حزب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

حزب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ فقه سیاسی
مدخل اصلی	حزب
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

حزب در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث فقه سیاسی است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی فقه سیاسی مراجعه شود.

پاسخ نخست

محمد حسن قدردان قراملکی

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد حسن قدردان قراملکی در کتاب «آزادی در فقه و حدود آن» در این‌باره گفته‌ است:

«“حزب” واژه‌ای عربی است و به گروهی اطلاق می‌شود که فعالیت و هدف مشترکی داشته باشند. “Parrty” نیز همین معنای لغوی “حزب” را دارد. حزب در ادبیات دینی (قرآن و سنت) در مورد گروه حق و باطل استعمال می‌شود؛ چنان که در قرآن بر گروه مؤمنان و کافران حزب گفته شده است: ﴿أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾؛ ﴿لَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ﴾؛ ﴿كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ﴾. در دو آیه اخیر حزب به گروه غیر دیندار اطلاق شده است.

حزب به جهت اهداف و نوع فعالیت اقسام مختلفی دارد؛ از قبیل احزاب سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، دینی محض و صنفی. در این جا به تبیین نظرگاه فقه در مورد حزب سیاسی می‌پردازیم.

تعریف حزب سیاسی: تعریف حزب سیاسی را باید در پرتو بحث آزادی‌ها و حقوق سیاسی شهروندان در حکومت جست‌و‌جو کرد. پیشتر گفته شد که شهروندان در قبال حکومت دارای حقوق و آزادی‌های سیاسی، مانند حق مشارکت سیاسی، تعیین دولتمردان از طریق انتخابات و آزادی اجتماعات هستند، از آنجا که به دست آوردن این حقوق برای فرد فرد شهروندان بدون همکاری با یکدیگر تقریباً ناممکن است، شهروندان و نخبگان برای دست‌یابی به این هدف، گروه، سازمان یا انجمنی را تشکیل می‌دهند تا در پرتو آن بهتر بتوانند نقش سیاسی خود در قبال حکومت را ایفا کنند. به چنین گروه‌ها و انجمن‌هایی که با اهدافی خاص و در قالب سازمانی منسجم و دارای مرامنامه و اساس‌نامه تشکیل می‌شوند، “حزب” می‌گویند. به برخی تعریفات فلاسفه سیاسی از حزب اشاره می‌کنیم.

ادموند برک: هیأتی از مردم که به خاطر پیشبرد منافع ملی با کوشش مشترک بر اساس اصول سیاسی مورد توافق، متحد می‌شوند.

گتل: گروهی از شهروندان کم و بیش سازمان یافته که به عنوان یک واحد سیاسی عمل می‌کنند و با استفاده از حق رأی خود می‌خواهند بر حکومت تسلط پیدا کنند.

مک آیور: حزب گروهی سازمان یافته برای حمایت از برخی اصول و سیاست‌هاست که از راه‌های قانونی می‌کوشد حکومت را به دست گیرد.

با توجه به تعریف‌های فوق می‌توان عناصر حزب را چنین برشمرد:

1. فردیت و شهروندی که مؤسسان و اعضای حزب شهروندان هستند؛
2. عضوگیری علنی: فعالیت حزب مخفی نیست، بلکه با اظهار مرام و اهداف خویش، به عضوگیری علنی می‌پردازد؛
3. اهداف خاص بر اساس مرامنامه؛
4. نهایت تأثیر در حکومت یا سهیم شدن در قدرت و یا فتح قدرت»

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین فغفور مغربی؛

حمید فغفور مغربی حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمید فغفور مغربی، در مقاله «جریان‌شناسی سیاسی دولت نبوی» در این‌باره گفته‌ است: «راغب اصفهانی می‌نویسد: الْحِزْبُ: جماعة فيها غلظ، قال عزّ و جلّ: ﴿أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا﴾، ﴿أُولَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ﴾، و قوله تعالى: ﴿وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ﴾، عبارة عن المجتمعين لمحاربة النبيّ (ص)، ﴿فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾، يعني: أنصار اللّه، و قال تعالى: ﴿يَحْسَبُونَ الْأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِنْ يَأْتِ الْأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بَادُونَ فِي الْأَعْرَابِ﴾، و بعيده: ﴿وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزَابَ﴾...، حزب گروه و جماعتی را گویند که با احساس خاصی از آن دفاع نمایند. خداوند در قرآن نیز آورده است... "در ماجرای جنگ خندق که مؤمنون احزاب را دیدند". "و همانا حزب خدا حتماً پیروز است". در مقاییس اللغه آمده است: "حاء، زاد و باء دارای معنای واحدی هستند و آن جمع شدن چیزی است. حزب به معنای جماعتی از مردم از معنای مذکور گرفته شده و طایفه از هر چیزی را حزب می‌گویند". در بعضی کتب لغت تصریح شده که حزب به گروهی که عقیده خاصی دارند گفته می‌شود. ابن منظور در لسان العرب می‌نویسد: حزب به معنای گروهی از مردم می‌باشد. به هر قومی که قلب‌ها و اعمال آنها یکرنگ و یکپارچه باشد نیز جریان سیاسی گفته می‌شود. حزب در آیه ﴿كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ﴾ به طایفه‌ای گفته می‌شود که عقیده و میل واحدی داشته باشند. قرآن حزب را به هر قومی که دارای عقاید و عملکرد مشترک هستند اطلاق کرده است: ﴿كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ * وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الْأَيْكَةِ أُولَئِكَ الْأَحْزَابُ﴾. در نهج البلاغه واژه حزب ده بار به صورت‌های مختلف و در معنای کلیِ "گروهی از انسان‌ها با هدف، عقیده و عملکرد مشترک" به کار رفته است که بر مفهوم جناح انطباق داشته و از معنای حزب اصطلاحی عام‌تر است. با توجه به مفهوم جریان و جناح و حزب و با توجه به کاربرد واژه حزب در متون دینی، وجود جریان‌ها و جناح‌ها در دوران پیامبر و بعد از آن کاملاً طبیعی و واقعی به نظر می‌رسد»