امام حسین در زمان عثمان

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سرگذشت زندگی امام حسین است. امام حسین در زمان عثمان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام حسین در زمان عثمان در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

گزارش‌های رویارویی امام (ع) با ابوسفیان هنگام بیعت با عثمان

امام حسن (ع) در احتجاج با معاویه و اصحاب او فرمود: «ستایش، ویژه خدایی است که اولِ شما را با اولِ ما و آخرتان را با آخر ما هدایت کرد، و خداوند، بر جدّم محمدِ پیامبر، و نیز خاندانش درود و سلام بفرستد. گفته‌ام را بشنوید و دل‌هایتان را به من بسپرید... شما را به خدا سوگند می‌دهم، آیا می‌دانید که ابوسفیان هنگامی که در مسجد پیامبر خدا (ص) با عثمان بیعت شد، بر او در آمد و گفت: ای برادرزاده! آیا میان ما جاسوسی هست؟ او گفت: نه. و ابوسفیان گفت: ای جوانان بنی امیه! خلافت را میان خود بچرخانید که سوگند به آنکه جان ابوسفیان به دست اوست، نه بهشتی هست و نه دوزخی!؟ و شما را به خدا سوگند می‌دهم، آیا می‌دانید هنگام بیعت با عثمان، ابوسفیان، دست حسین (ع) را گرفت و گفت: ای برادرزاده! مرا به گورستان بقیعِ غَرقَد ببر و او برد و ابوسفیان تا میان قبرها رسید، [دست برادرم] حسین را به سوی خود کشید و با بلندترین صدایش، فریاد زد: ای مردگان! آنچه برایش با ما می‌جنگیدید، به دست ما افتاد و شما استخوان‌هایی پوسیده گشته‌اید و حسین بن علی گفت: خداوند، پیری‌ات را زشت گرداند و رؤیت را نازیبا نماید! و سپس دستش را کشید و او را رها کرد و اگر نعمان بن بشیر، دست ابوسفیان را نگرفته و او را به مدینه باز نگردانده بود، هلاک می‌شد!»

موضع امام (ع) در برابر تبعید ابوذر

اسحاق بن جریر جریری، از امام صادق نقل کرده است: امیر مؤمنان (ع)، ابوذر را بدرقه کرد و حسن و حسین (ع)، عقیل بن ابی طالب، عبدالله بن جعفر و عمار بن یاسر نیز به بدرقه آمده بودند. امیر مؤمنان (ع) فرمود: «با برادرتان وداع کنید که مسافر باید برود و بدرقه‌کننده باید باز گردد» و هر یک از آنان، سخن‌های خود را با او گفت. حسین بن علی (ع) گفت: «ای ابوذر! خدا رحمتت کند! مردم، تو را گرفتار رنج ساختند؛ زیرا تو دینت را از دسترس آنان به دور داشتی و آنان هم دنیایشان را از تو باز داشتند، و فردا چه قدر تو به آنچه از آنان به دور داشتی، نیازمندی و از آنچه تو را باز داشتند، بی‌نیازی!». ابو ذر گفت: خدا شما اهل بیت را رحمت کند! من در دنیا جز غم شما ندارم. من چون شما را یاد می‌کنم، پیامبر (ص) را به یاد می‌آورم.

گزارش‌های جلوگیری امام (ع) از قتل عثمان

از کتاب مروج الذهب (در یادکرد محاصره شدن عثمان و کشته شدن او) آورده شده که: هنگامی که به علی (ع) خبر رسید که شورشیان می‌خواهند عثمان را بکشند، وی دو پسرش حسن و حسین (ع) را با غلامان و وابستگانش مسلّح به درِ خانه عثمان فرستاد تا او را یاری دهند و به آنان فرمان داد که مردم را از [رسیدن به] او جلو بگیرند. زبیر نیز پسرش عبدالله را، طلحه پسرش محمد را و بیشتر اصحاب، پسران خود را از سر اقتدا به امام علی (ع)، فرستادند تا جلوی شورشیان را از ورود به خانه بگیرند. به سوی همه اینان، تیراندازی شد و مردم با هم، درگیر شدند. حسن (ع) مجروح شد، قنبر سرش شکست و محمد بن طلحه زخمی گشت.

بدرقه ابوذر غفاری

در روزگار خلافت عثمان (۲۳-۳۵ق)، که امام حسین (ع) دوران جوانی خویش را می‌گذراند، حضرت در همراهی با پدر و برادر بزرگوارش، هیچ گاه سیره و روش عثمان را در امر خلافت، تأیید نکرد.

وقتی عثمان، ابوذر غفاری، آن صحابی زاهد و پارسای رسول خدا را به دلیل اعتراض به فساد حکومت وی، از مدینه به بیابان ربذه تبعید کرد، با وجود اینکه خلیفه دستور منع بدرقه ابوذر را صادر کرده بود، امیرالمؤمنین به همراه جمعی از یاران، از جمله حسنین به بدرقه ابوذر رفتند و در همان هنگام، حسین (ع) پس از پدر، طی سخنانی خطاب به ابوذر، ضمن دلداری به وی، مخالفت خود را با سیاست‌های عثمان، چنین اعلام کرد: عموجان؛ خدای متعال تواناست که آنچه را می‌بینی، دگرگون سازد، و خدا هر روز در شأن و کاری است.

آن قوم دنیای خود را از تو بازداشتند و تو دین خود را از آنان بازداشتی، از آنچه تو را بازداشتند، بی‌نیاز هستی؛ درحالی که به آنچه تو آنان را از آن بازداشتی، نیازمند‌تر هستند. از خدا صبر و نصرت بخواه و از بیتابی و آز، به خدا پناه ببر که شکیبایی، از دین و کرامت است. آزمندی (دستیابی به) روزی را جلوتر نمی‌اندازد و بیتابی، اجل و مرگ را به تاخیر نمی‌اندازد. (مسعودی، تنها اشاره به جریان بدرقه امیرالمؤمنین و حسنین کرده است)

هرچند مشهور است که حسین بن علی به همراه برادرش در برخی از فتوحات عصر خلفا (مانند فتح ایران) حضور داشته و همراه سپاه خلفا، به نبرد با کفار و مشرکان پرداخته‌اند؛ اما باید توجه داشت که اولا چنین اخبار و گزارش‌هایی در منابع متقدم شیعی نیامده است؛ ثانیا با بررسی روایات و گزارش‌هایی که در این باره در مآخذ اهل سنت آمده، روشن می‌شود که این روایات از لحاظ سند، دچار ضعف‌های جدی هستند و از لحاظ محتوا و دلالت نیز، مشکلات و نارسایی‌های اغماض ناپذیری دارند. از این رو نمی‌توان پذیرفت که حسنین در برخی از نبردهای عصر خلفا حضور داشته‌اند.

منابع

1. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین
2. پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء ج۱