آیه ۸۰ سوره نساء چگونه بر نصب الهی پیامبر خاتم دلالت می‌کند؟ (پرسش)
| آیه ۸۰ سوره نساء چگونه بر نصب الهی پیامبر خاتم دلالت می‌کند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی |
| مدخل اصلی | ؟ |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
آیه ۸۰ سوره نساء چگونه بر نصب الهی پیامبر خاتم دلالت می‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.
پاسخ نخست
آیت‌الله محسن اراکی، در کتاب «فقه نظام سیاسی اسلام ج۴» در این‌باره گفته است:
«﴿مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا﴾[۱]؛
این آیه نیز به صراحت بر مقام حاکمیت و فرمانروایی مطلق رسول خدا (ص) از سوی خداوند دلالت دارد.
آیه مورد بحث متضمن قضیّه حقیقیّه کلّیه‌ای است مبنی بر تلازم دائم بین اطاعت رسول و اطاعت خدای متعال، این تلازم دائمی حاکی از مقام فرمانروایی دائم رسول الله (ص) است، و بر نصب رسول خدا (ص) از سوی خداوند برای حاکمیت و فرمانروایی مطلق دلالت دارد.
همان‌گونه که در گذشته گفتیم "حق اطاعت" از ویژگی‌های فرمانروایی است، و اصولاً فرمانروا؛ یعنی کسی که اطاعت فرمان او بر مردم واجب است و تخلّف از فرمان او گناه و جرم محسوب می‌شود؛ لذا استحقاق کیفر دارد، و از آنجا که خداوند حاکم و فرمانروای علی الاطلاق جهان هستی است "حق طاعت" دارد، و اطاعت فرمان او بر همه موجودات و آفریدگان جهان هستی واجب است، و هرگونه تخلّف از فرمان او گناه و جرم و موجب کیفر و مجازات است.
تلازمی که در این آیه میان اطاعت خدا و اطاعت رسول برقرار گردیده و از آن خبر داده شده است، فرمان رسول خدا (ص) را به طور مطلق به منزله فرمان خداوند قرار می‌دهد، که به معنای آن است که همان مقام و جایگاه مُلک و سلطنت و فرمانروایی خداوند به رسول اکرم (ص) داده شده که همان مُلک عظیمی است که در آیه دیگر سوره نساء به آن اشاره شده است: ﴿وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۲] و بنابر روایتی که کلینی به سند صحیح از امام باقر (ع) نقل می‌کند، مراد از آل ابراهیم که این مُلک عظیم به آنها عطا شده است محمد و آل محمد (ع) است: در این روایت امام باقر (ع) می‌فرماید: « ﴿أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ﴾[۳] نَحْنُ النَّاسُ الْمَحْسُودُونَ عَلَى مَا آتَانَا اللَّهُ مِنَ الْإِمَامَةِ دُونَ خَلْقِ اللَّهِ أَجْمَعِينَ ﴿فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا﴾[۴] يَقُولُ: جَعَلْنَا مِنْهُمُ الرُّسُلَ وَ الْأَنْبِيَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ فَكَيْفَ يُقِرُّونَ بِهِ فِي آلِ إِبْرَاهِيمَ (ع) وَ يُنْكِرُونَهُ فِي آلِ مُحَمَّدٍ (ص)...»[۵]؛
افزون بر آنچه گفتیم نکاتی در آیه مورد بحث و آیات پس از آن وجود دارد که دلالت این آیه را بر نصب رسول خدا (ص) برای مقام فرمانروایی مطلق از سوی خدا مورد تأکید بیشتر قرار می‌دهد:
- همان‌گونه که در گذشته کراراً گفتیم قرآن کریم به صراحت و با تأکید و تکرار فراوان خداوند را به عنوان مَلک و حاکم و آمر و فرمانروای مطلق جهان معرفی می‌کند. با توجه به جایگاه فرمانروایی مطلق خداوند بر سراسر جهان هستی "اطاعت رسول را همان اطاعت خداوند دانستن" به معنای نصب رسول خدا (ص) به مقام جانشینی خداوند در فرمانروایی مطلق جهان هستی است.
