خسف بیداء در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)

خسف بیداء در چه زمان و مکانی خواهد بود؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت کبری
مدخل وابسته	؟
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

خسف بیداء در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

نصرت‌الله آیتی

حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی در کتاب «تأملی در نشانه‌های حتمی ظهور» در این باره گفته است:

• «‌سه دسته روایت وجود دارند که به ترتیب بیان می‌شوند:

1. روایاتی که حادثه خسف بیداء را مربوط به قبل از ظهور امام مهدی (ع) می‌دانند. این روایات از این قرارند:
   1. امام صادق (ع) در روایت معتبری فرمودند: "پیش از قیام قائم پنج نشانه است: ندا و سفیانی و خسف و کشته شدن نفس زکیه و یمانی" .
   2. از آن حضرت در حدیث دیگری چنین روایت شده است: "از حتمیاتی که ناگزیر پیش از قیام قائم خواهد بود خروج سفیانی و خسف بیداء و کشته شدن نفس زکیه و ندا‌دهنده‌ای از آسمان خواهد بود" .
   3. همچنین از آن حضرت چنین روایت شده است: "پرسیدم پیش از این امر نشانه‌ای خواهد بود؟ فرمودند: آری! پرسیدم: آن چیست؟ فرمودند: هلاکت عباسی و خروج سفیانی و کشته شدن نفس زکیه و خسف بیداء".
   4. روایت دیگر آن حضرت بدین صورت است: "عرض کردم: فدایت شوم! خروج قائم چه زمانی است؟ فرمودند: ای ابومحمد، ما خاندانی هستیم که وقت تعیین نمی‌کنیم و محمد (ص) فرمودند: آنان‌که تعیین وقت می‌کنند دروغ می‌گویند. ای ابو محمد، پیش از این امر پنج نشانه است: اولینش ندایی است در ماه رمضان و خروج سفیانی و خروج خراسانی و کشته شدن نفس زکیه و خسف بیداء".
   5. از امام باقر (ع) در حدیث مرسلی چنین روایت شده است: "و آن سپاه برای گرفتن آن دو مرد حرکت می‌کند و مهدی همچون موسی هراسان و نگران از مدینه خارج می‌شود تا این‌که وارد مکه می‌شود و آن سپاه که سپاه نابودی است می‌آید و چون به بیداء رسید در زمین فرو می‌رود و جز کسی که خبر بیاورد از آنان زنده نمی‌ماند. پس قائم میان رکن و مقام می‌ایستد و نماز می‌گزارد، سپس نماز را تمام کرده و در حالی که وزیرش با اوست آغاز به سخن می‌کند و می‌گوید". البته روایت اخیر را که مرحوم عیاشی به صورت مرسل از جابر جعفی از امام باقر (ع) نقل کرده است همچنان که خواهد آمد مرحوم نعمانی به سند معتبر روایت کرده و به جای "فَيَقُومُ الْقَائِمُ" که به جهت حرف "فاء" بر ترتیب دلالت دارد، تعبیر "و القائم یومئذ بمکة" در آن وجود دارد این حدیث را نمی‌توان در زمرة روایاتی محسوب کرد که از تقدم خسف بر ظهور سخن می‌گویند. چهار حدیث یاد‌شده همگی بر این مطلب تأکید داشتند که خسف بیداء از نشانه‌هایی است که پیش از قیام قائم اتفاق می‌افتد.
2. روایاتی که بر اساس آن‌ها خسف بیداء پس از ظهور است بدین قرارند:
   1. امام صادق (ع) در روایت معتبری در پاسخ به زمان فرج شما فرمودند: "تا این‌که امام مهدی (ع) در مکه فرود می‌آید و شمشیر را از نیام بیرون می‌کشد و زره را به تن می‌کند و پرچم را برمی‌افرازد و عبا و عمامه می‌پوشد و عصا به دست می‌گیرد و از خداوند اذن ظهور می‌گیرد... پس در این حال صاحب این امر ظهور می‌کند و مردم با او بیعت می‌کنند و از او تبعیت می‌نمایند و شامی (سفیانی) در این حال سپاهی را به مدینه گسیل می‌دارد و خداوند پیش از آن آن‌ها را هلاک می‌کند" . در این روایت واژه بیداء به صراحت نیامده است اما به قرینه سایر روایات مقصود از هلاکت سپاهی که به سوی مدینه گسیل می‌شود همان خسف است، همچنان که شارحان کافی همچون علامه مجلسی و ملا‌صالح مازندرانی تذکر داده‌ا‌ند.
