شخصیت امام حسین در قرآن

جایگاه امام حسین (ع) در قرآن‌

مسلمانان، در بیان هیچ موضوعی مانند فضایل اهل بیت (ع) و مقام برجسته علمی و معنوی آنان و برخورداری آنها از مجموعه کمالاتی که خدا اراده فرموده بشریّت بدان‌ها آراسته گردد، تا این پایه همسو و هماهنگ نبوده‌اند. این یکدلی و اتفاق نظر، به بخشی از اصول و مبانی از جمله بیان صریح قرآن در مورد جایگاه ویژه اهل بیت (ع) برمی‌گردد. قرآن کریم، به صراحت اهل بیت را از هرگونه پلیدی پیراسته دانسته و آنان را همان نزدیکان نبیّ اکرم (ص) معرفی کرده که دوستی و محبتشان پاداش رسالتی است که خدای متعال به بشریت ارزانی داشته است. آنان نیک‌خصالانی‌اند که خالصانه از خدا فرمان بردند و از عذابش هراسیدند و به ترس و بیم خدا در دل، آراسته گشتند و خداوند نیز بهشت جاودان و رهایی از عذاب خویش را برایشان ضمانت فرمود.

امام حسین (ع) بی‌تردید از اهل بیتی به شمار می‌آید که از پلیدی پیراسته‌اند. آن بزرگوار به صریح آیه مباهله که در ماجرای مباهله رسول خدا (ص) با مسیحیان نجران نازل گردید، فرزند رسول اکرم (ص) تلقّی می‌شود و قرآن کریم یاد این حادثه تاریخی را با پیام‌های ژرفی که در آن وجود داشت، جاودانه ساخت و فرمود: فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ^[۱]. ناقلان حدیث به طرق گوناگون روایت کرده‌اند که این آیه شریف در شأن اهل بیت (ع) یعنی رسول اکرم (ص) علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) نازل گشته و منظور از کلمه أَبْنَاءَنَا در این آیه بی‌تردید وجود مقدس امام حسن و امام حسین (ع) است.

رسول خدا (ص) در این رخداد تاریخی تصریح فرموده جمعی که همراه با آنان، برای مباهله آمده بود برترین انسان‌های روی زمین و گرامی‌ترین آنها در پیشگاه خدایند. به همین دلیل پیامبر اکرم (ص) به اتفاق آنان مباهله انجام داد و کشیش نجران نیز به این واقعیّت اذعان نموده و گفت: «من امروز، با چهره‌هایی روبرو هستم که اگر از خدا درخواست کنند کوهی را از جا برکند، این کار را عملی خواهد ساخت»^[۲]. این ماجرا نیز همانند آیه شریف یاد شده بر مقام والا و جایگاه بلند و برتری اهل بیت دلالت دارد و در پیشگاه خدا و رسول او محبوب‌ترین‌ آفریدگان به شمار می‌آیند و هیچ‌یک از جهانیان در فضیلت به پایه آنان نمی‌رسند.

قرآن کریم در مورد عصمت هیچ‌یک از مسلمانان جز پیامبر اکرم (ص) به صراحت سخن نگفته، مگر اهل بیت که خداوند اراده فرموده آنان را از هرگونه پلیدی پیراسته گرداند^[۳]. اگر مسلمانان در مورد داخل بودن همسران پیامبر در معنا و مفهوم آیه شریف، به اختلاف پرداخته‌اند، ولی در اینکه امام علی و حضرت زهرا و امام حسن و امام حسین (ع) در مقصود این آیه مبارک داخل‌اند، هیچ‌گاه اختلافی نداشته‌اند^[۴].

از اینجا می‌توانیم به راز نهانی که در دوستی و محبّت اهل بیت (ع) و پایبندی به خط و مشی آنان وجود دارد پی ببریم و به گفته صریح قرآن عزیز، دوستی و محبّت آنها را بر دیگران ترجیح دهیم^[۵]؛ زیرا عصمت اهل بیت (ع) به هنگام وجود جریان‌های گوناگون و خواسته‌های مختلف، بهترین دلیل بر این است که نجات و رهایی، در پیروی از این گران‌مایگان است. بنابراین، افرادی را که خداوند از پلیدی، پیراسته و در رساندن مردم به ساحل نجات راهنمای آنانند، پیروانشان نیز از غرق شدن و هلاکت، رهایی خواهند یافت.

ابن عباس از نبیّ اکرم (ص) روایت کرده وقتی آیه الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى دوستی‌ در حق نزدیکان نازل شد، برخی مسلمانان مقصود آیه شریف را از نزدیکانی که اطاعتشان بر مسلمانان واجب گشته از رسول خدا (ص) جویا شدند حضرت در پاسخ فرمود: منظور آیه از نزدیکان، علی، فاطمه و فرزندان آنان (حسن و حسین است)^[۶].

قرآن کریم در سوره مبارک دهر که در تبیین عظمت حقیقت درونی و نفسانی اهل بیت (ع) و اخلاص در اطاعت و عبادتشان، نازل گشت، به تشریح علل و اسباب این برتری و فضیلت پرداخته و می‌فرماید: إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا * إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا * فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا * وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا^[۷].

