کمفروشی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث فساد اقتصادی است. کمفروشی از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: کمفروشی در قرآن - کمفروشی در فقه سیاسی - کمفروشی در فقه اسلامی - کمفروشی در معارف و سیره علوی - کمفروشی در معارف و سیره معصوم - پرسش مرتبط نداردكم فروشی عبارت است از کم گذاشتن در معامله و خیانت به مشتری که از گناهان کبیره محسوب میشود و انجام دهنده آن مستحق عذاب اخروی است. یکی از عوامل گرفتاری انسان به عذاب و نابودی در دنیا، کمفروشی است؛ همچنین این عمل همه تار و پود جامعه را متاثر از فساد و تباهی می‌‌کند و با سلب امنیت و اعتماد اجتماعی، جامعه را تا مرز سقوط و تباهی پیش می‌‌برد؛ لذاست که مهمترین مانع این کار دین و ایمان و اعتقاد به خداوند است.
مقدمه
كم فروشی یا تَطفيف یعنی کم گذاشتن در معامله و خیانت به مشتری که از گناهان کبیره محسوب میشود. قرآن کریم مطفّفان و کم فروشان را مستحقّ عذاب جهنم معرّفی کرده است: ﴿وَيْلٌ لِّلْمُطَفِّفِينَ﴾[۱] از این‌رو کمفروشی از گناهان کبیره شمرده شده است[۲].[۳]
کمفروشی، مخالفت با سنت الهی
نظام هستی، نظامی نیک و احسن است به گونه‌ای که نمی‌توان بهتر از آن را در شرایط این چنینی تصور کرد. این نظام مبتنی بر اصولی چند است که از آن به سنت‌های الهی تعبیر میشود. سنت‌های الهی، همان قوانین تکوینی است که بر هستی و جامعه و تاریخ حکومت می‌‌کند. سنت عدالت، سنتی است که نظام هستی بر پایه آن استوار یافته و همه هستی بی‌کوچک‌ترین تخطی از این اصل در جریان است. عدالت، نظامی است که هر چیزی را در جای خود به درستی قرار داده و اجازه می‌‌دهد تا در مسیر کمالی شایسته و بایسته خود نیز به درستی حرکت کند و به کمالات شایسته خویش برسد.
بخشی از ساختارهای جامعه ارتباط تنگاتنگی با عدالت اقتصادی دارد. از این رو قسمتی از آموزه‌های قرآنی بر شیوه تحقق این نوع عدالت توجه دارد؛ چراکه هر گونه بی‌عدالتی در این حوزه، آثار و تبعات خود را به حوزه‌های دیگر نیز گسترش می‌‌دهد. از آیاتی چون ۸۵ سوره اعراف و هود و ۱۸۱ تا ۱۸۳ سوره شعراء بر می‌‌آید که کمفروشی به عنوان نوعی ظلم و بی‌عدالتی در عرصه اقتصادی می‌‌تواند موجب فساد در جامعه شود و دیگر بخش‌های آن را متأثر سازد. از نظر قرآن، کمفروشی، به عنوان یک ظلم اقتصادی می‌‌تواند آثار خود را در بخش‌های دیگر جامعه نیز به جا گذارد و موجب سلب امنیت جامعه شده و فساد و تباهی را در آن به دنبال داشته باشد[۴].
آثار و احکام
خداوند در بیان حکم شدید و سخت گیرانه خود درباره کمفروشی که آن را از محرمات الهی دانسته[۵] به برخی از آثار این رفتار ظلمانه اشاره می‌‌کند تا این گونه انسان را تشویق به ترک این رفتار کند. خداوند با اعلان حرام بودن کمفروشی در همه شرایع[۶] و تهدید کم فروشان به عذاب قیامت و نیز عذاب دنیوی[۷] بر آن است تا مردم را از آن باز دارد تا دچار تبعات و آثار فسادانگیز آن نشوند و از هدف اصلی آفرینش این گونه باز مانند و سرگرم دنیا و بازیچه‌های آن شوند.
