خسف بیداء که از نشانه‌های حتمی ظهور است چیست؟ (پرسش)
| خسف بیداء که از نشانه‌های حتمی ظهور است چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی / خسف بیداء |
| مدخل اصلی | خسف بیداء |
| تعداد پاسخ | ۸ پاسخ |
یکی از پنج نشانه حتمی ظهور، خسف بیداست. خسف به معنای فرو رفتن و بیدا به معنای سرزمین پهناور است. در روایات آمده است لشکر سفیانی که برای جنگ و قتال با حضرت مهدی (ع) عازم مکه می‌شود، در منطقه‌ای بین مکه و مدینه به نام بیدا، مورد غضب خدا قرار گرفته و با فرو رفتن در زمین هلاک می‌شوند.
در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.
پاسخ جامع اجمالی
- یکی از نشانه‌های حتمی[۱] ظهور امام زمان (ع) خسف بیداء است.[۲] خسف در لغت[۳] به معنای فرو بردن، فرو ریختن، فرو رفتن در زمین، و پنهان شدن است.[۴] بیداء در لغت[۵] به معنای بیابان نرم، دشت هموار، پهناور، خالی از سکنه و آب و علف می‌باشد.[۶] "بیداء" سرزمینی در میان مکه و مدینه،[۷] یا منطقه‌ای نزدیک به مدینه،[۸] یا به مکه نزدیک تر، و دشت پهناور شنزاری است.[۹]
- منظور از خسف بیداء و منظور از این نشانه که حالتی اعجاز گونه دارد،[۱۰] آن است که سفیانی لشکری عظیم را به قصد جنگ با حضرت مهدی (ع) عازم مکه میکند،[۱۱] در میان مکه و مدینه در محلی که به سرزمین بیداء معروف است، هنگامی که سپاهش به این سرزمین می‌رسد، جبرئیل امین به این سرزمین بانگ بر می‌آورد: ای بیدا، این گروه ستمگر را نابود کن، پس زمین دهان باز میکند و به گونه‌ای معجزه آسا و به امر خداوند همه آنها در دل زمین فرو می‌روند[۱۲]،[۱۳] و نابود می‌گردند.[۱۴] از بررسی روایات استفاده می‌شود این حادثه در حدود یک ماه بعد از ظهور رخ می‌دهد[۱۵]، لذا خسفِ در بیدا از نشانه‌های ظهور نیست، بلکه از نشانه‌های قیام حضرت مهدی (ع) است[۱۶].
- برخی از روایاتی که در مورد خسف بیداء آمده است، عبارتند از:
- امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند:[۱۷] «مردی از خاندان من، در سرزمین حرم قیام میکند، چون خبر ظهور وی به سفیانی می‌رسد وی سپاهی از لشکریان خود را برای جنگ، به سوی او می‌فرستد ولی سپاه مهدی آنان را شکست می‌دهد، آنگاه خود سفیانی با لشکریانِ همراه به جنگ وی می‌روند و چون از سرزمین بیداء می‌گذرند، در زمین فرو روند و جز یک نفر که خبر آنان را می‌آورد، همگی هلاک می‌شوند.»[۱۸] و ... .[۱۹]
- همچنین حضرت در تفسیر آیۀ شریفه ﴿وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِنْ مَكَانٍ قَرِيبٍ﴾[۲۰]؛ میفرماید:[۲۱] «در آستانه ظهورِ قائم ما (مهدی (ع)، سفیانی خروج میکند ... سپاه وی، به سوی مدینه حرکت می کند و چون به سرزمین بیداء میرسند، خداوند آنها را در کام زمین فرو می‌برد.»[۲۲]
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. آیت‌الله محمدی ری‌شهری؛ |
|---|
| ۲. آیت‌الله قزوینی؛ |
|---|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛ |
|---|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین مهدی‌پور؛ |
|---|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین حسنی؛ |
|---|
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین اسماعیلی؛ |
|---|
| ۷. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
| ۸. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛ |
|---|
| ۹. آیت‌الله فاضل لنکرانی؛ |
|---|
| ۱۰. حجت الاسلام و المسلمین رمضانیان؛ |
|---|
| ۱۱.حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛ |
|---|
| ۱۲.حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛ |
|---|
| ۱۳. خانم دکتر خیراللهی و موسوی شکور ؛ |
|---|
پرسش‌های وابسته
- خسف بیداء که از نشانه‌های حتمی ظهور است چیست؟ (پرسش)
- سرزمین بیدا در چه مکانی واقع شده است؟ (پرسش)
- سپاه بیدا چه هویتی دارند؟ (پرسش)
- حادثه خسف بیدا چه اهمیتی دارد؟ (پرسش)
- آیا خسف بیدا در قرآن ذکر شده است؟ (پرسش)
- خسف بیدا در منابع شیعی و اهل سنت چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
- خسف بیدا در منابع فقهی چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
- گونه‌های خسف بیدا در روایات چیست؟ (پرسش)
- سپاه خسف بیدا به کدام سمت حرکت میکند؟ (پرسش)
- هدف سپاه خسف بیدا از حرکت خود چیست؟ (پرسش)
- ماجرای خسف بیدا چیست؟ (پرسش)
- خسف بیداء در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
پانویس
