آنها آگاه باشد، زیرا از نظر عقلا، واگذاردن کار به کسی که کاردان نباشد یا با بیشتر کارها آشنایی نداشته باشد پسندیده نیست، هر چند بتواند آن کارها را بیاموزد، زیرا از نظر خردمندان، نفس دانایی در کارها مهم است نه توانا بودن بر آموختن آن»[۱۰].
|
| ۶. آقای عظیمی (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة)؛ |
|---|
|
آقای محمد صادق عظیمی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی» در این‌باره گفته است:
«بر اساس گزارش شیخ مفید، نوبختی‌ها جزء قدیمی‌ترین کسانی است که به علم و آگاهی امام از تمامی صنعت‌ها، زبانها و لهجه‌ها، اعتقاد داشته و بهره‌مندی از این دانش‌ها را عقلا برای امام لازم می‌دانسته‌اند. شیخ مفید می‌نویسد: "آگاهی امامان (ع) از حرفه و پیشه‌ها، زبانها و لهجه‌ها از نظر عقلی ناممکن نیست و روایاتی نیز رسیده است که ائمه (ع) از چنان دانشی برخوردارند، اگر این اخبار ثابت شده باشند، باید به مفاد و محتوای آنها قطع پیدا کرده و مطمئن شد، هرچند من (شیخ مفید) به آن قطع و یقین نرسیده‌ام و گروهی از امامیه نیز با من هم نظراند، برخلاف نوبختی‌ها که این نوع دانش‌ها را برای امام از نگاه عقلی، واجب دانسته‌اند و در این مسئله مفوضه و دیگر غالیان نیز با آنان موافق‌اند".[۱۱] (...) شیخ مفید روایاتی را که می‌رسانند ائمه (ع) از همه فنون و زبانها آگاه‌اند، با تردید می‌پذیرد و می‌گوید که این علم به هیچ وجه از نظر عقلی و قیاسی برای امام ضروری نیست. وی می‌گوید: "القول فی معرفه الائمة بجمیع الصنایع و سایر اللغات: اقول: انه لیس بممتنع ذلک منهم (ع) و لا واجب من جهة العقل و القیاس، وقد جائت اخبار عمن یجب تصدیقه بان ائمة آل محمد قد کانوا یعلمون ذلک. فان ثبت، وجب القطع به من جهتها علی الثبات، ولی فی القطع به منها نظر، والله الموافق للصواب". عبارت‌های فوق را در محورهای ذیل می‌توان تبیین نمود: الف) آشنایی ائمه (ع) به صنعت‌ها و حرفه‌ها و زبان‌های مختلف، امتناع عقلی ندارد و آن را می‌توان مانند سایر ممکنات قابل و قوع دانست. ب) وجود این آگاهی‌ها برای احراز مقام امامت ضرورت عقلی هم ندارد، بدین معنا که عقل و خرد علم به صنایع و لغات را در ردیف صفاتی چون عصمت و علم به احکام که جزء صفات لازم برای امام است، نمی‌شمارد. ج) احادیثی وارده از ائمه (ع) بیانگر آن است که امامان از چنان آگاهی برخوردارند. اگر به این روایات قطع و یقین پیدا شد، باید به مضمون آنها معتقد شد و مفاد آنها را پذیرفت. ولی یقینی بودن آنها برای من (شیخ مفید) محل تردیداست.[۱۲](...) وی (سید مرتضی) علم به امور غیر شرعی از قبیل صنایع، وقایع آینده، اسرار درونی و امور غیبی که ربط به امامت و وظایف امام ندارد، را برای امام لازم و ضروری نمی‌داند. (...) وی درباره علم به کتابت می‌گوید: "علم کتابت از اموری نیست که دانستن آن برای پیامبر و امام واجب باشد، زیرا کتابت و رنگرزی جزو صناعات است و علم به صناعات و حرفه‌ها بر پیامبر و امام واجب نیست".[۱۳](...) مجلسی درباره علم امام به تمام لغات و صنایع می‌گوید: "اخبار در مورد علم امام به جمیع لغات نزدیک به حد تواتر است و به انضمام روایات عامه، شکی در آگاهی امام از همه زبانها باقی نمی‌ماند. اما اطلاع امام از صنایع و علوم اخبار زیادی دال برا ین مطلب است، مثل اخباری که می‌گوید: حجت خدا جاهل به چیزی نیست و او در جواب هیچ پرسشی کلمه نمی‌دانم را به کار نمی‌برد و یا اخباری که می‌گوید: در نزد ائمه، علم گذشته و آینده هست و علوم تمام انبیا به آنها رسیده است که در میان علوم انبیا، علم به صنایع نیز هست، زیرا بیشتر صنایع منسوب به انبیا است و نیز تعلیم اسما در مورد حضرت آدم (ع) به گونه‌ای تفسیر شده است که شامل تمام صنایع می‌شود. بنابراین، از جهت اخبار جای شکی باقی نمی‌ماند که امامان(ع) عالم به تمام صنایع است و اما از نظر عقلی چنین علومی برای امام لازم است یا خیر، جای توقف دارد، هرچند ملتزم شدن به لزوم عقلی چنین آگاهی‌های برای امام، بعید نیست".[۱۴]»[۱۵]. |
