عدالت اجتماعی در سیره معصومان

مقدمه

پیامبر اسلام (ص) در مدینه حکومت دینی خویش را بر پایۀ عدالت اجتماعی بنیان نهاد و در نظام‌نامه‌ای که به مثابه قانون اساسی بود، آشکارا می‌توان سلطۀ قسط و عدل را بر همۀ اصول و قوانین مشاهده کرد. امام علی (ع) نیز حکومت خویش را با عدالت‌گستری آغاز کرد و از ویژگی‌های مشهور او سخت‌گیری‌ در قسط و عدل بود.

عدالت راستین و جهانگیر در حکومت جهانی امام مهدی (ع) محقق خواهد شد که در روایتی از پیامبر اسلام (ص) آمده است: «دنیا به پایان نمی‌رسد مگر اینکه مردی از اهل بیت من ظهور کند.... او زمین را از قسط و عدل سرشار می‌کند؛ همان سان که پیش از او از ستم پر می‌شود»^[۱].^[۲]

عدالت اجتماعی در حکومت علوی

نگرشی به مفهوم و اهمیّت عدالت ضرورت اجرای آن را در عرصۀ اجتماع مشخص می‌کند. مثلا امام علی (ع) در نخستین روزهای حکومت، به اصلاحات گسترده‌ای در سطح جامعه دست زد، مانند:

فرهنگ‌سازی عمومی و اصلاح باورهای مردم: تعریف دوباره برخی مفاهیم مانند دنیا، مرگ، معاد، روزی، مال...^[۳].
اصلاحات ساختاری: مانند عدالت در توزیع اموال عمومی، از میان برداشتن تبعیض‌ها و یکسان‌نگری بین آحاد جامعه و تجدیدنظر در کارگزاران حکومتی و اقتصادی، تبیین آیین‌نامه‌هایی برای بخش‌های مربوط و.... ایشان در نامه‌ای به کارگزار خود می‌نویسد: «در اموال بیت المال که نزدت گرد آمده است، سخت دقّت و مراقبت کن و آن را به عائله‌داران و گرسنگان که نامشان در دیوان نیازمندان است بپرداز تا فقر و نیاز در جامعه ریشه‌کن شود و مازاد آن را برای ما بفرست تا بین نیازمندانِ اینجا تقسیم کنیم»^[۴].^[۵]
نظام‌مندی درآمدهای عمومی: شامل تعیین شیوۀ دریافت خراج^[۶]، رعایت انصاف در دریافت درآمدهای عمومی^[۷]، بازتعریف موضوع خراج، به‌عنوان رکنی در تأمین اقتصاد حکومتی^[۸].
تنظیم روابط تجاری: رونق بازار و کسب و کار وابسته به رونق روابط تجاری است. امام علی (ع) فعالیت‌های اقتصادی را که از آن با عنوان پشتوانه درآمدهای دولتی یاد می‌کند، در سه بخش بازرگانی خارجی، داخلی و صنعتگری تقسیم‌ می‌کند^[۹].^[۱۰]

منابع

پانویس

↑ «لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَظْهَرَ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»؛ کمال الدین، ص ج ۲، ص ۳۴۲.
↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۳۳۴.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۲.
↑ «وَ انْظُرْ إِلَی مَا اجْتَمَعَ عِنْدَکَ مِنْ مَالِ اللَّهِ فَاصْرِفْهُ إِلَی مَنْ قِبَلَکَ‏ مِنْ ذَوِی الْعِیَالِ وَ الْمَجَاعَةِ مُصِیباً بِهِ مَوَاضِعَ [الْمَفَاقِرِ] الْفَاقَةِ وَ الْخَلَّاتِ وَ مَا فَضَلَ عَنْ ذَلِکَ فَاحْمِلْهُ إِلَیْنَا لِنَقْسِمَهُ فِیمَنْ قِبَلَنَا»؛ نهج البلاغه، نامه ۶۷.
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۲.
↑ نهج البلاغه، نامه ۲۵
↑ نهج البلاغه، نامه ۵۱
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۲-۱۱۳.
↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳
↑ ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۳.

[1] «لَمْ یَخْرُجْ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَظْهَرَ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً»؛ کمال الدین، ص ج ۲، ص ۳۴۲.

[2] ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۳۳۴.

[3] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۲.

[4] «وَ انْظُرْ إِلَی مَا اجْتَمَعَ عِنْدَکَ مِنْ مَالِ اللَّهِ فَاصْرِفْهُ إِلَی مَنْ قِبَلَکَ‏ مِنْ ذَوِی الْعِیَالِ وَ الْمَجَاعَةِ مُصِیباً بِهِ مَوَاضِعَ [الْمَفَاقِرِ] الْفَاقَةِ وَ الْخَلَّاتِ وَ مَا فَضَلَ عَنْ ذَلِکَ فَاحْمِلْهُ إِلَیْنَا لِنَقْسِمَهُ فِیمَنْ قِبَلَنَا»؛ نهج البلاغه، نامه ۶۷.

[5] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۲.

[6] نهج البلاغه، نامه ۲۵

[7] نهج البلاغه، نامه ۵۱

[8] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۲-۱۱۳.

[9] نهج البلاغه، نامه ۵۳

[10] ر.ک: دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ص ۱۱۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]