بحث:علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش)

ضرورت فهم علل برداشت انحرافی از انتظار

• یکی از عناوین مهم معرفتی در فرهنگ دینی، مسألۀ انتظار است؛ در روایات به نقل از پیامبر اکرمa آمده است: «اَفْضَلُ‌ جِهَادِ أُمتِی‌ انْتِظَارُ الْفَرَجِ» که البته مقصود از آن انتظاری است که انسان را به حرکت و حماسه در راه خدا وادار می‌کند، منتها به مرور زمان برداشت‌های نادرستی از این مسئلۀ مهم (معنا و مفهوم انتظار) صورت گرفته و موجب شده عده‌ای از منتظران در گمراهی قرار گیرند.

علل برداشت‌های انحرافی نسبت به مفهوم انتظار

• علل و عوامل متعددی باعث تحریف انتظار و ارائۀ تفاسیر انحرافی و غلط از آن شده است که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. تلاش حاکمان مستبد: یکی از عوامل مهم تحریف "انتظار" مفهوم واقعی انتظار است، زیرا مفهوم واقعی آن مسئولیت‌ساز، و معنای تحریف شدۀ آن مسئولیت‌سوز است و از طرفی در طول تاریخ همواره منتظرین حقیقی، مزاحم طبقۀ حاکم ظالم بوده‌اند؛ لذا طبیعی است طبقه حاکم با اعتقادی که مسولیت‌ساز باشد و سکوت در مقابل ظلم را جایز نداند، سازگاری ندارد و کوشیده است تا انتظار معنای واقعی خود را از دست بدهد تا بالتبع "منتظرین" هم چنین گردند. قدرت‌های استکباری، خواهان غفلت و خواب آلوده بودن و نیز عدم تحرک ملت‌ها هستند و چنین وضعی را بهشت خود می‌دانند؛ اما انتظار فرج موجب می‌شود انسان به وضع موجود قانع نباشد و بخواهد به وضعی بهتر و برتر دست پیدا کند. مستکبرین و ستمگران عالم، با فکر و عقیدۀ انتظار مخالف و دشمن‌اند و می‌دانند این عقیده و این عشق ـ که در دل‌های مسلمین به خصوص در دل‌های شیعه است ـ برای هدف‌های ستمگرانه‌ای آنها مزاحم است.
2. عوامل مذهبی (برداشت سطحی و نادرست از روایات): نارسایی فهم و برداشت غلط در برخی مفاهیم دینی، خود از عوامل بسیار مهم در‌‎ ‎سوء برداشت و انحراف فکر در موضوع انتظار فرج بوده و هست. محور روایاتی که برداشت غلط نسبت به آنها صورت گرفته است، به شرح ذیل است:
   1. محکومیت هر انقلابی پیش‌‎ ‎از ظهور حضرت مهدیS: روایاتی از ائمه اطهارS در کتب حدیث موجود است که برخی از آنها حاکی از محکومیت هر انقلابی پیش‌‎ ‎از ظهور حضرت مهدیS است. از جمله اینکه در یک روایت معتبر، ابی‌بصیر از امام صادقS نقل می‌‌کند که آن حضرت فرمود: «هر پرچمی که پیش از قیام قائمS برپا شود، صاحب‌‎ ‎آن طاغوت است که پیروان او به عبودیتش می‌‌پردازند». پیرامون این دسته از روایات باید گفت اولاً: ممکن است به احتمال قوی مقصود از "قائم" مطلق امام معصوم‌‎ ‎باشد و نه‌تنها حضرت مهدیS؛ در حقیقت این کلام در محکومیت کسانی صادر شده‌‎ ‎است که با فرصت‌طلبی و شتاب در کار دست به شورش زنند تا از زمینه‌های فراهم شده و‌‎ ‎مقدمات آماده ‎ـ به خیال خود ‎ـ‎ سود جویند و با پیروزی بر خصم، به جای امام معصوم برحق‌‎ ‎ حکومت را به دست گیرند و درنتیجه طرح‌ها و نقشه‌ها و زمینه‌های مساعد افشا شود‌‎ ‎و از بین برود. مؤید این احتمال روایتی است که امام صادقS در وصیت خود به "مؤمن‌‎ ‎طاق" (که از اصحاب آن حضرت است) فرمود: «به خدا سوگند فرج ما برای‌‎ ‎سه بار نزدیک به وقوع بود که شما (مقصود کسانی‌اند که رعایت اصول مبارزه را نمی‌کردند)‎ ‎آن را افشا کردید و خداوند نیز آن را به تأخیر انداخت».