| ۷. آقای شیخ‌زاده (پژوهشگر جامعة المصطفی العالمیة). |
|---|
|
آقای شیخ‌زاده در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا» در پاسخ به این پرسش گفته است:
«بعضی از علما گفتهاند امام لازم است به احکام دین آگاه باشد و در موضوعات مانند نجوم، مهندسی، پزشکی و... واجب نیست علم داشته باشد در این دسته از علما می‌توان از شیخ طوسی، شیخ مفید "ایشان وجوب عقلی علم امام به موضوعات را از عقائد بنی‌نوبخت و غالیان دانسته ولی از نظر نقل می‌پذیرد که ائمه آگاهی به صنایع داشته‌اند هر چند در آخر می‌گوید قطع ندارم" صاحب جواهر آخوند خراسانی نام برد. بعضی در نفی علم ائمه به موضوعات گفته اند: باتوجه به کثرت گناهان در میان مردم باب معاشرت ائمه با آنان بسته می گردد زیرا بر ائمه واجب است مرتکبان گناهان را منع نموده یا از خود دور سازند و جواب داده شده که تکلیف ائمه عمل به ظاهر است. ولی عمومات و اطلاقات دلایل گذشته بخصوص اینکه اغلب آن دلایل مربوط به موضوعات خارجی بود مانند آگاهی معصومین از ملکوت، شناسائی مؤمنان و...، اسم اعظم، آگاهی از زبان‌های گوناگون و... به خوبی آگاهی معصومین را از موضوعات خارجی اثبات می‌کند. مرحوم مجلسی نیز اکثر صناعات را منسوب به معصومین دانسته و اخبار را نیز مستفیض می‌شمارد و می‌گوید از نظر نقل در علم ائمه به صناعات شکی نیست هر چند عقل حکم به توقف کند. مرحوم مظفر آگاه نبودن معصومین از موضوعات را باعث اعلم نبودن امام، سهو و نسیان او و ضـایـع کردن حق می‌داند»[۱۶]. |
| ۸. پژوهشگران وبگاه سخن‌ها. |
|---|
|
پژوهشگران «آنتی شبهه» در پاسخ به این پرسش آورده‌اند:
«گفته شده که از امام صادق (ع)، رساله‌ای در علم شیمی تحت عنوان "رسالة فی علم الصناعة و الحجر المکرم" باقیمانده که دکتر "روسکا" آن را به زبان آلمانی ترجمه و در سال ۱۹۲۴ تحت عنوان "جعفر صادق امام شیعیان، کیمیاگر عربی" در "هایدبرگ" به چاپ رسانده است. مطالب ریاضی متعدّدی از معصومین (ع) باقی مانده از جمله اینکه پیامبر (ص) هنگام ساخت مسجد النبی در مدینه دستوری محاسباتی به سازندگان داد که در قرن چهارم هجری، ریاضیدان بزرگ اسلامی، ابوالوفای بوزجانی با استفاده از آن دستورالعمل نبوی، قانون تانژانت را در علم مثلثات کشف نمود»[۱۷]. |
پرسش‌های وابسته
- قلمرو علم معصوم تا چه حدی است؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم امکان عقلی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم با اختیار وی منافات ندارد؟ (پرسش)
- آیا اعتقاد به علم تام معصوم شرک نیست؟ (پرسش)
- آیا اعتقاد به تام علم معصوم امام غلو نیست؟ (پرسش)
- آیا عدم اعتقاد به علم تام معصوم امام آسیبی به ایمان وارد می‌کند؟ (پرسش)
- آیا معصوم به تمام موارد قرآن علم دارد؟ (پرسش)
- آیا معصوم به تمام موضوعات جهان علم دارد؟ (پرسش)
- آیا قول به محدودیت علم معصوم مانع عقلی یا شرعی دارد؟ (پرسش)
- چگونه می‌شود معصوم را انسان کامل دانست اما علم او را محدود شمرد؟ (پرسش)
- آیا معصوم باید علم تام داشته باشد؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم ضرورت عقلی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم تام معصوم ضرورت شرعی دارد؟ (پرسش)
- آیا آگاهی معصوم به نحو تام شرطی از شروط امامت است؟ (پرسش)
- اگر معصوم علم تام دارد پس چه نیازی به وحی است؟ (پرسش)
- آیا نمونه‌هایی از علم تام معصوم در قرآن موجود است؟ (پرسش)
- آیا نمونه‌هایی از علم تام معصوم در حدیث موجود است؟ (پرسش)
- آیاتی که مخالفان علم تام معصوم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
