بحث:مقصود از نیابت عامه در عصر غیبت کبری چیست؟ (پرسش)

معنای نیابت عامه

• کسانی که بعد از دورۀ غیبت صغری، یعنی از آغاز دوره غیبت کبری بر اساس شرایطی از طرف امام زمان(ع) نیابت دارند، نایب عام نامیده می‌شوند یعنی پس از پایان دوران غیبت صغری و نیابت خاص و با آغاز غیبت کبری، هدایت شیعیان با عنوان نیابت عام از سوی حضرت مهدی(ع)‏ شکل گرفت؛ به این صورت که امام، ضابطه‏‌ای کلّی و صفات و مشخصاتی عام بیان کردند که در هر عصر، فرد شاخصی که آن ضابطه ـ از هرجهت و در همه ابعاد ـ بر او صدق کند، نایب امام شناخته شود و به نیابت از امام در امر دین و دنیا، سرپرست جامعه باشد؛ سخنش سخن امام و اطاعتش واجب و مخالفش حرام خواهد بود.

اثبات نیابت عامه

• بر اساس روایات، مقام نیابت عامه به وسیلۀ خود امامان(ع) به ویژه حضرت حجت(ع) به فقیه جامع شرایط تفویض شده است، که از آن جمله می‌توان به دو روایت زیر اشاره کرد:

1. اسحاق بن یعقوب، از امام مهدی(ع) دربارۀ تکلیف شیعیان در غیبت کبری سؤال پرسید و توقیع ذیل در پاسخ او صادر شد: «و اما در پیش‌آمدهایی که برای شما رخ می‏دهد، باید به راویان اخبار ما رجوع کنید؛ ایشان حجّت من بر شما هستند و من، حجّت خدا بر آنانم». این روایت، از روشن‏‌ترین روایات در بیان ولایت عام است. بیشتر افرادی که به این روایت تمسک کرده‏‌اند، به فقره دوم آن، «فَإِنَّهُمْ‏ حُجَّتِی‏ عَلَیْکُمْ‏ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ‏ عَلَیْهِم‏‏» توجه داشته‏‌اند.
2. عمر بن حنظله از امام صادق(ع) سؤال می‌کند اگر در مشکلات و منازعاتی که معمولاً برای آنها به حاکم یا به قضات منصوب از طرف حاکم مراجعه می‌کنند، بین دو نفر شیعه رخ داد چه کنند؟ آیا می‌توانند به حاکم وقت و یا قضات منصوب از طرف آنان مراجعه نمایند و مشکلشان را حل نمایند؟ حضرت در پاسخ فرمود: مراجعه به آنها حرام است، زیرا رجوع به آنها رجوع به طاغوت است و خدای سبحان مراجعه به طاغوت را نهی کرده است. او دوباره سؤال کرد: پس چه کنند، زیرا در صورت عدم مراجعه، حقشان ضایع می‌شود؟ حضرت با ذکر معیارهایی علمای واجد شرایط را برای آنها معرفی کرده، می‌فرماید: «در بین خودتان از فقهای شیعه کسی را انتخاب کنید که حدیث ما را روایت کرده و در حلال و حرام ما نظر نموده و احکام ما را شناخته است و مشکل خود را از طریق او حل نمایید، زیرا آنان از طرف من منصوبند و من نیز آنها را بر شما حاکم قرار دادم. اگر پس از مراجعه به آنان و بیان حکم، طرفین دعوا حکم را نپذیرند، ما را ردّ کرده‌اند و حکم خدا را سبک شمرده‌اند، و ردّ بر ما در حقیقت ردّ بر خداست و چنین شخصی در حدّ مشرک به خدا خواهد بود».
3. امام عسکری(ع) از پدر بزرگوارش نقل کرده است: «اگر نبود دانشمندانی که پس از غیبت قائم شما، به سوی او دعوت می‌‏کنند و به سوی او رهنمون می‌‏شوند و از دین او دفاع می‌‏کنند و بندگان ناتوان را از دام‏‌های شیطان و مریدهای شیطانی نجات می‌‏دهند، کسی باقی نمی‌‏ماند، مگر اینکه از دین خدا بازمی‏‌گشت؛ ولی این دانشمندان، زمام دل ضعیفان را به دست می‏‌گیرند؛ همان‏گونه که ملوان‌‏ها، زمام کشتی را به دست می‏‌گیرند و سرنشین‏‌های کشتی را از خطر مرگ نگه می‌‏دارند. این‏ها نزد خدای تبارک و تعالی برترین هستند».
4. از جمله روایت‌هایی که مسئولیت رهبری مردم را بر دوش فقها و علما و صالحان‌ و نیکوکاران می‌گذارد، روایتی است از پیامبر(ص): «خدایا به جانشینانم رحم کن. گفتند ای پیامبر خدا، جانشینانت که هستند؟ فرمودند: کسانی که بعد از من می‌آیند و حدیث و سخنم را روایت می‌کنند». بدیهی است روایت حدیث در شأن و تخصص فقهای دین است.

شرایط نایبان عام امام مهدی(ع)

• اما اینکه چگونه فهمیده شود چه کسی مصداق خارجی روایات هستند؛ خود اهل بیت در حدیثی دیگر ویژگی‌ها و صفات آن را مشخص کرده‌اند. امام صادق(ع) فرمودند: «هرکس از فقها نفس خود را از گناه و محرمات نگهداری کند و دین خود را حفظ نماید و مخالف هوای خود و مطیع مولای خود باشد، پس مردم باید از او تقلید کند». بنابراین نایب عام باید چهار شرط، دوری از گناه، حفظ دین، مخالفت با هواهای نفسانی و مطیع بودن و اطاعت از خداوند و ائمه(ع) را داشته باشد. لذا کسانی که این شرایط را داشته باشند، نایب عام حضرت هستند.
• باید توجه داشت نایبان عام حضرت مهدی(ع)‏ هستند که در طول غیبت کبری، اسلام را از انحراف نگه داشته‌‏اند، مسایل مورد نیاز را برای مسلمانان بیان کرده‌‏اند و دل‏های شیعیان را بر اساس باورهای درست، استوار ساخته‏‌اند. تمام موفقیت‌‏های گوناگون، با مجاهدت و تلاش خستگی‌‏ناپذیر محدثان و فقیهان شیعه ـ از اواخر غیبت صغری تا به امروز ـ بوده و حیات، شادابی و پویایی داشته است. یکی از دانشوران معاصر، درباره چگونگی نیابت عام و بروز اندیشه ولایت فقیه چنین نوشته است: "شیعیان، تا زمانی که امیدی به تشکیل حکومت نداشتند، به طور ارتکازی و با الهام گرفتن از امثال روایات عمر بن حنظله و ابو خدیجه و توقیع صادر از ناحیه مقدسه، نیازهای روزمره خو را با رجوع به فقهای بلاد برطرف می‌‏کردند... با گسترش این مباحث در میان توده‌‏ها، حکام و سلاطین شیعه برای مشروع جلوه دادن حکومتشان کوشیدند موافقت فقهای بزرگ را به دست آورند...، ولی ظاهرا در هیچ عصری، هیچ سلطانی حاضر به تحویل دادن قدرت به فقیه واجد شرایط نبوده؛ چنانکه هیچ فقیهی هم امیدی به دست یافتن به چنین قدرتی نداشته است. درواقع، با پیروزی انقلاب اسلامی‌ایران بود که عملا ولایت فقیه به معنای واقعی کلمه تحقق یافت و نیاز به بررسی‌‏های دقیق درباره مبانی و فروع آن آشکار گشت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: