تفسیر متصوفه: تفاوت میان نسخه‌ها
(←مقدمه) |
|||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = تفسیر | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
در تفسیر متصوفه [[مفسر]] [[تفسیر]] خویش را از [[قرآن]] بر یک | در تفسیر متصوفه [[مفسر]] [[تفسیر]] خویش را از [[قرآن]] بر یک حدس، [[کشف]] درونی یا [[شهود]] [[قلبی]] بنا می‌نهد؛ بی‌آن‌که این کشف، ارتباط و مناسبتی با ظاهر [[آیه]] داشته باشد. | ||
روش متصوفه در [[تفسیر قرآن]]، ترک ظاهر آن و | روش متصوفه در [[تفسیر قرآن]]، ترک ظاهر آن و اعتماد به زبان [[باطن]] است. اینان معانی موردنظر خود را از راه خاص و با [[تأویل]] از [[آیات قرآن]] به‌دست می‌آورند. متصوفه از این تأویل خاص به اشاره تعبیر می‌کنند. | ||
برخی از این تأویل‌ها ازاین قرارند: [[جبرئیل]] یعنی [[عقل]] [[عاقل]]؛ [[میکائیل]] یعنی [[روح]] [[آسمان]] ششم؛ [[اسرافیل]] [[روح]] آسمان چهارم؛ [[عزرائیل]] روح آسمان هفتم. | برخی از این تأویل‌ها ازاین قرارند: [[جبرئیل]] یعنی [[عقل]] [[عاقل]]؛ [[میکائیل]] یعنی [[روح]] [[آسمان]] ششم؛ [[اسرافیل]] [[روح]] آسمان چهارم؛ [[عزرائیل]] روح آسمان هفتم. | ||
و همچنین در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ}}<ref>«دو دریای به هم رسیده را در هم آمیخت» سوره الرحمن، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ}}<ref>«میان آنها برزخی است تا به هم تجاوز نکنند» سوره الرحمن، آیه ۲۰.</ref> می‌خوانیم: مراد از [[بحرین]]، دریای هیولای [[انسانی]] و دریای روح مجرد است که هر دو در وجود انسانی با هم تلاقی می‌کنند که البته برزخ بین این دو دریا نفس حیوانی است که از نظر [[صفا]]، نه مثل روح مجرد است و نه مثل اجساد هیولایی<ref>زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۱۷۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان والکفر فی الکتاب والسنة، صفحه (۱۹۹-۲۰۰)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم | و همچنین در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ}}<ref>«دو دریای به هم رسیده را در هم آمیخت» سوره الرحمن، آیه ۱۹.</ref>، {{متن قرآن|بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ}}<ref>«میان آنها برزخی است تا به هم تجاوز نکنند» سوره الرحمن، آیه ۲۰.</ref> می‌خوانیم: مراد از [[بحرین]]، دریای هیولای [[انسانی]] و دریای روح مجرد است که هر دو در وجود انسانی با هم تلاقی می‌کنند که البته برزخ بین این دو دریا نفس حیوانی است که از نظر [[صفا]]، نه مثل روح مجرد است و نه مثل اجساد هیولایی<ref>زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۱۷۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان والکفر فی الکتاب والسنة، صفحه (۱۹۹-۲۰۰)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۶۰؛ جمعی از محققان، مجله رسالة القرآن(فصلنامه)، جلد۱،صفحه ۲۶؛ کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر، صفحه (۱۴۳-۱۶۲)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۸۳۱.</ref> | ||
==تفاسير متصوفه== | == تفاسير متصوفه == | ||
تفاسیر زیادی بر پایه تأویلات متصوفه نگاشته شده است که از آنها می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد: | تفاسیر زیادی بر پایه تأویلات متصوفه نگاشته شده است که از آنها می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد: | ||