- ↑ ر.ک. صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ص ۴۵۲ و ۴۵۹؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۵۲ و ۲۵۷، ح۱۵؛ تاریخ الغیبة الکبری، ص ۴۹۹ ـ ۵۰۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۸، ص۳۱۰، ح۴۸۳؛ ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۳۰۳، ح۸۲
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲ ـ ۵۴؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۹۸ و ۱۸۷؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۳۰؛ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۰۰؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۵؛ طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب، ص ۲۷۷؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۳۳۵ـ ۳۳۷
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۹، ص ۶۷
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲ ـ۵۴؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۹۸؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰؛ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ص ۴۳۶ ـ ۴۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۵؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۹۶؛ خیراللهی، زهرا؛ موسوی شکور،فخری سادات، علائم ظهور در آیات قرآن، ص ۲۳۳ـ ۲۳۵؛ فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸.
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص ۵۲۳؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱، ص ۵۴۸
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲-۵۴؛ مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور، ص۱۰۷؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۹۸
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱، ص ۲۷۷
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص ۵۲۳
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲ ـ ۵۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۹۸ و ۱۸۷؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰؛ مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور، ص۱۰۷؛ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ص ۴۳۶ ـ ۴۳۷؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۹۶؛ خیراللهی، زهرا؛ موسوی شکور،فخری سادات، علائم ظهور در آیات قرآن، ص ۲۳۳ـ ۲۳۵؛ فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸.
- ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۵
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۳۰
- ↑ مراصد الإطلاع، ج ۱، ص ۲۳۹؛ وافی، ج ۲، ص ۴۴۲؛ مسایل العشرة چاپ‌شده در مجموع مصنفات شیخ مفید، ج ۳، ص ۱۲۲؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، غیبت، ص ۲۵۲
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲-۵۴؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۳۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۹۸؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص۲۶۵؛ مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور، ص۱۰۷؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۳۳۵ـ ۳۳۷
- ↑ ر.ک. قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، ب ۱۴، ف ۷؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۱۸۷؛ خیراللهی، زهرا؛ موسوی شکور،فخری سادات، علائم ظهور در آیات قرآن، ص ۲۳۳ـ ۲۳۵
- ↑ ر.ک. مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور، ص۱۰۷؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰
- ↑ ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸.
- ↑ تاریخ غیبت کبری، ص ۵۲۱: «وَ يَخْرُجُ رَجُلُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فِي الْحَرَمِ فَيَبْلُغُ إِلَيْهِ السُّفْيَانِيُّ فَيَبْعَثُ إِلَيْهِ جُنْداً مِنْ جُنْدَهُ فيهزمهم فَيَسِيرُ إِلَيْهِ السُّفْيَانِيُّ بِمَنْ مَعَهُ حَتَّى إِذا جاءَ ببيداء مِنَ الْأَرْضِ خَسَفَ بِهِمْ فَلَا يَنْجُو مِنْهُمْ إِلَّا الْمُخْبِرِ»
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲-۵۴؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص ۲۹۸؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰
- ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲-۵۴؛ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۰۰
- ↑ «و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند» سوره سبأ، آیه ۵۱.
