شهادت امام سجاد
مقدمه
شهادت امام زین العابدین(ع) را به اختلاف از سال ۹۲ تا ۱۰۰ق گفته‌اند و در سال ۹۴ و ۹۵ ق تأکید افزون‌تری است. در جمع میان همه روایات، شهادت امام سجاد(ع) روز ۲۵ محرم سال ۹۴ق ترجیح یافته است[۱]. منابع تاریخی کمتر به علت شهادت امام پرداخته‌اند. شیخ صدوق نخستین کسی است که شهادت امام را در کتاب الاعتقادات مطرح کرده و به عنوان دیدگاه مشهور شیعه یاد شده است. بر اساس این دیدگاه، همه امامان به وسیله شمشیر یا زهر به شهادت رسیده‌اند[۲].
دوران امامت امام زین العابدین(ع) با حکومت پنج تن از حاکمان غاصب اموی هم‌زمان شد[۳]. هرچند امام کوشید با کمترین حساسیت، زیرساخت‌های عقیدتی جامعه را تصحیح کند، ولی افشاگری‌های حضرت و مشاهده نفوذ فکری و معنوی امام سجاد(ع) برای حکومت آسان نبود. چنان که منابع متأخر روایتی از ابن شهاب زهری نقل کرده‌اند که ولید می‌گفت: تا وقتی علی بن الحسین(ع) زنده است راحتی ندارم[۴]. از این رو، فشارهای گوناگونی بر آن حضرت و نزدیکان ایشان اعمال شد تا اینکه حضرت به دست ولید بن عبدالملک[۵]، یا برادرش هشام[۶] مسموم و شهید شد. بنا بر روایت سعید بن مسیب هیچ مرد و زنی و انسان خوب و بدی نبود، مگر اینکه در تشیع جنازه امام سجاد(ع) حاضر شد و هنگام نماز بر او تکبیر از آسمان و زمان شنیده شد[۷]. آن حضرت در قبرستان بقیع در کنار مرقد امام حسن مجتبی(ع) دفن شد[۸].
شهادت حضرت امام سجاد(ع)
ولید بن عبد الملک پس از پدر زمام امور مملکت را در دست گرفت. مورخ برجسته مسعودی او را این‌گونه توصیف می‌کند: بِأَنَّهُ كَانَ جَبَّاراً عَنِيداً ظَلُوماً غَشُوماً[۹] جبار به معنی سرکش و بی‌رحم، عنید به معنی لجوج، خود رأی و مستبد که دانسته با حق مقابله کند، ظلوم صیغه مبالغه از ظلم و به معنی بسیار ستمکار و غشوم نیز به معنی مستبد و ستمکار است. کار ولید به جایی رسید که حتی عمر بن عبد العزیز که خود از خلفای اموی است در زمان حکومتش درباره ولید می‌گفت: او از جمله کسانی بود که زمین را پر از ظلم‌وجور کردند[۱۰].
در زمان همین خلیفه ستمگر بود که دانشمند بزرگ اسلام سعید بن جبیر به دست ظالمترین مزدور اموی حجاج بن یوسف به شهادت رسید. ولید بیشترین کینه را نسبت به امام زین العابدین(ع) داشت چراکه می‌دید باوجود آن حضرت حکومت و سلطه‌اش کامل نخواهد شد. امام سجاد(ع) از پشتوانه مردمی بزرگی برخوردار بود تا جایی که مردم با اعجاب و بزرگداشت از علم و فقه و عبادت آن حضرت سخن می‌گفتند و اجتماعات مردم مملو از بحث پیرامون صبر و دیگر ملکات او بوده و آنچنان در دل‌های مردم جای گرفته بود که فقط کسی را سعادتمند می‌دانستند که توفیق دیدارش را می‌یافت و شرافت روبرو شدن با او و شنیدن کلامش نصیب او می‌شد، همه این مسائل که موجب مطرح شدن امام سجاد در جامعه می‌شد، بر امویان گران آمده و خواب راحت را از چشمانشان می‌گرفت. به ویژه ولید بن عبد الملک که رؤیای شیرین حکومت بر مسلمین و جانشینی رسول خدا(ص) را در سر می‌پروراند و از کینه‌توزترین دشمنان امام زین العابدین(ع) به حساب می‌آمد[۱۱].
زهری از ولید روایت کرده که گفت: تا علی بن الحسین زنده است راحتی برای من وجود ندارد[۱۲]. به‌همین سبب چون حکومت به وی رسید تصمیم به ترور امام سجاد(ع) گرفت، او سمی کشنده برای حاکم مدینه فرستاد تا آن را به امام سجاد(ع) بخوراند[۱۳] حاکم مدینه نیز این جنایت هولناک را به انجام رسانید و روح بزرگ امام زین العابدین(ع) پس از اینکه آفاق را با نور علم و عبادت و جهاد و خالی بودن از هوای نفس روشن کرده بود به سوی خالق خویش پرواز کرد. امام ابو جعفر محمد باقر(ع) تجهیز جنازه پدر بزرگوارش را به عهده گرفت و پس از تشییع پرجمعیت و بی‌نظیری که مدینه مانند آن را به خود ندیده بود آن پیکر پاک را به بقیع آورده و قبری در کنار قبر عموی پاکش سرور جوآنان اهل بهشت امام حسن مجتبی(ع) برای او حفر نمودند، امام باقر(ع) جنازه پدرش زین العابدین و سید الساجدین(ع) را در خانه آخرت قرار داد. سلام بر او روزی که به دنیا آمد روزی که به شهادت رسید و روزی که به‌پا خواهد خاست.[۱۴].
منابع
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲
حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۶
پانویس
- ↑ ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۱۷۱؛ اربلی، کشف الغمة، ج۲، ص۳۰۲؛ مقدسی، بازپژوهشی تاریخ ولادت و شهادت معصومان(ع)، ص۳۴۱ - ۳۴۴.
- ↑ صدوق، الاعتقادات، ص۹۷ - ۹۸.
- ↑ حاکمان این دوره عبارت‌اند: یزید بن معاویه (حک: ۶۰ - ۶۴ق)، معاویة بن یزید (حک: ۶۴ق چهل روز یا چهار ماه)، مروان بن حکم (حک: ۶۵ق - بیش از نُه ماه)، عبد الملک مروان (حک: ۶۵ - ۸۶ق) و ولید بن عبدالملک (حک: ۸۶ - ۹۶ق).
- ↑ حکیم، اعلام الهدایه، ج۶، ص۸۶.
- ↑ صدوق، الاعتقادات، ص۹۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۶، ص۱۵۱ - ۱۵۳.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص۲۰۸.
- ↑ مروج الذهب، ج۳، ص۹۶.
- ↑ تاریخ الخلفا، ص۲۲۳.
- ↑ درباره شهادت امام سجاد(ع) بعضی از مورخین چنین عقیده دارند که قاتل ایشان هشام بن عبد الملک بوده و او بوده که سم را برای قتل آن حضرت فرستاده است، بحار الانوار، ج۴۶، ص۱۵۳ و می‌توان هردو قول را جمع کرد که ولید دستور این کار را به هشام داده باشد و او متصدی اجرای آن جنایت بوده است.
- ↑ حیاة الامام زین العابدین، ص۶۷۸.
- ↑ بحار الانوار، ج۴۶، ص۱۵۳، به نقل از الفصول المهمة اثر ابن صباغ مالکی، ص۱۹۴.
- ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، ج۶، ص ۱۰۵.