# [[لطائف الإشارات (کتاب)|لطائف الإشارات]] تألیف [[ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری]]؛ | # [[لطائف الإشارات (کتاب)|لطائف الإشارات]] تألیف [[ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری]]؛ | ||
# [[کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار (کتاب)|کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار]] اثر [[ابوالفضل رشیدالدین احمد]]؛ | # [[کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار (کتاب)|کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار]] اثر [[ابوالفضل رشیدالدین احمد]]؛ | ||
# [[رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن (کتاب)|رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن]] (تفسیر ابن‌عربی) اثر [[محیی‌الدین | # [[رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن (کتاب)|رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن]] (تفسیر ابن‌عربی) اثر [[محیی‌الدین بن عربی]]. این تفسیر از آثار و تألیفات ابن‌عربی گردآوری شده و در واقع تفسیر ملاّ عبدالرزاق کاشانی است؛ | ||
# [[تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان (کتاب)|تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان]] اثر [[علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی]] مشهور به [[مخدوم علی مهایمی]]؛ | # [[تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان (کتاب)|تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان]] اثر [[علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی]] مشهور به [[مخدوم علی مهایمی]]؛ | ||
# [[الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة (کتاب)|الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة]] نوشته [[نعمة‌الله بن محمود نخجوانی]]؛ | # [[الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة (کتاب)|الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة]] نوشته [[نعمة‌الله بن محمود نخجوانی]]؛ | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۲: | ||
# [[مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید (کتاب)|مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید]] نوشته [[محمد بن عمر نووی جاوی]]؛ | # [[مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید (کتاب)|مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید]] نوشته [[محمد بن عمر نووی جاوی]]؛ | ||
# [[بیان المعانی (کتاب)|بیان المعانی]] تألیف ملاّ [[حویش آل‌غازی]]؛ | # [[بیان المعانی (کتاب)|بیان المعانی]] تألیف ملاّ [[حویش آل‌غازی]]؛ | ||
# [[بیان | # [[تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده (کتاب)|بیان السعادة فی مقامات العبادة]]، اثر [[سلطان محمد بن محمد جنابذی]]؛ | ||
# [[مواهب الرحمان (کتاب)|مواهب الرحمان]] اثر [[عبدالکریم مدرس]] | # [[مواهب الرحمان (کتاب)|مواهب الرحمان]] اثر [[عبدالکریم مدرس]] | ||
# [[عرائس البیان فی حقایق القرآن (کتاب)|عرائس البیان فی حقایق القرآن]] اثر شیخ المشایخ [[صدرالدین ابومحمد روزبهان بن ابی نصر دیلمی فسایی]] معروف به [[بقلی شیرازی]]؛ | # [[عرائس البیان فی حقایق القرآن (کتاب)|عرائس البیان فی حقایق القرآن]] اثر شیخ المشایخ [[صدرالدین ابومحمد روزبهان بن ابی نصر دیلمی فسایی]] معروف به [[بقلی شیرازی]]؛ | ||
# [[حقائق التفسیر (کتاب)|حقائق التفسیر]] تألیف [[ | # [[حقائق التفسیر (کتاب)|حقائق التفسیر]] تألیف [[ابوعبدالرحمن سلمی]]<ref>ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه ۶۷۷؛ اسماعیلی قوچانی، علی اکبر، پژوهشی درسیرتطورتفسیروروشهای تفسیری، صفحه ۶۴</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۳۹.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۴: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:تفسیر]] | [[رده:تفسیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۳
مقدمه
در تفسیر متصوفه مفسر تفسیر خویش را از قرآن بر یک حدس، کشف درونی یا شهود قلبی بنا می‌نهد؛ بی‌آن‌که این کشف، ارتباط و مناسبتی با ظاهر آیه داشته باشد.
روش متصوفه در تفسیر قرآن، ترک ظاهر آن و اعتماد به زبان باطن است. اینان معانی موردنظر خود را از راه خاص و با تأویل از آیات قرآن به‌دست می‌آورند. متصوفه از این تأویل خاص به اشاره تعبیر می‌کنند.
برخی از این تأویل‌ها ازاین قرارند: جبرئیل یعنی عقل عاقل؛ میکائیل یعنی روح آسمان ششم؛ اسرافیل روح آسمان چهارم؛ عزرائیل روح آسمان هفتم.
