خیرخواهی در حقوق اسلامی

حق خیرخواهی

یکی از حقوق شهروندی که امام علی (ع) از آن سخن گفته، «حق نصیحت و خیرخواهی» است که بر عهده زمامداران جامعه است. امام در یک سخنرانی، با اشاره به حقوق متقابلِ خود و مردم، فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ‏ إِنَّ لِي‏ عَلَيْكُمْ‏ حَقّاً وَ لَكُمْ‏ عَلَيَّ‏ حَقٌ‏ّ فَأَمَّا حَقُّكُمْ عَلَيَّ فَالنَّصِيحَةُ لَكُمْ وَ تَوْفِيرُ فَيْئِكُمْ‏ عَلَيْكُمْ وَ تَعْلِيمُكُمْ كَيْلَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِيبُكُمْ كَيْمَا تَعْلَمُوا»^[۱]؛ ای مردم! بدانید که مرا بر شما حقی است و شما را بر من حقی. اما حق من بر شما آن است که اندرزتان دهم، و حقوق شما را به تمامی بپردازم، و به شما تعلیم دهم تا نادان نمانید و ادبتان کنم تا دانا شوید.

از بیان امام استفاده می‌شود که شهروندان از حقوق متعددی در زمینه‌های مختلف برخوردارند. از تقدیم بیان حقوق آنان بر وظایفشان، بر می‌آید که «حقوق شهروندان» در مقایسه با «حقوق حکومت» اهمیت بیشتری دارد. شهروندان در صورتی موظف به انجام تکالیف خویش‌اند که حقوقشان از جانب حکومت ادا شود. یکی از حقوق شهروندان آن است که دولتمردانی بر آنان حکومت کنند که در همه زمینه‌ها خیرخواه آنان باشد و معیار سیاست‌ها، تصمیم‌ها و برنامه‌هایشان در راستای خیر و صلاح، و منافع و مصالح مردم باشد. دولتمردانی که به جای اندیشه در خیر و صلاح جامعه، به فکر منافع شخصی و گروهی خویش باشند، از عهده اتخاذ تصمیمات خیرخواهانه برای عموم شهروندان برنمی‌آیند. افزون بر آن، کسانی باید عهده‌دار اداره جامعه باشند، که هم نیت خیرخواهانه داشته باشد و هم از توانِ تشخیص خیر و صلاح جامعه برخوردار باشند. تنها قصد و نیت خیرخواهانه داشتن، برای تصدی امور اجتماعی کافی نیست، چه بسیار افرادی که به‌رغم قصد خیرخواهانه، از درک خیر و صلاح جامعه ناتوانند. سپردن امور جامعه به چنین افرادی، نتیجه‌ای جز ضرر و زیان برای جامعه ندارد. امام در این خطبه نخستین حق مردم را بر عهده خویش، خیرخواهی برای مردم، در همه زمینه‌ها دانسته است^[۲]. چنان‌که «خیر خواهی در حق خویش» را هم حق متقابل خود دانسته که بر عهده عموم مردم است. نصیحت، دلسوزی و خیرخواهی دولت و ملت نسبت به یکدیگر را از جمله حقوق و وظایف متقابل آنان شمرده و بر آن تأکید نموده‌اند.^[۳]

منابع

ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی

پانویس

↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۳۴.
↑ استفاده از حرف لام نشان می‌دهد که خیرخواهی باید به نفع مردم باشد، چنان‌که «عدم ذکر متعلق نصیحت» نشان می‌دهد که خیرخواهی امام برای مردم، اختصاص به قلمرو خاصی ندارد، حکومت در همه زمینه‌ها وظیفه دارد خیرخواه مردم باشد.
↑ ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی، ص ۱۲۷.

[1] نهج‌البلاغه، خطبه ۳۴.

[2] استفاده از حرف لام نشان می‌دهد که خیرخواهی باید به نفع مردم باشد، چنان‌که «عدم ذکر متعلق نصیحت» نشان می‌دهد که خیرخواهی امام برای مردم، اختصاص به قلمرو خاصی ندارد، حکومت در همه زمینه‌ها وظیفه دارد خیرخواه مردم باشد.

[3] ورعی، سید جواد، درسنامه فقه سیاسی، ص ۱۲۷.

[۱]

[۲]

[۳]