ویژگی‌های قرآن
(تغییرمسیر از ویژگی‌های قرآن کریم)
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قرآن است. ویژگی‌های قرآن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ویژگی‌های قرآن در معارف و سیره علوی - ویژگی‌های قرآن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردقرآن کریم دارای ویژگی‌هایی است که برخی از آنها عبارت‌اند از: جاذبه و حلاوت ویژه قرآن؛ حیات و تمدن‌سازی قرآن؛ جاودانگی و جهان‌شمولی؛ تحریف‌ناپذیری و اعجاز قرآن و ... .
مقدمه
یکی از مباحث مهم در عرصه قرآن‌شناسی، بررسی ویژگی‌ها و امتیازات قرآن است. اندیشمندان اسلامی[۱] برای قرآن ویژگی‌های فراوانی برشمرده‌اند که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- قرآن، کتابی جهانی و جاودانه: قرآن کریم به استناد دو آیه شریفه: ﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ﴾[۲] و ﴿مَّا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ﴾[۳] برجامعیت خود پا فشرده است. اندیشوران مسلمان نیز از آغاز به استناد ادله مختلف ازجمله همین آیات به جامعیت قرآن اذعان کرده‌اند، آنچه محل بحث و اختلاف است، دامنه این جامعیت است. آیا معنای اینکه قرآن بیان هر چیزی است و چیزی در قرآن فروگذار نشده تمام دانش‌های الهی و غیر الهی است یا آنکه ناظر به دانش‌های الهی است که در حوزه هدف‌های تربیتی و انسان‌سازی قرآن قرار دارد؟ دیدگاه نخست را دیدگاه حداکثری درباره جامعیت قرآن می‌دانند و از دیدگاه دوم به‌عنوان دیدگاه اعتدالی یاد می‌شود. از سویی دیگر قرآن کریم از این‌جهت که در میان قومی خاص و در یک منطقه محدود جغرافیایی پدیدار شده با سایر کتب آسمانی همسان است، اما ازاین‌جهت که پیام خود را به خاستگاه خود، منحصر نکرده و جهانیان را مخاطب ساخته به آنها متفاوت است. قرآن با صراحت تمام اعلام داشته که روی سخنش با جهانیان است. کاربرد عبارت‌هایی نظیر ﴿يا أَيُّهَا النَّاسُ﴾، ﴿يا بَني آدَمَ﴾ و ﴿يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ﴾ در قرآن خود دلیلی بر این مدعاست. چنان‌که آیاتی همچون: ﴿إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ﴾[۴]؛ ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ﴾[۵] و آیه: ﴿وَمَا هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ﴾[۶]، بر جهان‌شمولی و فراگیر بودن گسترده پیام قرآن تأکید کرده است. در آیاتی که خطاب قرآن به همه مردم عالم است، درواقع می‌خواهد بگوید قرآن اختصاص به قوم و دسته خاصی ندارد[۷]. جاودانگی قرآن نیز اقتضای دین خاتم است؛ زیرا دینی که خود را خاتم ادیان و پیام‌آور خود را خاتم پیامبران دانسته است، باید جاودانه باشد، وگرنه لازم می‌آید که پس از پایان یافتن عصر نزول قرآن، مردم بدون آیین مانده و تکلیف از ایشان برداشته شده باشد. سرّ اینکه معجزه اصلی خاتم انبیا از نوع سخن انتخاب شده است این است که این دین، دین خاتم است و دینی است که باید برای همیشه باقی بماند و باید جاودان بماند و یگانه اثری که می‌تواند به‌طور جاویدان و دست نخورده باقی بماند سخن است[۸]. از سوی دیگر جاودانگی و فرا زمانی بودن قرآن با انتساب آن به خداوند که محیط به تمام عصرها و زمان‌هاست، سازگار است. امام صادق (ع) با اشاره به جاودانه بودن قرآن چنین فرموده است: "قرآن زنده است، مرگ بدان راه ندارد و بسان گردش شب و روز و آفتاب و ماه در جریان است"[۹].[۱۰]
- تحریف‌ناپذیری قرآن: اندیشمندان اسلامی[۱۱] بر عدم تحریف قرآن تأکید کرده و بر این باور هستند که قرآن کریم از صدر اسلام تا به حال یک کلمه یا یک حرف از آن کم یا زیاد نشده است[۱۲] و اگر تحریفی در قرآن صورت گرفته باشد، باید ائمه(ع) و اصحاب به آن استدلال می‌کردند[۱۳].
- اعجاز قرآن: قرآن جامع لطایف و حقایق و دقایق توحید است که عقول اهل معرفت در آن حیران می‌ماند و این اعجاز بزرگِ این صحیفه نورانی است. از دیگر موارد اعجاز قرآن حسن ترکیب، لطف بیان، غایت فصاحت و بلاغت و چگونگی دعوت آن است[۱۴].
- میزان و مرجع بودن قرآن: قرآن کریم میزان و مرجع منابع دیگری چون سنت به شمار می‌رود؛ از این‌رو یک میزان در صحت و اعتبار حدیث، عرضه آن به قرآن است و حدیثی که مخالف قرآن باشد مردود است[۱۵].
- هدایت بودن قرآن: قرآن مجموعه‌ای است که به صورت‌های مختلف راه‌های سعادت بشری را بیان کرده است؛ گاهی صریح و گاهی با کنایه، گاهی به صورت احکام و گاه به صورت قصص و حکایت[۱۶]؛ بر همین اساس قرآن کریم نشان‌دهنده راه وصول به مقامات اخروی و درجات عالی[۱۷] و حبل ممدود میان آسمان و زمین است[۱۸].