   2. امام باقر (ع) در روایت معتبری می‌فرمایند: " و اگر عذاب را از آن‌ها به تأخیر بیندازیم تا زمان جماعتی معین که آن‌ها اصحاب قائم هستند به خدا سوگند در یک لحظه نزد او گرد می‌آیند و چون به بیداء برسد سپاه سفیانی به سوی او حرکت می‌کند. پس خداوند به زمین دستور می‌دهد و زمین آن‌ها را می‌گیرد".
   3. از آن حضرت در روایت دیگری چنین نقل شده است: "يَخْرُجُ الْقَائِمُ فَيَسِيرُ حَتَّى يَمُرَّ بِمُرٍّ فَيَبْلُغُهُ أَنَّ عَامِلَهُ قَدْ قُتِلَ فَيَرْجِعُ إِلَيْهِمْ فَيَقْتُلُ الْمُقَاتِلَةَ وَ لَا يَزِيدُ عَلَى ذَلِكَ شَيْئاً ثُمَّ يَنْطَلِقُ فَيَدْعُو النَّاسَ حَتَّى يَنْتَهِيَ إِلَى الْبَيْدَاءِ فَيَخْرُجُ جَيْشَانِ لِلسُّفْيَانِيِّ فَيَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَرْضَ أَنْ تَأْخُذَ بِأَقْدَامِهِمْ ".
   4. عبدالاعلی الحلبی در حدیث مرسلی از آن حضرت چنین روایت می‌کند: " يَجْمَعُونَ فِي سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ قزعا كَقَزَعِ الْخَرِيفِ فَيُصْبِحُ بِمَكَّةَ فَيَدْعُو النَّاسِ إِلَى كِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ حَتَّى يَنْتَهِيَ إِلَى الْبَيْدَاءِ، فَيَخْرُجُ إِلَيْهِ جَيْشُ السُّفْيَانِيِّ فَيَأْمُرُ اللَّهُ الْأَرْضَ فيأخذهم مِنْ تَحْتِ أَقْدَامِهِمْ ". بر اساس این دسته از روایات، خسف پس از قیام امام مهدی (ع) اتفاق می‌افتد؛ چراکه جمع شدن اصحاب امام نزد آن حضرت و خروج از شهر مکه و نیز منصوب کردن کارگزار برای شهر مکه و... همگی به معنای آغاز شدن قیام جهانی آن حضرت است.
3. سومین دسته از روایات از هم‌زمانی ظهور با خسف بیداء سخن می‌گویند این روایات بدین قرارند:
   1. امام باقر (ع) در حدیث معتبری فرمودند: "يَنْزِلُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ الْبَيْدَاءَ فَيُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ يَا بَيْدَاءُ أَبِيدِي الْقَوْمَ فَيُخْسَفُ بِهِمْ فَلَا يُفْلِتُ مِنْهُمْ إِلَّا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ يُحَوِّلُ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ إِلَى أَقْفِيَتِهِمْ وَ هُمْ مِنْ كَلْبٍ وَ فِيهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى‏ أَدْبارِها الْآيَةَ قَالَ وَ الْقَائِمُ يَوْمَئِذٍ بِمَكَّةَ وَ قَدْ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْبَيْتِ الْحَرَامِ مُسْتَجِيراً بِهِ يُنَادِي ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا نَسْتَنْصِرُ اللَّهَ وَ مَنْ أَجَابَنَا مِنَ النَّاسِ وَ إِنَّا أَهْلُ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ﴾ ".
   2. در روایت مرسلی از آن حضرت چنین نقل شده است: "إِذَا خُسِفَ بِجَيْشِ السُّفْيَانِيِّ إِلَى أَنْ قَالَ وَ الْقَائِمُ يَوْمَئِذٍ بِمَكَّةَ عِنْدَ الْكَعْبَةِ مُسْتَجِيراً بِهَا يَقُولُ أَنَا وَلِيُّ اللَّهِ أَنَا أَوْلَى بِاللَّهِ وَ بِمُحَمَّدٍ ص فَمَنْ حَاجَّنِي فِي آدَمَ فَأَنَا أَوْلَى النَّاس‏". گرچه روایت نخست را جابر از امام باقر (ع) روایت می‌کند و روایت دوم را فضل از حسن بن محبوب و به صورت مرفوع از امام باقر (ع) روایت می‌کند، به احتمال زیاد این دو در واقع یک روایتند؛ چرا که اولاً متن کامل آن‌ها با یک‌دیگر مشابهت‌های فراوانی دارند، ثانیاً در سند روایت نخست حسن بن محبوب وجود دارد، همچنان که با دقت در سند حدیث نخست معلوم می‌شود منبع این روایت کتاب حسن بن محبوب بوده است.