- ↑ قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، ص ۴۲۷: «قبیل قائمنا المهدی یخرج السفیانی ... و یأتی المدینه جیشه حتی اذا انتهی الی البیداء خسف الله به»
- ↑ چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸ـ۲۸۰
- ↑ ر.ک: معجم البلدان، ج ۱، ص ۵۲۳.
- ↑ ر.ک: الغیبة، نعمانی، ص ۲۶۵، ح ۱۵ و، ص ۲۷۰، ح ۲۱، الغیبة، طوسی، ص ۴۳۷.
- ↑ مسند ابن حنبل، ج ۶، ص ۱۰۵، تاریخ مدینه، ج ۱، ص ۳۱۰.
- ↑ ر.ک: الفتن، ابن حماد، ج ۱، ص ۲۰۲ (باب الخسف بجیش السفیانی ...).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۳۶- ۴۳۷.
- ↑ اگر خداوند چیزی را اراده نماید، میفرماید: موجود باش. پس موجود می‌شود؛ سوره یس، آیه ۸۲.
- ↑ «" وَ سَيِّدَنَا الْقَائِمِ مُسْنَدِ ظَهْرِهِ الَىَّ الْكَعْبَةِ ... ثُمَّ يُقْبِلُ عَلَى الْقَائِمِ رَجُلٌ وَجْهُهُ إِلَى قَفَاهُ وَ قَفَاهُ إِلَى صَدْرِهِ وَ يَقِفُ بَيْنَ يَدَيْهِ فَيَقُولُ أَنَا وَ أَخِي بَشِيرٌ أَمَرَنِي مَلَكٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ أَنْ أَلْحَقَ بِكَ وَ أُبَشِّرَكَ بِهَلَاكِ السُّفْيَانِيِّ بِالْبَيْدَاءِ فَيَقُولُ لَهُ الْقَائِمُ بَيِّنْ قِصَّتَكَ وَ قِصَّةَ أَخِيكَ نَذِيرٍ فَيَقُولُ الرَّجُلُ كُنْتُ وَ أَخِي نَذِيرٌ فِي جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ فَخَرَّبْنَا الدُّنْيَا مِنْ دِمَشْقَ إِلَى الزَّوْرَاءِ وَ تَرَكْنَاهُمْ حُمَماً وَ خَرَّبْنَا الْكُوفَةَ وَ خَرَّبْنَا الْمَدِينَةَ وَ رَوَّثَتْ أَبْغَالُنَا فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ وَ خَرَجْنَا مِنْهَا ... نُرِيدُ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةَ وَ خَرَابَ الْبَيْتِ الْعَتِيقِ وَ قَتْلَ أَهْلِهِ فَلَمَّا صِرْنَا بِالْبَيْدَاءِ عَرَّسْنَا بِهَا فَصَاحَ صَائِحٌ يَا بَيْدَاءُ بِيدِي بِالْقَوْمِ الْكَافِرِينَ فَانْفَجَرَتِ الْأَرْضُ وَ ابْتَلَعَتْ ذَلِكَ الْجَيْشَ فَوَ اللَّهِ مَا بَقِيَ عَلَى الْأَرْضِ عِقَالُ نَاقَةٍ وَ لَا سِوَاهُ غَيْرِي وَ أَخِي نَذِيرٍ فَإِذَا بِمَلَكٍ قَدْ ضَرَبَ وُجُوهَنَا إِلَى وَرَاءٍ كَمَا تَرَانَا وَ قَالَ لِأَخِي وَيْلَكَ يَا نَذِيرُ أَنْذِرِ الْمَلْعُونَ بِدِمَشْقَ بِظُهُورِ مَهْدِيِّ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ جَيْشَهُ بِالْبَيْدَاءِ وَ قَالَ لِي يَا بَشِيرُ الْحَقْ بِالْمَهْدِيِّ بِمَكَّةَ فَبَشِّرْهُ بِهَلَاكِ السُّفْيَانِيِّ وَ تُبْ عَلَى يَدِهِ فَإِنَّهُ يَقْبَلُ تَوْبَتَكَ فَيُمِرُّ الْقَائِمُ يَدَهُ عَلَى وَجْهِهِ فَيَرُدُّهُ سَوِيّاً كَمَا كَانَ وَ يُبَايِعُهُ وَ يَسِيرُ مَعَهُ "»إ الزام الناصب؛ ج ۲، ص ۲۵۹.