- حجیت ظواهر قرآن: ظواهر قرآن کریم حجت است و فرقی میان ظواهر قرآن و غیر قرآن نیست[۱۹].[۲۰]
- حیات‌بخشی و تمدن‌سازی قرآن: برای هر آشنای با قرآن آشکار است که در تمام آموزه‌های قرآن نوعی حیات‌بخشی نهفته است و چنان نیست که در قرآن تنها یک دسته از مطالب خشک و بی‌روح آمده باشد. ازاین‌جهت آموزه‌های قرآن را نمی‌توان با سایر آموزه‌ها مقایسه کرد[۲۱] و این کتاب در تکوین سرنوشت جوامع اسلامی تأثیر گذاشته است[۲۲].
- قرآن دارای مرتبه‌ای بس بالاتر در مقایسه با همه کتاب‌ها و گفتارها حتی در مقایسه با گفتار نبوی و گفتار علوی نهج‌البلاغه است و باید تأکید کرد که جذبه، جاذبه و بلندای ساختاری و متنی قرآن با هیچ‌چیز دیگری قابل‌مقایسه نیست.
- قرآن به خاطر برخورداری از روح حیات‌بخش و پویایی، هم‌صدایی با فطرت، ایجاد شور و انگیزش غیرقابل‌مقایسه با هر کتاب فلسفی، کلامی و یا عرفانی دیگر است. به این معنا که این دست از کتاب‌ها را باید صرفاً حاوی مجموعه‌ای از آموزه‌ها دانست، بی‌‌آنکه قادر باشند شور، امید، پویایی و در یک کلمه حیات را در مخاطبان خود پدیدآورند. ازاین‌جهت می‌توان برای قرآن تمدن‌سازی قائل شد.
- خداوند در قرآن جذبه و جذبه‌ای قرار داده که قابل‌مقایسه با هیچ پدیده‌ای دیگر نیست. از این‌رو قرآن را نباید با هیچ‌یک از دستاوردهای هنری زیبای بشر مقایسه کرد. سیری‌ناپذیری انسان از تلاوت قرآن و تأثیر شگفت تلاوت و یا شنیدن آوای تلاوت بر روح و روان آدمی را می‌توان به‌عنوان شاهدی بر مدعای خود برشمرد[۲۳].
منابع
پانویس
- ↑ ملاصدرا، اسرارالآیات، ص۲۰۸؛ مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیرالمراغی، ج۹، ص۱۵۳ - ۱۵۴؛ مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف، ج۴، ص۱۷۱؛ ج۵، ص۲۷۴.
- ↑ سوره نحل، آیه ۸۹.
- ↑ سوره انعام، آیه ۳۸.
- ↑ سوره انعام، آیه ۹۰.
- ↑ سوره انبیاء، آیه ۱۰۷.
- ↑ سوره قلم، آیه ۵۲.
- ↑ مطهری مرتضی، آشنایی با قرآن، ج ۱، ص۴۴.
- ↑ مطهری مرتضی، نبوت، مجموعه آثار، ج ۴، ص۵۲۹.
- ↑ محمدباقر مجلس، بحارالانوار، ج ۳۵، ص۴۰۴؛ محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی، تفسیر عیاشی، ج ۲، ص۲۰۴.
- ↑ نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲، ص۱۷ تا ۲۴.
- ↑ سید مرتضی، علم الهدی، علی بن حسین، الذخیرة فی علم الکلام، ص۳۶۱ - ۳۶۳؛ فخررازی، محمدبن عمر، مفاتیح‌الغیب (التفسیر الکبیر)، ج۲۰، ص۳۰۵؛ ج۲۱، ص۴۱۶؛ طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۰۷ ـ ۱۰۸؛ خویی، سیدابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۰۰ ـ ۲۰۱.
- ↑ امام خمینی، کشف‌اسرار، ص۱۱۴؛ تنقیح‌الاصول، ج۳، ص۱۳۰ ـ ۱۳۲؛ انوارالهدایه، ج۱، ص۲۴۳.
- ↑ تنقیح‌الاصول، ج۳، ص۱۳۱؛ انوارالهدایه، ج۱، ص۲۴۵ ـ ۲۴۶.
- ↑ امام‌خمینی، آداب‌الصلاة، ص۲۶۳ ـ ۲۶۴.
- ↑ حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ص۹۲.
- ↑ امام‌خمینی، آداب‌الصلاة، ص۱۸۷؛ همو، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۶۱ ـ ۳۶۲ و ۴۵۸.
- ↑ چهل‌حدیث، ص۵۰۴.
- ↑ امام‌خمینی، حدیث‌جنود، ص۴ ـ ۵.
- ↑ امام‌خمینی، انوارالهدایه، ج۱، ص۲۴۱.
- ↑ صاحبی، باقر، مقاله «قرآن»، دانشنامه امام خمینی ج۸، ص ۱۶۰.
- ↑ مطهری مرتضی، نبوت، مجموعه آثار، ج ۴، ص۶۰۴.
- ↑ مطهری مرتضی، آشنایی با قرآن، ج ۱، ص۹.
- ↑ نصیری، علی، قرآن‌شناسی، چلچراغ حکمت ج۲۲، ص۱۷ تا ۲۴.