• از میان روایات یادشده روایات دسته سوم را می‌توان به روایات دست اول باز‌گرداند؛ به این توضیح که تعبیر سومین دسته روایات این بود که قائم در آن روز که حادثه خسف اتفاق می‌افتد در مکه است. تعبیر "الْقَائِمُ يَوْمَئِذٍ بِمَكَّةَ" بیش از این دلالت ندارد که امام مهدی (ع) در روز خسف در شهر مکه شرف حضور دارند و حادثه خسف در همان روز قیام اتفاق می‌افتد، اما این‌که به لحاظ زمانی در همان روز ابتدا قیام اتفاق می‌افتد یا خسف یا این‌که این دو دقیقاً هم‌زمانند از این روایت قابل استنباط نیست. بنابراین احتمال دارد که حادثه قیام و خسف در یک روز اتفاق بیفتند، ولی خسف ساعاتی پیش از قیام باشد. بنابراین روایات دسته سوم با دسته اول هم‌آهنگ خواهند بود و البته دسته سوم را از این جهت به دسته دوم نمی‌توان بازگرداند؛ زیرا از تعابیری که در روایات دسته دوم وجود دارد استفاده می‌شود که میان قیام امام مهدی (ع) و حادثه خسف بیش از یک روز فاصله وجود دارد. بنابراین، نمی‌توان گفت در یک روز قیام اتفاق می‌دهد و به فاصله چند ساعت پس از آن، حادثه خسف.
• از مجموع روایات پیش‌گفته روشن شد که در خصوص زمان تحقق خسف دو دسته روایت وجود دارد که هر کدام مشتمل بر دو روایت معتبر بود و به لحاظ تعداد روایات دسته اول شش عدد و بیشتر از دسته دوم هستند. البته این کثرت به اندازه‌ای نیست که باعث ترجیح آن بر دسته دوم روایات شود و از سوی دیگر گذشته از تعارض در مسئله زمان خسف روایات دسته دوم و سوم از این نظر نیز با یک‌دیگر در تعارضند که به دلالت روایات دسته دوم امام مهدی (ع) در زمان خسف در منطقه بیداء شرف حضور دارند، حال آن‌که طبق مضمون دسته سوم مکان حضور آن حضرت در زمان خسف مکه است. از این‌رو درباره زمان دقیق خسف و نسبت زمانی آن با ظهور امام مهدی (ع) به صورت قاطعانه نمی‌توان قضاوت کرد. روایات یادشده گرچه از جهتی با یک‌دیگر در تعارض بودند لکن در اصل این‌که خسف بیداء تحقق خواهد یافت و نیز این‌که این حادثه برای سپاه سفیانی رخ خواهد داد و نیز این‌که این رخداد با فاصله اندکی از ظهور خواهد بود اتفاق‌نظر دارند و تعارض اندکی که در بخشی از مضمون آن‌ها وجود دارد می‌تواند ناشی از اشتباه سهوی راویان احادیث باشد که در نقل ماجرا و بیان تقدم و تأخر اجزای آن به خطا رفته‌اند و در بیان سیر ماجرا برخی از اجزا را به اشتباه بر برخی دیگر مقدم کرده‌اند».

پرسش‌های وابسته

1. خسف بیداء که از نشانه‌های حتمی ظهور است چیست؟ (پرسش)
2. سرزمین بیدا در چه مکانی واقع شده است؟ (پرسش)
3. سپاه بیدا چه هویتی دارند؟ (پرسش)
4. حادثه خسف بیدا چه اهمیتی دارد؟ (پرسش)
5. آیا خسف بیدا در قرآن ذکر شده است؟ (پرسش)
6. خسف بیدا در منابع شیعی و اهل سنت چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
7. خسف بیدا در منابع فقهی چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
8. گونه‌های خسف بیدا در روایات چیست؟ (پرسش)
9. سپاه خسف بیدا به کدام سمت حرکت می‌کند؟ (پرسش)
10. هدف سپاه خسف بیدا از حرکت خود چیست؟ (پرسش)
11. ماجرای خسف بیدا چیست؟ (پرسش)
12. خسف بیداء در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)