- ↑ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۳۳۵-۳۳۷.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۲۸۰، ح ۶۷
- ↑ ر.ک: الحدائق الناضرة، ج ۷، ص ۲۱۲.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۶۵.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱، ص ۵۴۸.
- ↑ یاقوت، معجم البلدان، ج ۱، ص ۵۲۳.
- ↑ «"یُنَادی بِاسْمِ الْقائم (ع) فی لیلَهِ ثَلاَث وَ عَشْرینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ یَقُومُ فی یَوْمِ عَاشُورَاءَ"»؛ فضل بن شاذان، اثبات الرجعه، مخطوط؛ "مختصر اثبات الرجعه"، تراثنا، ش ۱۵، ص ۲۱۸، ح ۲۰؛ میرلوحی، کفایه المهتدی، ص ۲۸۶؛ خاتون آبادی، کشف الحق، ص ۱۸۷، ح ۳۲؛ شیخ حر عاملی، اثبات الهداة، ج ۳، ص ۵۷۰، ب ۳۲، ح ۶۸۷؛ محدث نوری، کشف الاستار، ص ۲۲۲.
- ↑ مهدی‌پور، علی اکبر، در آستانه ظهور، ص .
- ↑ المحاسن، ص ۳۶۶، قرب الإسناد، ص ۱۲۳، الکافی، ج ۸، ص ۳۱۰، الخصال، ص ۴۳۳، الغیبة، ص ۲۶۵.
- ↑ صحیح مسلم، ج ۸، ص ۱۶۸، سنن ابن ماجد، ج ۲، ص ۱۳۴۷، سنن ابی داود، ج ۲، ص ۳۱۷، سنن الترمذی، ج ۳، ص ۳۲۳، سنن النسائی، ج ۵، ص ۲۰۷، مسند احمد، ج ۴، ص ۶.
- ↑ النعمانی، الغیبة، ص ۲۶۴.
- ↑ المصدر نفسه، ص ۲۵۷.
- ↑ مستدرک سفینة البحار، ج ۲، ص ۱۷۸.
- ↑ مسند احمد، ج ۹، ص ۱۰۵.
- ↑ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۳۵۱.
- ↑ سنن الترمذی، ج ۳، ص ۳۲۴.
- ↑ سنن النسائی، ج ۵، ص ۲۰۷.
- ↑ المستدرک، ج ۴، ص ۴۲۹.
- ↑ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۰۰.
- ↑ لسان العرب، ابن منظور، ۹، ۶۷، نشر ادب الحوزه، قم.
- ↑ مراصد الإطلاع، ج ۱، ۲۳۹؛ وافی، ج ۲، ۴۴۲؛ مسایل العشرة چاپ‌شده در مجموع مصنفات شیخ مفید، ج ۳، ۱۲۲؛ غیبت نعمانی، ۲۵۲.
- ↑ منتخب الأثر، ۴۵۹؛ کتاب الغیبة، نعمانی، ۲۵۲؛ تاریخ الغیبة الکبری، ۴۹۹- ۵۰۲.
- ↑ منتخب الأثر، ۴۵۹؛ کتاب الغیبة، نعمانی، ۲۵۲؛ تاریخ الغیبة الکبری، ۴۹۹- ۵۰۲.
- ↑ سوره سبأ، آیه، ۵۱.
- ↑ «"قبیل قائمنا المهدی یخرج السفیانی... و یأتی المدینه جیشه حتی اذا انتهی الی البیداء خسف الله به"»؛ ینابیع المودة، سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ۴۲۷، بصیرتی، قم.
- ↑ «" وَ يَخْرُجُ رَجُلُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي فِي الْحَرَمِ فَيَبْلُغُ إِلَيْهِ السُّفْيَانِيُّ فَيَبْعَثُ إِلَيْهِ جُنْداً مِنْ جُنْدَهُ فيهزمهم فَيَسِيرُ إِلَيْهِ السُّفْيَانِيُّ بِمَنْ مَعَهُ حَتَّى إِذا جاءَ ببيداء مِنَ الْأَرْضِ خَسَفَ بِهِمْ فَلَا يَنْجُو مِنْهُمْ إِلَّا الْمُخْبِرِ "»؛ تاریخ غیبت کبری، ۵۲۱.