   2. منوط بودن اجرای برخی از احکام (مانند اجرای حدود، نماز جمعه) به وجود امام معصومS: به اعتقاد‌‎ ‎عده‌ای از فقها، اجرای احکام و قوانینی همچون جهاد ابتدایی، اجرای حدود و حتی قضاوت‌‎ ‎و نماز جمعه منوط به وجود امام معصومS است که خود یا نایب خاص او متکفل این‌گونه‌‎ ‎امور شود و در عصر غیبت مشروعیت اینگونه امور مورد تردید و یا منع است و این‌‎ ‎خود از عواملی است که ممکن است زمینه‌ساز سوء فهم و برداشت منفی از انتظار فرج باشد‌‎ ‎و القا کنندۀ اینکه باید صبر کرد و دست روی دست گذاشت تا امام عصرS با‌‎ ‎اختیاراتی که دارند تشریف بیاورند و کارها را به سامان برسانند و اجرای احکام کنند، ولی‌‎ ‎حقیقت این است همچنانکه برخی فرموده‌اند و در اخبار و کلمات متقدمین از فقها اجرای این احکام به اجازه امام عادل منوط شده و آن نیز همچنان‌‎ ‎که مظهر اکمل آن پیشوای معصوم است بر حاکم عادل مجاز و مرضی امامانS گرچه غیر معصوم باشد نیز صادق است و مقصود از "امام" در کلمات فقها، حاکم عادل است‌‎ ‎و این امر با مراجعه به عبارات آنها در موارد گوناگون، آشکارا مشاهده می‌‌شود.
   3. روایاتی که حکایت از پر شدن ظلم و جور در زمان ظهور دارند: این خود از اسباب مؤثر‌‎ ‎در تحمیل معنای انحرافی بر انتظار فرج بوده است، زیرا برخی از کوته‌نظران فکر می‌‌کنند ‎ ‎چون ظهور حضرت مهدیS به پر شدن جهان از ستم و جور بستگی دارد پس نباید در‌‎ ‎جهت اصلاح قدمی برداشت و هر گامی در این زمینه ظهور حضرت را به تأخیر می‌‌اندازد و‌‎ ‎به عقب می‌‌راند و بلکه بالاتر، به اعتقاد برخی منحرفین برای تسریع در‌‎ ‎ظهور آن سرور باید دست به اشاعۀ منکرات زد.
   4. روایاتی که دلالت دارند بر اینکه هدف‌ها وسیله‌های نامشروع را مشروعیت می‌‌بخشند؛ ممکن است چنین برداشت شود که بهترین وسیله برای تسریع در ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعۀ فساد است.
3. عوامل روانی (درونی) که عبارت‌اند از: عافیت‌طلبی؛ ضعف نفس و نبود شجاعت روحی؛ ترس از‌‎ ‎جان و خطرهای احتمالی و یأس و خوف از عدم موفقیت و غیر آن به امید نجات امت و پیروزی حق و‌‎ ‎جلوه‌های آن در سطح جهان با ظهور حضرت مهدیS.
4. توهم این که امام زمانS کارها را به وسیله اکراه و اجبار یا فقط از طریق معجزه انجام می‌دهد؛ پس نیاز به مقدمات و زمینه‌سازی نیست.
5. توهم این که غیر از امام زمانS هیچ کس نمی‌تواند همه فسادها و تباهی‌ها را به صورت کامل بر چیند و تمامی خبرها و صلاح‌ها را در همه ابعاد و زمنیه‌ها حاکم سازد؛ پس کاری از دیگران بر نمی‌آید.
6. کوته‌فکری و عدم بصیرت کافی نسبت به دین؛
7. انحرافات اخلاقی افراد؛
8. انحرافات سیاسی افراد.

نتیجه گیری

• در نتیجه، می‌‌توان گفت مسئلۀ انتظار یکی از مسائل مهم معرفتی در فرهنگی دینی است که فهم درست از آن از اهمیت بالایی برخوردار است به نحوی که در طول تاریخ، برداشت انحرافی نسبت به معنا و مفهوم انتظار، موجب گمراهی عده ای از منتظران شده است. عوامل مختلفی، نظیر تلاش حاکمان مستبد، برداشت سطحی و نادرست از برخی روایات، انحرافات اخلاقی و سیاسی افراد، عوامل روانی (مانند عافیت‌طلبی، ضعف نفس و نبود شجاعت روحی) از جمله علل برداشت انحرافی از مسئله انتظار هستند.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: