طمع در معارف و سیره سجادی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث طمع است. طمع از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: طمع در قرآن - طمع در حدیث - طمع در نهج البلاغه - طمع در اخلاق اسلامی - طمع در فقه سیاسی - طمع در معارف دعا و زیارات - طمع در معارف و سیره سجادی - طمع در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
واژه طمع در لغت عبارت است از: تمایل نفس به آنچه در دستش نیست، یا تمایل نفس به چیزی از روی آرزوی شدید و آزمندی، که این تمایل می‌تواند مثبت یا منفی باشد[۱]. در صحیفه سجادیه شاهد به‌کارگیری این واژه از نوع مثبت آن هستیم، یعنی طمع ممدوح و مستحسن. بهره‌گیری از این واژه به شکل ممدوح آن را در قرآن کریم نیز می‌بینیم: ﴿تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾[۲].
امام سجاد (ع) در نیایش خود با پروردگار این‌گونه عرضه می‌دارد: «خدایا! اینجا که من ایستاده‌ام، جایگاه کسی است که بازیچه دست گناهان است... و اگر دیگران طمع در دیگری بسته‌اند او جز در تو طمع نبسته»[۳]. از نگاه سیّدالساجدین (ع) بیم از پروردگار می‌بایست بیش از طمع در رحمتش باشد؛ زیرا حسنات انسان نسبت به سیئات او ناچیز است و در این خطاکاری حجت و دلیل موجهی ندارد و این‌گونه راز و نیاز می‌کند: «ای خدای من... این لطف و رحمت در حق کسی است که بیمش از تو از آزمندیش در رحمت تو بیش است»[۴]. حضرت علی‌بن الحسین (ع) در دعای ابوحمزه ثمالی این طمع، یعنی طمع بنده گناهکار به رحمت الهی، را ناشی از عفو پروردگار می‌داند[۵].
نکته مهمی که در سخنان حضرت وجود دارد این است که طمع انسان نسبت به رحمت خدا و بخشش او نباید از روی غرور و فریفتگی باشد[۶]. چه بسا افرادی که یک سره طاعت خدا را وانهاده و برای آباد ساختن آخرت خویش تلاشی نمی‌کنند. چنین افرادی اگر از رحمت و بخشش خدا سخن گویند چیزی جز فریب شیطان نیست که با این بهانه آنان را از کوشش در طاعت و تقوا باز داشته است[۷].[۸]
منابع
پانویس
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم.
- ↑ «از بسترها پهلو تهی می‌کنند (و برای نماز برمی‌خیزند) در حالی که پروردگارشان را به بیم و امید می‌خوانند و از آنچه به آنان روزی کرده‌ایم می‌بخشند» سوره سجده، آیه ۱۶.
- ↑ نیایش سی‌و‌یکم.
- ↑ نیایش سی‌و‌نهم.
- ↑ اقبال الاعمال، ج۱، ص۶۸.
- ↑ نیایش سی‌و‌نهم.
- ↑ اقبال الاعمال، علی‌بن موسی ابن طاووس، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۹، چاپ دوم؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، سیدحسن مصطفوی، دارالکتب العلمیه، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، بیروت، چاپ سوم، الصحیفة السجادیة، امام زین‌العابدین (ع)، الهادی، قم، ۱۴۱۸ ق، چاپ اول؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵ ش، چاپ دوم.
- ↑ بهشتی، سید مهدی، مقاله «طمع»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۲۱.