اهل ذمه چه کسانی هستند؟ (پرسش)
| اهل ذمه چه کسانی هستند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی |
| مدخل اصلی | عقد ذمه |
| تعداد پاسخ | ۱ پاسخ |
اهل ذمه چه کسانی هستند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین ابوالفضل شکوری در کتاب «فقه سیاسی اسلام» در این‌باره گفته است:
«فقها در پاسخ این سؤال، براساس این قاعده پاسخ داده‌اند که فقط با اهل کتاب و آنان که شبه کتاب آسمانی دارند می‌تواند عقد ذمّه برقرار کرده و یهود و نصارا را با تمام شاخه‌ها و انشعابات فرقه‌ای‌شان، جزء اهل کتاب به شمار آورده‌اند و از مصادیق کسانی که دارای شبه کتاب آسمانی هستند، مجوسیان – زرتشتیان را به طور مسلّم، شمرده‌اند[۱]. اما در اینکه مذاهب و فرقه‌های دیگر مانند صابئین، سامره، مزدکیان، پیروان شیث بن آدم و حنفا (پیروان حضرت ابراهیم) و...، جزء اهل کتاب و یا کسانی که شبه کتاب آسمانی دارند، محسوب می‌شوند یا نه؟ میان فقها اختلاف‌نظر است.
ابن‌جنید یکی از متقدمان فقهای شیعه معتقد است که: صابئین مانند مجوس، اهل کتاب هستند و باید با آنان عقد ذمّه برقرار شود. لکن شیخ مفید این نظریه را قبول نکرده و در ضمن نقد آن گفته است: اگر بنابر قیاس باشد، مانویان و مزدکیان و دیصانی‌ها، به طریق اولی باید جزء اهل کتاب قرار بگیرند، چون آنان به مجوس بسیار نزدیک‌تر می‌باشند. فرقه مرفونیه و ماهانیه، به نصرانی و مسیحیت نزدیک‌تر از دیگر مذاهب می‌باشند[۲].
چنان‌که علامه حلّی در تذکرة الفقهاء نقل می‌کند، از فقهای اهل سنّت مالک و اوزاعی و انس، تمام ادیان و مذاهب غیریهودی و غیر مسیحی را جزء کیش “مجوسیت” محسوب کرده و به آنها نیز اهل کتاب اطلاق کرده‌اند. طبق این نظریه، تمام مذاهب – جز آیین‌های الحاد و بت‌پرستی- تحت نام و عنوان کلی مجوس جمع هستند و کلمه مجوسی به تمام پیروان مذاهب غیر بت‌پرست و غیر ملحد شامل می‌شود و از طرفی چون مجوسی‌ها اهل کتاب هستند و لذا با تمام مذاهب شرک (اعم از زرتشتی و غیر زرتشتی) باید به نام مجوس رفتار اهل کتاب نمود و با آنان عقد ذمّه برقرار کرد و جزیه گرفت. اما این فقها (اوزاعی، مالک و انس) چون دلیل اقامه نکرده‌اند، شاید این حرفشان صرف استحسان باشد.
به هر حال، قاعده و ضابطه کلی در این که چه کسانی از کفّار مشمول قانون ذمّه و جزیه می‌شوند، همان است که قبلاً ذکر شد؛ یعنی یا باید آن فرقه، کتاب آسمانی مانند یهود و نصارا) و یا شبه کتاب آسمانی (مانند زرتشتیان) داشته باشند. اما این مطلب که چه فرقه‌ای دارای کتاب آسمانی و یا شبه آن هستند باید از خارج، تحقیق و ثابت شود و موضوع علم فقه نیست.
هر فرقه‌ای که ثابت شود زمانی دارای پیامبر و کتاب آسمانی بوده‌اند، هرچند آن کتاب تحریف شده باشد، می‌توان با آنها معامله اهل کتاب نموده و عقد ذمّه برقرار کرد زیرا آیه ﴿الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ﴾[۳] اطلاق و عمومیت دارد و نه فقط یهود و نصارا را بلکه همه فرقه‌ها و مذاهبی که زمانی به آنها کتاب نازل شده است را در بر می‌گیرد، چون منطقه بعثت و تولد برخی از پیامبران از ما دور بوده چنان‌که زمان بعثتشان دور بوده است و روی این اصل، ممکن است تاکنون هویت آنان بر ما مجهول مانده باشد. این سخن با توجه به این که خداوند می‌فرماید: “هر قوم و اهل هر قریه و آبادی، دارای رسول و پیامبر بوده‌اند”[۴]، بیشتر تأکید می‌شود.
علاوه بر اینکه زرتشتیان را نیز اگر ائمه معصومین به ما نگفته بودند که آنان پیامبر داشته‌اند که کشته شده و کتابی که سوزانده شده است[۵]، ما هرگز نمی‌توانستیم تاکنون از اهل کتاب بودن آنها اطلاعی داشته باشیم»[۶]
پانویس
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۴۳۸.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۴۳۹.
- ↑ «با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.
- ↑ ﴿ متن﴾ قصص (۲۸)/ آیه ۵۹.
- ↑ تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۴۳۸.
- ↑ شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، ص ۴۵۵.