بنا به نقل بیشتر مفسّران و محدّثان، این سوره مبارک در پی بیماری امام حسن و امام حسین (ع) در حق اهل بیت نازل شد، که امام علی (ع) نذر کرد به شکرانه بهبودی آن‌دو بزرگوار سه روز، روزه بگیرد. از این‌رو، اعضای خانواده پس از بهبودی فرزندان، به نحوی بایسته به نذر خود وفا کردند؛ وفایی برخوردار از زیبنده‌ترین مظاهر ایثار و از خودگذشتگی که در حق آنان این آیه نازل شد: إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا * عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا * يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا^[۸].

خداوند به پاس این ایثار و از خودگذشتگی و وفای به عهد، افزون بر نعمت‌های فراوان اخروی، پیشوایی و امامت دنیای مسلمانان را به آنان ارزانی داشته است.^[۹]

منابع

حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵

پانویس

↑ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
↑ نور الابصار، ص۲۳- ۲۲؛ به تفسیر جلالین، روح البیان، کشّاف، بیضاوی، رازی و صحیح ترمزی، ج۲، ص۱۶۶؛ سنن بیهقی، ج۷، ص۶۳؛ صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه؛ مسند احمد، ج۱، ص۸۵ و مصابیح السنه، ج۲، ص۲۰۱ مراجعه شود.
↑ چنان‌که آیه إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا [«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳] به آن تصریح کرده است.
↑ به تفسیر کبیر فخر رازی؛ تفسیر نیشابوری؛ صحیح مسلم، ج۲۰، ص۳۳؛ خصائص نسایی، ج۴؛ مسند احمد، ج۴، ص۱۰۷؛ سنن بیهقی، ج۲، ص۱۵۰؛ مشکل الآثار، ج۱، ص۳۳۴؛ مستدرک حاکم، ج۲، ص۴۱۶ و اسد الغابه، ج۵، ص۵۲۱ مراجعه شود.
↑ خدای متعال در سوره شورا، آیه ۳۳ خطاب به پیامبر خود می‌فرماید: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی جز دوستداری خویشاوندان (خود) را نمی‌خواهم» سوره شوری، آیه ۲۳؛ و در سوره سبأ آیه ۷۴ فرموده: مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ «هر پاداشی از شما خواسته باشم از آن خودتان باد!» سوره سبأ، آیه ۴۷.
↑ تفسیر کبیر، تفسیر طبری، درّ المنثور در تفسیر مودّت.
↑ «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی * بی‌گمان ما از پروردگارمان، روزی که تیره و بسیار سخت است می‌هراسیم * پس خدا آنان را از شرّ آن روز نگاه می‌دارد و به آنان شادابی و شادمانی می‌نمایاند * و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد» سوره انسان، آیه ۹-۱۲.
↑ «نیکان از پیاله‌ای می‌نوشند که آمیخته به بوی خوش است * از چشمه‌ای که بندگان خداوند از آن می‌آشامند آن را به خواست خود روان می‌سازند * به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است» سوره انسان، آیه ۵-۷.
↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵ ص۲۹-۳۳.

[1] «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.

[2] نور الابصار، ص۲۳- ۲۲؛ به تفسیر جلالین، روح البیان، کشّاف، بیضاوی، رازی و صحیح ترمزی، ج۲، ص۱۶۶؛ سنن بیهقی، ج۷، ص۶۳؛ صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه؛ مسند احمد، ج۱، ص۸۵ و مصابیح السنه، ج۲، ص۲۰۱ مراجعه شود.

[3] چنان‌که آیه إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا [«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳] به آن تصریح کرده است.

[4] به تفسیر کبیر فخر رازی؛ تفسیر نیشابوری؛ صحیح مسلم، ج۲۰، ص۳۳؛ خصائص نسایی، ج۴؛ مسند احمد، ج۴، ص۱۰۷؛ سنن بیهقی، ج۲، ص۱۵۰؛ مشکل الآثار، ج۱، ص۳۳۴؛ مستدرک حاکم، ج۲، ص۴۱۶ و اسد الغابه، ج۵، ص۵۲۱ مراجعه شود.

[5] خدای متعال در سوره شورا، آیه ۳۳ خطاب به پیامبر خود می‌فرماید: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی جز دوستداری خویشاوندان (خود) را نمی‌خواهم» سوره شوری، آیه ۲۳؛ و در سوره سبأ آیه ۷۴ فرموده: مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ «هر پاداشی از شما خواسته باشم از آن خودتان باد!» سوره سبأ، آیه ۴۷.

[6] تفسیر کبیر، تفسیر طبری، درّ المنثور در تفسیر مودّت.

[7] «(با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی * بی‌گمان ما از پروردگارمان، روزی که تیره و بسیار سخت است می‌هراسیم * پس خدا آنان را از شرّ آن روز نگاه می‌دارد و به آنان شادابی و شادمانی می‌نمایاند * و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد» سوره انسان، آیه ۹-۱۲.

[8] «نیکان از پیاله‌ای می‌نوشند که آمیخته به بوی خوش است * از چشمه‌ای که بندگان خداوند از آن می‌آشامند آن را به خواست خود روان می‌سازند * به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است» سوره انسان، آیه ۵-۷.

[9] حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۵ ص۲۹-۳۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]