حکومت بصره
آشنایی اجمالی
بصره یکی از شهرهای مهم و بزرگ و بندری عراق در کنار اروند رود (شط العرب) و نزدیک خرمشهر و دارای کشتزارها و نخلستان‌های بسیار است. معنای لغوی بصره، زمین سخت، سنگلاخ و پر سنگریزه است. بصره در سال ۱۴ هجری، در زمان عمر بن خطاب بنا شد. امام علی (ع) در زمان خلافت خویش با شورشیان بصره جنگید و آن درگیری به جنگ جمل شهرت یافت. امروز، مردم بصره اغلب شیعه اثنی عشری‌اند و بخشی هم اخباری[۱].
در بصره پنج اتحاد قبیله‌ای تشکیل شد که به آنها اخماس گفته می‌شد: بنی‌تمیم؛ بنی بکر بن وائل؛ بنی‌عبدالقیس؛ بنی ازد و اهل‌العالیه. اما به‌طورکلی می‌توان بیان کرد بصره، هم در ترکیب قبایل عربی و هم در ترکیب عرب‌ها با اقوام بومی که از پیش در عراق ساکن بوده‌اند نسبت به کوفه، ترکیب یک‌نواخت‌تری داشت[۲].
حاکمان بصره
عبدالله بن عباس
عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب، پسر عموی پیامبر (ص) و پسر عموی علی بن ابی طالب (ع) از چهره‌های درخشان تاریخ اسلام به شمار می‌آید. عبد الله در سال هشتم هجری (عام الفتح) به مدینه مهاجرت کرد و از همان زمان محضر رسول خدا (ص) را درک نمود. وی در اثر تلاش و جدیت در کسب علم و دعای پیامبر (ص) به جایی رسید که او را حبر الأمة (عالم امت) می‌گفتند[۳].
عبد الله پس از وفات پیامبر اکرم (ص) در کنار پدرش عباس به حضرت علی (ع) وفادار ماند و نزد آن حضرت علم فقه و تفسیر و تأویل قرآن آموخت و خود جلسه درس تشکیل می‌داد. او همواره به ولایت و امامت امیرالمؤمنین (ع) معتقد بود و آن حضرت را خلیفه بلافصل پیامبر (ص) می‌دانست، لذا پس از آنکه حضرت علی (ع) به خلافت ظاهری رسید او با حضرت بیعت کرد، و در رکاب حضرتش در جنگ جمل، صفین و نهروان سرسختانه از موضع امیرالمؤمنین (ع) دفاع کرد و جنگید. بعد از جنگ جمل، امیرالمؤمنین (ع) ابن عباس را به استانداری بصره منصوب کرد[۴].
عثمان بن حنیف انصاری
عثمان بن حنیف از اصحاب رسول خدا (ص) و امیر المؤمنین علی (ع) است[۵]. در اولین جنگی که در کنار رسول خدا (ص) شرکت داشت[۶]، جنگ احد بود و بعد از آن در تمامی جنگ‌ها همراه حضرت بود.
او مردی کارآزموده، با بصیرت و عاقل بود، لذا بعد از درگذشت پیامبر (ص) و در دوران حکومت عمر بن خطاب، به حکومت عراق منسوب شد. وقتی امام علی (ع) به حکومت رسیدند به سبب شایستگی عثمان، او را به استانداری بصره انتخاب کردند تا اینکه لشکر عایشه و همراهانشان در جنگ جمل او را از بصره بیرون کردند و او هم به مدینه بازگشت[۷].[۸]
ابوالاسود دوئلی
ابوالاسود دوئلی از اصحاب امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد(ع) به شمار آمده است[۹]. علم نحو را از محضر امیرمؤمنان علی(ع) فرا گرفت[۱۰] و علاوه بر آن امام از بزرگانی چون ابوذر غفاری، ابن عباس و عبدالله بن مسعود روایت نقل کرده است[۱۱]. وی را فردی زیرک، نادره گوی، حاضر جواب[۱۲] و با گرایش شیعی معرفی کرده‌اند.[۱۳]. از کارهای مهم او نقطه‌گذاری قرآن[۱۴]، تأسیس علم نحو[۱۵] و شرکت در جنگ جمل[۱۶] و صفین[۱۷] در رکاب امام علی(ع)بیان شده است. بعد از ابن عباس از جانب حضرت علی(ع) مدتی والی بصره شد[۱۸]. به نقلی، در زمان حکومت عمر در شهر بصره ساکن شد.[۱۹] سرانجام در سال ۶۹ه بر اثر بیماری طاعون[۲۰] یا به سبب فلج شدن[۲۱] درگذشت[۲۲].[۲۳]
پرسش وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، ص۷۸.
- ↑ حسینی، سید امیر، بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری، ص۷۵.
- ↑ طبقات الکبری، ج۲، ص۲۰۷.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲، ص۸۹۵ ـ ۹۰۲؛ حسینی، سید امیر، بصره و نقش آن در تحولات قرن اول هجری، ص۱۴۹.
- ↑ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۳، ص۱۰۳۳؛ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۳، ص۴۷۳؛ معجم الصحابه، ابن قانع، ج۱۱، ص۳۹۶۳.
- ↑ اسدالغابه، ابن اثیر، ج۳، ص۴۷۳؛ الاصابه، ابن جحر، ج۴، ص۳۷۲؛ معجم الصحابه، ابن قانع، ج۱۱، ص۳۹۶۳.
- ↑ الاستیعاب، ابن عبد البر، ج۳، ص۱۰۳۴؛ اسد الغابه، ابن اثیر، ج۳، ص۴۷۳؛ معجم الصحابه، ابن قانع، ج۱۱، ص۳۹۶۳.
- ↑ فتاح‌زاده، رحمان، مقاله «عثمان بن حنیف»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۶، ص۲۳۴-۲۳۶.
- ↑ رجال الطوسی، ص۴۶، ۶۹، ۷۵ و ۹۵.
- ↑ الفهرست (الندیم)، ص۴۵ ـ ۴۷؛ الاغانی، ج۱۲، ص۲۹۹.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۳۳، ص۳۷.
- ↑ البدایة و النهایه، ج۸، ص۳۱۲.
- ↑ سمط اللآلی، ج۱، ص۶۶.
- ↑ بغیة الوعاة، ج۲، ص۲۲.
- ↑ المعارف، ص۴۳۴؛ البدایة و النهایه، ج۸، ص۳۱۲.
- ↑ البدایة و النهایه، ج۸، ص۳۱۲.
- ↑ المعارف، ص۴۳۴.
- ↑ الطبقات الکبری، ج۷، ص۹۹.
- ↑ فرهنگ بزرگان، ص۲۵۵.
- ↑ شذرات الذهب، ج۱، ص۷۶.
- ↑ المعارف، ص۴۳۴.
- ↑ الاعلام، ج۳، ص۲۳۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱، ص۴۱۴.