- ذیل آیه مورد بحث ﴿وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا﴾ تأکید بر مطلبی است که در گذشته اشاره کردیم و در قرآن کریم مورد بیان صریح و مؤکّد قرار گرفته است که: فرمانروایی و حکومت رسول خدا (ص) بر مردم به وسیله اعمال زور برقرار نمی‌شود، بلکه با ابلاغ و بیان و اقناع وجدانی و برهانی مردم برقرار می‌گردد؛ نظیر آنچه خداوند در سوره نور می‌فرماید: ﴿قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَيْكُمْ مَا حُمِّلْتُمْ وَإِنْ تُطِيعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ﴾[۶]؛
- در آیات بعد از آیه مورد بحث خداوند می‌فرماید: ﴿وَيَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُوا مِنْ عِنْدِكَ بَيَّتَ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ غَيْرَ الَّذِي تَقُولُ وَاللَّهُ يَكْتُبُ مَا يُبَيِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلًا * أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا * وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ﴾[۷]؛
این آیات که متضمن نقد رفتار برخی از عناصر اخلالگر و متمرّد است با اشاره به رفتار اخلالگرانه آنها در سیستم امنیتی حکومت و فرمانروایی رسول خدا (ص) به نصیحت و ارشاد آنها پرداخته، و با بیان اینکه اگر این اخلالگران به جای رفتار ناروای خود در ایجاد فضای رعب و وحشت در جامعه، و افشای اطلاعات امنیتی، این اطلاعات را در اختیار فرمانروایان الهی یعنی رسول و جانشینان او قرار می‌دادند، می‌توانست مورد بهره برداری مثبت حاکمیت قرار گیرد، و در راستای تقویت امنیت و اقتدار جامعه مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین آیات بعد از آیه مورد بحث ضمن تأکید فرمانروایی رسول خدا (ص) تأیید دیگری بر دلالت آیه مورد بحث بر نصب رسول اکرم (ص) برای جانشینی خداوند تعالی در فرمانروایی مطلق جهان هستی است»[۸].
پانویس
- ↑ «کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و آنکه رویگردان شود تو را نگهبان او نفرستادیم» سوره نساء، آیه ۸۰.
- ↑ «و به آنان فرمانروایی سترگی بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «یا آنکه مردمی که خداوند از فضلش به آنان عطا کرده است حسد می‌ورزند» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «پس همانا آل ابراهیم را کتاب و حکمت دادیم و به آنان ملک عظیم بخشیدیم» سوره نساء، آیه ۵۴.
- ↑ «یا آنکه مردمی که خداوند از فضلش به آنان عطا کرده است حسد می‌ورزند فرمود: ماییم آن مردمی که به آنان حسد می‌ورزند به سبب آنکه خداوند امامت را به ما عطا فرمود نه به هیچ مخلوق دیگری از مخلوقات خداوند «پس همانا آل ابراهیم را کتاب و حکمت دادیم و به آنان ملک عظیم بخشیدیم» خداوند می‌فرماید: از آنان رسولان و پیامبران و امامان قرار دادیم پس چگونه به این فضیلت در آل ابراهیم اقرار می‌کنند و آن را در آل محمد (ع) انکار می‌کنند؟...». کافی، ج۱، ص۲۰۵.
- ↑ «بگو خدا را اطاعت کنید، و رسول را اطاعت کنید پس چنانچه روی گردانیدند و سر باز زدند پس همانا بر عهده رسول است آنچه بر دوش او گذاشته ایم و بر عهده شماست آنچه بر دوش شما گذاشته ایم، و چنانچه او را اطاعت کنید هدایت خواهید شد، و بر رسول تکلیفی جز ابلاغ رسا و روشن نیست» سوره نور، آیه ۵۴.
- ↑ «می‌گویند: اطاعت می‌کنیم، پس آنگاه که از نزد تو می‌روند جمعی از آنان گفته دیگر می‌گویند، و خداوند آنچه را در دل نگه می‌دارند ثبت می‌کند، پس از آن روی گردان و بر خداوند توکل بنما و خداوند تکیه گاهی کافی و بسنده است * آیا در قرآن نمی‌اندیشند و چنانچه از سوی غیر خداوند باشد هرآینه اختلاف فراوانی در آن می‌یافتند * و آنگاه که خبری درباره امنیت و ناامنی دریافت می‌کنند، آن را پخش می‌کنند درحالی‌که اگر آن را به رسول و به والیان امر ارجاع دهند، آنان که دانش دستیابی به درون این خبرها دارند، بر کُنه و ژرفای این خبرها آگاه می‌شوند» سوره نساء، آیه ۸۱-۸۳.
- ↑ اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج۴، ص ۱۳۲.