خداوند در آیات ۱۷۶ تا ۱۸۹ سوره شعراء به انسان هشدار می‌‌دهد یکی از عوامل گرفتاری انسان به عذاب استیصال و نابودی در دنیا، کمفروشی است؛ چنان که اصحاب«ایکه» و مردم مدین از قوم شعیب(ع) این گونه بودند و خود را به عذابی سخت گرفتار کردند و به صیحه آسمانی هلاک شدند[۸].
از نظر قرآن کمفروشی عمل ظالمانه اقتصادی است که همه تار و پود جامعه را متاثر از فساد و تباهی می‌‌کند و با سلب امنیت و اعتماد اجتماعی، جامعه را تا مرز سقوط و تباهی پیش می‌‌برد و موجبات خشم و غضب الهی را فراهم می‌‌آورد. از این رو کمفروشی را که در ظاهر عملی مجرمانه ساده و پیش پا افتاده است، به عنوان گناه کبیره معرفی کرده و وعده عذاب دوزخ در آخرت و استیصال در دنیا را می‌‌دهد[۹]. امام باقر(ع) در حدیثی، بخس و کمفروشی را از مصادیق باطل معرفی کرده و اجازه نمی‌دهد تا مالی که از طریق کمفروشی به دست می‌‌آید مجاز به تصرف باشد[۱۰].
بر این اساس، کمفروشی معامله باطل و غیرصحیح است و موجب انتقال مال از شخصی به شخص دیگر نمی‌شود و هرگونه تصرفات در این مال، باطل و غیرمشروع خواهد بود[۱۱].
موانع کمفروشی
مهمترین عامل در عدالت از جمله عدالت در خرید و فروش و ایجاد امنیت و اعتماد عمومی، دین و ایمان است. خداوند در آیاتی از جمله ۱ تا ۶ سوره مطففین اعتقاد به خدا را مهمترین عامل در عدالت اقتصادی و مانع جدی در برابر کمفروشی معرفی می‌‌کند و در آیات ۸۵ و ۸۶ سوره هود به ایمان به عنوان مهمترین بازدارنده از کمفروشی انسان‌ها توجه می‌‌دهد.
در حقیقت عناصر دین و دینداری[۱۲] و نماز با اخلاص[۱۳] و تقوا[۱۴] مهمترین عوامل بازدارنده از کمفروشی و گرایش به عدالت در همه حوزه‌ها از جمله اقتصادی است[۱۵].
منابع
پانویس
- ↑ «وای بر کم‌فروشان!» سوره مطففین، آیه ۱.
- ↑ جواهر الکلام، ۱۳/ ۳۲۰.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۲، ص ۵۱۲.
- ↑ منصوری، خلیل، کمفروشی عامل فساد و بی‌اعتمادی در جامعه.
- ↑ سوره انعام، آیات ۱۵۱ و ۱۵۲ و نیز سوره هود، آیات ۸۵ و ۹۴ و سوره اسراء، آیه ۳۵ و آیات دیگر قرآن.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۸۵ و نیز سوره شعراء، آیات ۱۷۶ تا ۱۸۹.
- ↑ سوره هود، آیات ۸۴ تا ۸۹.
- ↑ المیزان، ج۱۰، ص۳۶۲.
- ↑ سوره نساء، آیات ۲۹ تا ۳۱ و آیات پیش گفته.
- ↑ مجمع البیان، ج ۳ و ۴، ص۵۹ و نیز تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۴۷۲، حدیث ۱۹۸.
- ↑ منصوری، خلیل، کمفروشی عامل فساد و بی‌اعتمادی در جامعه.
- ↑ سوره هود، آیه ۸۷ و نیز مجمع البیان، ج ۵ و ۶، ص۲۸۶.
- ↑ مجمع البیان، همان، ص۲۸۴.
- ↑ سوره شعراء، آیات ۱۸۱ تا ۱۸۴.
- ↑ منصوری، خلیل، کمفروشی عامل فساد و بی‌اعتمادی در جامعه.