سیره پیامبر خاتم در تربیت فرزندان چه بوده است؟ (پرسش)

سیره پیامبر خاتم در تربیت فرزندان چه بوده است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ سیره خانوادگی معصومان
مدخل اصلی	تربیت دینی فرزند
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

سیره پیامبر خاتم در تربیت فرزندان چه بوده است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث سیره خانوادگی معصومان است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی سیره خانوادگی معصومان مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید حسین اسحاقی

آقای دکتر سید حسین اسحاقی در کتاب «کانون محبت» در این‌باره گفته‌ است:

«مسئولیت پدر و مادر در تربیت دینی فرزندان، از هنگام انتخاب همسر، آغاز و در زمان انعقاد نطفه و سپس دوران بارداری سنگین‌تر می‌شود. نگاهی گذرا به دستورهای اسلام در این باره، اهمیت نهاد خانواده را در این مکتب نشان می‌دهد. پیامبر اعظم (ص) برای داشتن فرزند خوب، ابتدا بر گزینش همسر شایسته تأکید دارد. ایشان می‌فرمود: «انظُر في أَيِّ نِصابٍ تَضَعُ ولَدَك، فإِنَّ العِرْقَ دَسَّاسٌ».

هر چند تربیت، خود، واژه‌ای عالی است که همه کردارها و فعالیت‌های والدین را در تمامی زمینه‌ها شامل می‌شود، منظور ما در اینجا آراستن فرزند به آداب اسلامی است. این مهم، از پیش از انعقاد نطفه آغاز می‌شود و در دوران بارداری، زمان تولد و دوران کودکی و دوره‌های پس از آن ادامه می‌یابد. این مسئولیت به اندازه‌ای با اهمیت است که پیامبر اکرم (ص)می فرماید: «لَأَنْ يُؤَدِّبَ أَحَدُكُمْ وَلَدَهُ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَتَصَدَّقَ بِنِصْفِ صَاعٍ كُلَّ يَوْمٍ».

همچنین ایوب بن موسی از پیامبر خدا روایت می‌کند: «مَا نَحَلَ وَالِدٌ وَلَداً نُحْلًا أَفْضَلَ مِنْ أَدَبٍ حَسَنٍ»؛ «هیچ هدیه‌ای از طرف پدر به فرزند، بهتر از حُسن ادب و تربیت نیکو نیست».

والدین با تربیت صحیح، بهترین میراث را برای فرزندان خود بر جای می‌گذارند؛ زیرا بنا به فرمایش پیامبر اعظم (ص): «ما وَرَّثَ والِدٌ وَلَدَهُ أَفْضَلَ مِنْ أدَبٍ»؛ «هیچ میراثی از ادب و تربیت صحیح برای فرزند بهتر نیست».

معمولاً بر نوزاد نامی نهاده می‌شود که تا پایان عمر بدان خوانده می‌شود. نام‌های زیبا و با معنا و محتوای اسلامی، نشان‌دهنده شخصیت خانوادگی هر فرد است. بنابراین، پدر و مادر باید بر این مسئولیت خویش آگاه باشند و برای فرزندان خود نام‌های نیک انتخاب کنند. ابن عباس از پیامبر خدا نقل می‌کند که فرمود: «حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ يُحَسِّنَ أَدَبَهُ»؛ حق فرزند بر پدر آن است که نام خوبی بر او بگذارد و به بهترین شکل تربیتش کند».

امیرالمؤمنین علی (ع) از رسول گرامی اسلام روایت می‌کند: «اولین هدیه‌ای که هر یک از شما به فرزندش می‌بخشد، نام خوب است. پس، بهترین نام را برای فرزند خود انتخاب کنید».

در اخبار اسلامی آمده است روزی مردی درحالی که دست فرزندش را گرفته بود، به حضور رسول خدا (ص) رسید و پرسید: این فرزند من چه حقی بر من دارد؟ حضرت فرمود: «نام خوبی برایش برگزینی و خوب تربیتش کنی و او را در جایگاهی نیکو قرار دهی».

مسئولیت دیگر والدین، سوادآموزی به فرزندان است. تلاش در ایجاد انگیزه برای آموختن، ویژگی ارزشمند و برجسته یک خانواده فرهنگی و رشدیافته است و این علاقه را باید والدین در فرزندان خود به وجود آورند.

در روایتی زیبا از پیامبر اکرم نیز آمده است: از حقوقی که فرزند بر پدر دارد، سه چیز است: نام نیکی برای او انتخاب کند، خواندن و نوشتن یادش دهد و چون به سن بلوغ برسد، همسری برایش برگزیند

پیامبر گرامی اسلام چون صبح می‌شد، بر سر فرزندان و نوه‌هایش دست (مِهر) می‌کشید. بوی فرزند را از بوهای بهشت می‌دانست و می‌فرمود: «فرزندانتان را زیاد ببوسید». روزی یکی از فرزندان را روی زانوی خود نشانده بود و می‌بوسید و به او محبت می‌کرد. در این هنگام، مردی از اشراف خدمت حضرت رسید و با دیدن این صحنه به حضرت عرض کرد: من ده پسر دارم و تا به حال هیچ کدامشان را برای یک بار نبوسیده‌ام. پیامبر از این سخن چنان عصبانی شد که رنگ صورتش برافروخته و سرخ شد. آنگاه فرمود: «کسی که به دیگران رحم نکند، خدا نیز به او رحم نخواهد کرد».

آن حضرت می‌فرمود: «کودکان، گل‌های خوش‌بوی خداوندند». به همین دلیل، آنها را در دامن خویش می‌نشانید و می‌بوسید. بسیار دیده می‌شد که بر دهانشان بوسه می‌زد و می‌فرمود: فرزندانتان را بسیار ببوسید. برای هر بوسه‌تان در بهشت، مقامی است. حتی فرشتگانی می‌آیند و مرتبه‌هایی برایتان به تعداد بوسه‌هایتان می‌نویسند.

