دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره قلمرو علم معصوم چیست؟ (پرسش)

دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره قلمرو علم معصوم چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ علم معصوم
مدخل اصلی	علم معصوم
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در باره قلمرو علم معصوم چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.

پاسخ نخست

فاریاب

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسین فاریاب و امر الله قلی‌زاده در مقاله «بازخوانی قلمرو علم امام در آیینه روایات» در این‌باره گفته‌ است:

«اقوال درباره گستره علم امام را می‌توان در سه گروه جای داد:

یکم: محدودیت علم امام: برخی قایل به محدود بودن علم امام بوده، حد آن را احکام و موضوعاتی می‌دانند که مربوط به هدایت انسان باشد و معتقدند که بیشتر از آن عقلاً و نقلاً ضرورتی وجود ندارد. متکلمان و اهل حدیث را می‌توان در این گروه جای داد. شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی از متقدمان و علامه مجلسی از متأخران را می‌توان در این گروه جای داد. در این میان، می‌توان به سخن شیخ مفید در اوائل المقالات اشاره کرد که در این زمینه می‌نویسد: ائمه گاهی از باطن برخی از مردم اطلاع داشتند و رویدادها را پیش از وقوع می‌دانستند، ولی این از ویژگی‌های ضروری و از شرایط امامت ائمه نیست، بلکه بدین وسیله، خداوند آنان را گرامی داشته و داناترین مردم قرار داده است تا وسیلۀ پیروی و اطاعت از آنان باشد. اما شایسته نیست به کسانی که علم آنان به وسیله دیگری آموزش داده شده یا افاضه گردیده، عالم به غیب گفته شود؛ زیرا صفت عالم به غیب سزاوار کسی است که ذاتاً و بدون استمداد از دیگری به حقایق امور و جهان هستی دانا و آشنا باشد. وی همچنین در همان کتاب اضافه می‌کند: در خصوص علم ائمه به صنایع و لغات، باید گفته شود که این امر امتناعی ندارد، اما عقلاً واجب نیست، اگرچه اخباری از ایشان در این زمینه وجود دارد که از نظر من، قطع به این روایات محل تأمل است.

دوم: گسترده بودن علم امام: گروه دوم کسانی هستند که معتقد به گسترده بودن علم امام هستند، به گونه‌ای که گستره علم امام را، اعم از احکام و موضوعات، علم به گذشته و حال و آینده، علم به صنایع بشری، لغات و مانند آن می‌دانند. نوبختیان (همان)، مولی مهدی نراقی؛ علامه مظفر؛ علامه طباطبایی؛ آیت الله جوادی آملی و سید عبدالحسین لاری از جمله کسانی هستند که به این نظر تمایل دارند. اهل عرفان، معمولاً دلیل عقلی بر این مطلب آورده و برخی روایات را مؤید این مطلب می‌دانند و چنانچه روایتی مغایر این معنا باشد، آن را توجیه و تأویل (مانند حمل بر تقیه یا جلوگیری از غلو غالیان) می‌کنند و با مطرح کردن مسئلۀ انسان کامل، این نظریه را مطرح می‌سازند که انسان کامل باید مظهر تام اسما و صفات الهی باشد و انسانی که خلیفه خدا بر روی زمین است باید تمام اوصاف و اسمای الهی را دارا باشد و هرگونه نقصی در آن موجب نقص در مستخلف عنه است که محال است، و تنها تفاوتی که میان خلیفه و مستخلف عنه وجود دارد این است که آنها بنده و مخلوقند و به تعبیر قیصری، وامکانه یمتاز الخلیفۀ من الواجب؛ انسان به عنوان خلیفۀ االله با وجود واجب تعالی تنها در صفت امکان متمایز است. پس تفاوت میان خداوند و امام در این است که خداوند همۀ کمالات را ذاتاً و استقلالاً داراست، ولی امام و انسان کامل بالعرض

سوم: توقف: گروه سوم کسانی هستند که از نظریه پردازی در این مجال، خودداری کرده و سکوت را بر سخن ترجیح داده‌اند. این رویه را می‌توان به برخی از فقها، همچون شیخ انصاری و ابوالحسن مشکینی نسبت داد. شیخ انصاری در این زمینه می‌گوید: اما درباره گستره دانسته‌های امام و چگونگی آن، ... از روایات گوناگونی که وجود دارد، چیز مطمئنی به دست نمی‌آید. پس بهتر آن است که علم آن را به خود ایشان واگذاریم ».

پرسش‌های وابسته

1. قلمرو علم معصوم تا چه حدی است؟ (پرسش)
2. آیا علم تام معصوم امکان عقلی دارد؟ (پرسش)
3. آیا علم تام معصوم با اختیار وی منافات ندارد؟ (پرسش)
4. آیا اعتقاد به علم تام معصوم شرک نیست؟ (پرسش)
5. آیا اعتقاد به تام بودن علم معصوم غلو نیست؟ (پرسش)
6. آیا عدم اعتقاد به علم تام معصوم امام آسیبی به ایمان وارد می‌کند؟ (پرسش)
7. آیا معصوم به تمام موارد قرآن علم دارد؟ (پرسش)
8. آیا معصوم به تأویل قرآن علم دارد؟ (پرسش)
9. آیا معصوم به تمام موضوعات جهان علم دارد؟ (پرسش)
10. آیا قول به محدودیت علم معصوم مانع عقلی یا شرعی دارد؟ (پرسش)
11. چگونه می‌شود معصوم را انسان کامل دانست اما علم او را محدود شمرد؟ (پرسش)
12. آیا معصوم باید علم تام داشته باشد؟ (پرسش)
13. آیا علم تام معصوم ضرورت عقلی دارد؟ (پرسش)
14. آیا علم تام معصوم ضرورت شرعی دارد؟ (پرسش)
15. آیا آگاهی معصوم به نحو تام شرطی از شروط امامت است؟ (پرسش)
16. اگر معصوم علم تام دارد پس چه نیازی به وحی است؟ (پرسش)
17. آیا نمونه‌هایی از علم تام معصوم در قرآن موجود است؟ (پرسش)
18. آیا نمونه‌هایی از علم تام معصوم در حدیث موجود است؟ (پرسش)
19. آیاتی که مخالفان علم تام معصوم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
20. با وجود آیاتی که علم تام معصوم را نفی می‌کنند چگونه این علم اثبات می‌شود؟ (پرسش)
21. آیاتی که موافقان علم تام معصوم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
22. چگونه آیات نافی علم تام معصوم از غیر خدا با آیات مثبت علم تام معصوم برای غیر او قابل جمع هستند؟ (پرسش)
23. آیاتی که مخالفان علم تام معصوم پیامبر خاتم به آنها استدلال می‌کنند کدام‌اند؟ (پرسش)
24. آیا روایاتی وجود دارند که علم تام معصوم را نفی می‌کنند؟ (پرسش)
25. آیا روایاتی وجود دارند که علم تام معصوم را اثبات می‌کنند؟ (پرسش)
26. چگونه آیات نافی علم تام معصوم با روایات مثبت علم تام معصوم قابل جمع هستند؟ (پرسش)
27. چگونه روایات نافی علم تام معصوم با روایات مثبت علم تام معصوم قابل جمع هستند؟ (پرسش)
28. مصادیق علم معصوم چست؟ (پرسش)
29. دلیل عقلی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
30. دلیل قرآنی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
31. دلیل حدیثی علم تام پیامبران چیست؟ (پرسش)
32. آیا شاهد تاریخی بر علم تام پیامبران وجود دارد؟ (پرسش)
33. بر فرض اثبات علم تام پیامبران علم تام امامان چگونه ثابت می‌شود؟ (پرسش)
34. دلیل عقلی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
35. دلیل قرآنی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
36. دلیل حدیثی علم تام امامان چیست؟ (پرسش)
37. آیا شاهد تاریخی بر علم تام امامان وجود دارد؟ (پرسش)
38. چرا امامان علم تام معصوم خود را انکار می‌کردند؟ (پرسش)
39. آیا علم تام معصوم تکلیف‌آور است و معصوم را به عمل بر اساس آن موظف می‌کند؟ (پرسش)
40. آیا معصوم از علم تام خود بهره می‌برد؟ (پرسش)
41. اگر معصوم از علم تام خود بهره نمی‌برد پس فایده‌اش چیست؟ (پرسش)
42. آیا معصوم عالم به مشاغل و صناعات است؟ (پرسش)
43. آیا معصوم عالم به همه زبان‌ها است؟ (پرسش)
44. آیا معصوم عالم به قوانین طبیعی است؟ (پرسش)
45. آیا علم محدود معصوم ضرورت عقلی دارد؟ (پرسش)
46. آیا علم محدود معصوم ضرورت شرعی دارد؟ (پرسش)
47. مهم‌ترین مصادیق علم ویژه معصوم کدام‌اند؟ (پرسش)
48. علم معصوم به کتاب مرقوم یا کتاب ابرار چگونه علمی است؟ (پرسش)
49. علم به چه مواردی تنها نزد خداست؟ (پرسش)
50. آیا علم معصوم قابلیت افزایش دارد؟ (پرسش)
51. افزایش علم معصوم به چه معناست؟ (پرسش)
52. رابطه علم ویژه معصوم با معجزه و کرامت چیست؟ (پرسش)
53. آیا معجزه به واسطه علم معصوم است؟ (پرسش)
54. آیا پیامبر خاتم علم به خواندن و نوشتن داشت؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.