و همچنین در تفسیر آیه ﴿مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ﴾[۱]، ﴿بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ﴾[۲] می‌خوانیم: مراد از بحرین، دریای هیولای انسانی و دریای روح مجرد است که هر دو در وجود انسانی با هم تلاقی می‌کنند که البته برزخ بین این دو دریا نفس حیوانی است که از نظر صفا، نه مثل روح مجرد است و نه مثل اجساد هیولایی[۳].[۴]
تفاسير متصوفه
تفاسیر زیادی بر پایه تأویلات متصوفه نگاشته شده است که از آنها می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد:
- لطائف الإشارات تألیف ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری؛
- کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار اثر ابوالفضل رشیدالدین احمد؛
- رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن (تفسیر ابن‌عربی) اثر محیی‌الدین بن عربی. این تفسیر از آثار و تألیفات ابن‌عربی گردآوری شده و در واقع تفسیر ملاّ عبدالرزاق کاشانی است؛
- تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان اثر علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی مشهور به مخدوم علی مهایمی؛
- الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة نوشته نعمة‌الله بن محمود نخجوانی؛
- الفتوحات الإلهیه بتوضیح تفسیر الجلالین للدقائق الخفیة تألیف سلیمان بن عمر عجیلی مصری معروف به جمل؛
- تفسیر مظهری نوشته قاضی محمد ثناء‌الله مظهری؛
- حاشیة الصاوی علی تفسیر الجلالین اثر احمد بن محمد صاوی مالکی؛
- مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید نوشته محمد بن عمر نووی جاوی؛
- بیان المعانی تألیف ملاّ حویش آل‌غازی؛
- بیان السعادة فی مقامات العبادة، اثر سلطان محمد بن محمد جنابذی؛
- مواهب الرحمان اثر عبدالکریم مدرس
- عرائس البیان فی حقایق القرآن اثر شیخ المشایخ صدرالدین ابومحمد روزبهان بن ابی نصر دیلمی فسایی معروف به بقلی شیرازی؛
- حقائق التفسیر تألیف ابوعبدالرحمن سلمی[۵].[۶]
جستارهای وابسته
- تفاسیر تابعین تابعین
- تفاسیر تک نگار
- تفاسیر عصر جدید
- تفاسیر عصر کهن
- تفسیر اجتهادی
- تفسیر اجمالی قرآن
- تفسیر اِعراب
- تفسیر باطنی
- تفسیر پلورالیستی قرآن
- تفسیر تبیینی قرآن
- تفسیر تحلیلی
- تفسیر تدبری قرآن
- تفسیر تمسکی قرآن
- تفسیر در عصر تابعین
- تفسیر در عصر تدوین
- تفسیر در عصر پیامبر خاتم
- تفسیر درایی
- تفسیر زبدة البیان
- تفسیر سکولاریستی قرآن
- تفسیر سیستمی
- تفسیر عبدالله بن عباس
- تفسیر قرآن به قرآن
- تفسیر لفظی قرآن
- تفسیر لیبرالیستی قرآن
- تفسیر مأثور
- تفسیر مجمل به مبین
- تفسیر مطلق به مقید
- تفسیر معتزلیان جدید
- تفسیر معنا
- تفسیر معنوی قرآن
- تفسیر موضوع
- تفسیر وجوه قرآن
- تفسیر ترتیبی
- تفسیر مزجی
- تفسیر موضوعی
- تفسیر اهل بیت
- تفسیر پیامبر خاتم
- تفسیر تابعین
- تفسیر دوران نهضت‌های اصلاحی
- تفسیر صحابه
- تفسیر عصر جدید
- تفسیر باطن قرآن
- تفسیر ظاهر قرآن
- تفسیر اهل‌سنت
- تفسیر باطنیه
- تفسیر خوارج
- تفسیر شیعه
- تفسیر متصوفه
- تفسیر اجتماعی
- تفسیر اخلاقی
- تفسیر ادبی
- تفسیر اشاری
- تفسیر به رأی
- تفسیر بیانی
- تفسیر پوزیتیویستی
- تفسیر تاریخی
- تفسیر تربیتی
- تفسیر رمزی
- تفسیر عرفانی
- تفسیر علمی
- تفسیر فقهی
- تفسیر فلسفی
- تفسیر کلامی
- آداب تفسیر قرآن
- آراء تفسیری
- اسرائیلیات در تفسیر
- اقطاب اسرائیلیات
- اقطاب وضّاعین
- اولین مدون تفسیر
- تأویل قرآن
- تدوین تفسیر قرآن
- تفاسیر قرآن
- تفسیر پذیری قرآن
- تفسیر نگاری
- تنزیل قرآن
- توقیفیت تفسیر قرآن
- جری و تطبیق
- روایات تفسیری
- روش‌های تفسیری
- سیاق عام
- شرافت تفسیر قرآن
- طرق تفسیری
- غرایب تفسیر
- فضیلت تفسیر قرآن
- قواعد تفسیر
- مبادی تفسیر
- مدارس تفسیر قرآن
- مراتب تفسیر
- مراحل تفسیر
- مصادر نقلی تفسیر
- مفسران
- مقدمات تفسیر
- مکاتب تفسیری
- منابع تفسیر
- تأویل قرآن
منابع
پانویس
- ↑ «دو دریای به هم رسیده را در هم آمیخت» سوره الرحمن، آیه ۱۹.
- ↑ «میان آنها برزخی است تا به هم تجاوز نکنند» سوره الرحمن، آیه ۲۰.
- ↑ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۱۷۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان والکفر فی الکتاب والسنة، صفحه (۱۹۹-۲۰۰)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه ۶۰؛ جمعی از محققان، مجله رسالة القرآن(فصلنامه)، جلد۱،صفحه ۲۶؛ کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر، صفحه (۱۴۳-۱۶۲)
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۳۱.
- ↑ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون، جلد۲،صفحه ۶۷۷؛ اسماعیلی قوچانی، علی اکبر، پژوهشی درسیرتطورتفسیروروشهای تفسیری، صفحه ۶۴
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۳۹.