- ↑ منتخب الأثر، ۴۴۲، ۴۴۵؛ وافی ج ۲، ۴۴۳.
- ↑ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۷۸-۲۸۰.
- ↑ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱۱، ح۲۰۷۶۹؛ ابن ابی شیبه، الکتاب المصنف، ح۱۹۰۶۶.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۱۰، ح۴۸۳؛ صدوق، الخصال، ج۱، ص۳۰۳، ح۸۲؛ نعمانی، الغیبه، ص۲۵۷، ح۱۵.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۳۰.
- ↑ لسان العرب، ج ۹، ص ۶۷.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۲۵۲.
- ↑ تاریخ غیبت کبری، ص ۵۲۱.
- ↑ وافی، ج ۲، ص ۴۴۳؛ منتخب الاثر، ص ۴۴۲.
- ↑ برترین‌های فرهنگ مهدویت در مطبوعات، ص ۲۲۴.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۲۹۸.
- ↑ منتهی الامال، باب ۱۴، فصل ۷.
- ↑ منتخب الاثر، ص ۴۵۲.
- ↑ مهدی موعود، پاورقی ص ۷۷۴.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۸۷.
- ↑ روزگار رهایی، ج ۲، ص ۸۵۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۷۰؛ الزام الناصب، ص ۶۴.
- ↑ محجة البیضاء، ج ۴، ص ۳۴۳؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۲۰.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۲۹۸.
- ↑ مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، ج۱، ص۶۴۶.
- ↑ فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۹۸.
- ↑ لسان العرب، ج ۹، ص ۶۷.
- ↑ معجم البلدان، ج ۱، ص ۵۲۳.
- ↑ لسان العرب، ج ۱، ص ۲۷۷.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۲۵۲.
- ↑ تاریخ غیبت کبری، ص ۵۲۱.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۲۷۹، باب ۱۴، ح ۶۷.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳- ص ۱۰.
- ↑ وافی، ج ۲، ص ۴۴۳، منتخب الاثر، ص ۴۴۲.
- ↑ برترین‌های فرهنگ مهدویت در مطبوعات، ص ۲۲۴.
- ↑ عبدالرزاق المصف، ج ۱۱، ص ۳۷۱.
- ↑ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۵۲-۵۴.
- ↑ طاهری؛حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۲۷۷.
- ↑ العین، ج۴، ص۲۰۱؛ لسان العرب، ج۹، ص۶۷.
- ↑ لسان العرب، ج۹، ص۶۷.
- ↑ ما او را با خانه‌اش در زمین فرو بردیم؛ سوره قصص، آیه ۸۱.
- ↑ العین، ج۸، ص۸۴.
- ↑ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص۱۹۶.
- ↑ درسنامه مهدویت، ج ۲، ص ۹۳.
- ↑ آیا کسانی که اعمال بد انجام دادند از این که خداوند آنها را در زمین فرو برد، یا بدون این که متوجه باشند عذاب بر آنها فرستد ایمن هستند؟.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۲۶۱.
- ↑ النساء، ۴۷.
- ↑ المیزان، ج ۴، ص ۶۰۴؛ الغیبة «نعمانی ترجمه فهری»، ص ۳۲۹.
- ↑ گروهی از شام به سوی او برانگیخته می‌شوند، چون به نقطه "بیداء" میرسند به زمین فرو برده می‌شوند؛ المصنف الصنعانیه، ج ۱۰، ص ۳۷۱.
- ↑ سوره سبأ، ۵۱ و ۵۲.
- ↑ سوره سبأ، ۵۳ و ۵۴.
- ↑ سوره سبأ، ۵۴.
- ↑ المیزان، ج ۱۶، ص ۵۹۳.
- ↑ تفسیر نمونه، ج ۱۸، ص ۱۵۳.
- ↑ خیراللهی، زهرا؛ موسوی شکور،فخری سادات، علائم ظهور در آیات قرآن، ص 233-235.