- با وجود آیاتی که علم تام معصوم را نفی می‌کنند چگونه این علم اثبات می‌شود؟ (پرسش)
- آیاتی که موافقان علم تام معصوم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
- چگونه آیات نافی علم تام معصوم از غیر خدا با آیات مثبت علم تام معصوم برای غیر او قابل جمع هستند؟ (پرسش)
- آیاتی که مخالفان علم تام معصوم پیامبر خاتم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
- آیا روایاتی وجود دارند که علم تام معصوم را نفی می‌کنند؟ (پرسش)
- چگونه آیات نافی علم تام معصوم با روایات مثبت علم تام معصوم قابل جمع هستند؟ (پرسش)
- چگونه روایات نافی علم تام معصوم با روایات مثبت علم تام معصوم قابل جمع هستند؟ (پرسش)
- دلیل عقلی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
- دلیل قرآنی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
- دلیل حدیثی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
- آیا شاهد تاریخی بر علم تام پیامبران وجود دارد؟ (پرسش)
- بر فرض اثبات علم تام پیامبران علم تام امامان چگونه ثابت می‌شود؟ (پرسش)
- دلیل عقلی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
- دلیل قرآنی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
- دلیل حدیثی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
- آیا شاهد تاریخی بر علم تام امامان وجود دارد؟ (پرسش)
- چرا امامان علم تام معصوم خود را انکار می‌کردند؟ (پرسش)
- آيا علم تام معصوم تکلیف‌آور است و معصوم را به عمل بر اساس آن موظف می‌کند؟ (پرسش)
- آیا معصوم از علم تام خود بهره می‌برد؟ (پرسش)
- اگر معصوم از علم تام خود بهره نمی‌برد پس فایده‌اش چیست؟ (پرسش)
- آیا علم محدود معصوم ضرورت عقلی دارد؟ (پرسش)
- آیا علم محدود معصوم ضرورت شرعی دارد؟ (پرسش)
- مهم‌ترین مصادیق علم ویژه معصوم کدام‌اند؟ (پرسش)
- علم معصوم به کتاب مرقوم یا کتاب ابرار چگونه علمی است؟ (پرسش)
- علم به چه مواردی تنها نزد خداست؟ (پرسش)
- آیا علم معصوم قابلیت افزایش دارد؟ (پرسش)
- افزایش علم معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
- رابطه علم ویژه معصوم با معجزه و کرامت چیست؟ (پرسش)
- آیا معجزه به واسطه علم معصوم است؟ (پرسش)
- دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره قلمرو علم معصوم چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۱۱۰.
- ↑ «و اما علمهم بالصناعات فعمومات الاخبار المستفيضة دال عليه حيث ورد فيها أن الحجة لا يكون جاه" في شيء يقول لاادري مع ما ورد من ان عندهم علم ماکان ومایکون وان علوم جميع الأنبياء وصل اليهم مع ان اكثر الصناعات منسوبة بالانبياء لا ينبغي للمتتبع الشك في ذلك ايضا»؛ بحار الانوار، ج ۲، ص ۱۹۳.
- ↑ امام‌شناسی، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ شیخ مفید، اوائل المقالا ت، ص۶۷.
- ↑ بررسی علم امام از دیدگاه شیخ مفید، فصلنامه فلسفی کلامی، پاییز ۱۳۸۹ (شماره ۴۵)، ص ۳۱۶و۳۱۷.
- ↑ گذری بر اندیشه‌های اقتصادی امام صادق، ماهنامه مبلغان، شماره ۵۳
- ↑ «و زیر نظر ما و (براساس) وحی ما، کشتی را بساز»؛ سوره هود؛آیه۳۷.
- ↑ علم غیب از دیدگاه فریقین؛ ص۲۸.
- ↑ مفید، اوائل المقالات، ص۳۷.
- ↑ علم امام (با رویکرد قرآنی، روایی، عرفانی، فلسفی و کلامی). ص۲۰۷.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن نعمان، اوایل المقالات، ص ۶۷.
- ↑ اوائل المقالات، ص۶۷.
- ↑ سید مرتضی، الشافی، ج ۲، ص ۲۶ و ۲۷.
- ↑ بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۱۹۳.
- ↑ محمد صادق عظیمی، سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۹۲-۱۲۹.
- ↑ رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا؛ ص ۹۶.
- ↑ آنتی شبهه.