همچنین می‌فرمود: دادن هدیه باید از دختران آغاز شود، همانا پروردگار والامرتبه با دختران و زنان مهربان است و کسی که با آنان مهربان‌تر باشد، بسان کسی است که از بیم خداوند والامرتبه گریسته است. کسی که دختری داشته باشد و او را نیازارد و تحقیر نکند و پسرانش را بر او برتری ندهد، خداوند او را وارد بهشت می‌کند. آن کس که سه دختر داشته باشد و آنان را تربیت کند و شوهر دهد و با آنان به نیکی رفتار کند، پاداش وی بهشت است.

پیامبر اسلام به والدین سفارش می‌کرد: با فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، همان‌گونه که دوست دارید با شما به نیکی و مهربانی و عدالت رفتار شود.

روزی مردی را دید که یکی از دو فرزندش را می‌بوسد و دیگری را نمی‌بوسد. فرمود: «چرا با آنها به عدالت رفتار نمی‌کنی؟». تبعیض میان فرزندان، در روحیه فرزندان آثار نامطلوبی به جا می‌نهد. والدین نباید به یکی از فرزندان محبت فراوان نشان دهند، ولی با دیگری، سرد و عادی برخورد کنند. این گونه برخوردها، بذر حسادت و دشمنی را در فرزندان، بارور و آنان را به عقده خودکم بینی دچار می‌سازد. بکوشیم همیشه محبت را به مساوات میان فرزندانمان تقسیم کنیم؛ زیرا پیامبر گران‌قدر اسلام می‌فرماید: «إِنَّ الله تَعالى يُحِبُّ أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ اَوْلادَكُمْ حَتّى فِي الْقُبَلِ».

در حدیثی می‌فرماید: «زمانی که به خردسالان وعده‌ای دادید، بدان وفا کنید؛ چون آنان شما را روزی دِه خود می‌پندارند».

عبدالله بن عامر می‌گوید: من کودک بودم که حضرت به خانه ما آمد. رفتم که بازی کنم، مادرم صدایم زد و گفت: عبدالله، بیا تا چیزی به تو بدهم. پیامبر فرمود: چه می‌خواهی به او بدهی؟ مادرم گفت: خرما. رسول گرامی فرمود: اگر به او نمی‌دادی، دروغگو به شمار می‌آمدی.

ایشان می‌فرمود: «فردی که کودک دارد، باید با او کودکی کند». آن حضرت نیز می‌فرمود: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ»؛ «به فرزندان احترام گذارید و آدابشان را نیکو کنید آداب نیکو را به آنها بیاموزید».

پیامبر کرامت همچنین می‌فرمود: «إِذَا سَمَّيْتُمُ الْوَلَدَ... فَأَكْرِمُوهُ وَ أَوْسِعُوا لَهُ فِي الْمَجَالِسِ وَ لَا تُقَبِّحُوا لَهُ وَجْهاً».

رسول الله (ص) می‌کوشید با بازی کردن و هدیه دادن به کودکان، آنان را خوشحال کند. پس در این باره سفارش می‌کرد:

کسی که دختربچه خویش را خوشحال کند، مانند این است که برده‌ای از فرزندان اسماعیل (ع) را آزاد کرده باشد و کسی که پسر بچه خود را خوشحال کند، همانند این است که از خوف خدا، اشک ریخته باشد.

خود ایشان با همه عظمتی که داشت، در کوچه و بازار به کودکان سلام می‌کرد و می‌فرمود این کار را می‌کنم تا پس از من نیز سنت گردد.

پیامبر اکرم (ص) چون در نماز می‌شنید که کودکی گریه می‌کند، نمازش را طول نمی‌داد تا مادرش به او رسیدگی کند.

چون نوزاد کوچکی را برای دعا یا نام‌گذاری به حضور پیامبر اکرم (ص) می‌آوردند، حضرت برای احترام صاحبش، او را در دامن خود می‌گذارد. گاهی اتفاق می‌افتاد که کودکی دامن پیامبر را آلوده می‌کرد. کسی که این صحنه را می‌دید، بر سر کودک فریاد می‌کشید، ولی نبی اکرم (ص) می‌فرمود: با تندی، از ادرار کودک جلوگیری نکنید تا اینکه ادرارش تمام شود. هنگامی که دعا یا نام‌گذاری تمام می‌شد، والدین کودک با خوشحالی، کودک خویش را می‌گرفتند و آزردگی و ملالت خاطری در پیامبر احساس نمی‌کردند. هنگامی که آنان می‌رفتند، حضرت، لباس خود را تطهیر می‌کرد.

نیز آورده‌اند که زنی با دو فرزند کوچکش بر عایشه همسر رسول خدا (ص) وارد شد. عایشه، سه دانه خرما به زن داد. مادر به هریک از بچه هایش، یک دانه خرما داد و خرمای دیگر را نیز نصف کرد و باز به هریک از بچه‌ها نیمی از آن را داد. وقتی پیامبر به خانه بازگشت، عایشه جریان را برای آن حضرت تعریف کرد. پیامبر اکرم (ص) فرمود: آیا از عمل آن زن تعجب کردی؟ خدا به خاطر رعایت عدالت و مساوات، آن زن را به بهشت خواهد برد»

منبع‌شناسی جامع سیره خانوادگی معصومان

• کتاب‌شناسی سیره خانوادگی معصومان؛
• مقاله‌شناسی سیره خانوادگی معصومان؛
• پایان‌نامه‌شناسی سیره خانوادگی معصومان.