فلسفه غیبت صغری: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مهدویت}}
{{مدخل مرتبط
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| موضوع مرتبط = غیبت صغری
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| عنوان مدخل =
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| مداخل مرتبط =  
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;"> [[فلسفه غیبت صغری در حدیث]] - [[فلسفه غیبت صغری در تاریخ اسلامی]] - [[فلسفه غیبت صغری در معارف مهدویت]]</div>
| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
}}
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[امام مهدی (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


==مقدمه==
[[امام زمان]] {{ع}} دارای دو '''[[غیبت صغری]]''' و [[غیبت کبری]] هستند، غیبت صغری که از شهادت [[امام عسکری]] {{ع}} آغاز شد 69 سال به طول انجامید و زمینه‌سازی شد برای [[غیبت کبری]]. مهمترین فلسفه‌ای که برای غیبت صغری بیان شده آماده‌سازی [[جامعه اسلامی]] و [[جامعه بشری]] بود شروع غیبت کبری و نیز آماده شدن [[مردم]] برای [[ظهور]] و بر پا شدن دولت جهانی [[اسلام]].
*در ابتدا لازم به ذکر است که پیش از وقوع [[غیبت]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}}، توسط [[امامان]] [[معصوم]]، خصوصا از عصر [[امام نهم]] به بعد، زمینه برای این پیشامد فراهم می‏‌گشته است.
*بدین معنی که [[مردم]] کمتر امکان تماس با [[ائمه]] را داشته‌‏اند. زیرا [[امام هادی|حضرت هادی]] {{ع}} و [[امام عسکری]] {{ع}} از سوی دستگاه [[خلافت]] تحت [[مراقبت]] شدید و [[ممنوع]] از [[ملاقات]] با [[مردم]] بودند، و از طرفی این دو [[امام]] بزرگوار -جز با [[یاران خاصّ]] و کسانی که برای حلّ مشکلات [[زندگی]] مادّی و [[دینی]] خود به آنها مراجعه می‏‌نمودند- کمتر با [[مردم]] [[معاشرت]] می‏‌کردند. به خاطر اینکه [[دوران غیبت]] [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} نزدیک بود، و [[مردم]] می‏‌بایست کم‏کم بدان خو بگیرند، و جهت [[سیاسی]] و حلّ مشکلات خود را از [[اصحاب]] خاصّی که پرچمداران مرزهای مذهبی بودند بخواهند و پیش آمدن [[دوران غیبت]] در نظر آنها عجیب نیاید. [[حضرت مهدی|امام مهدی]] {{ع}} نیز در [[غیبت صغری]] خود را از [[مردم]] پنهان می‏‌‏کرد تا [[مردم]] زمینه یک [[غیبت طولانی]] را پیدا کنند. در واقع [[غیبت صغری]] مقدمّه [[غیبت کبری]] و زمینه‌‏سازی برای آن بود. و اگر یک مرتبه [[غیبت کبری]] واقع می‏‌‏شد، باعث تعجّب و حتّی [[انکار]] عدّه‏‌ای واقع شده و موجب [[انحراف]] افکار [[مردم]] می‏‌‏گردید، و قبول قطع رابطه مستقیم با [[امام]] {{ع}}، چنانکه در [[غیبت کبری]] واقع شده، برای اکثر [[مردم]] دشوار بود.
*امّا [[حضرت]] در مدّت ۷۰ سال [[غیبت]] کوتاه، به وسیله [[نایبان]] خاصّ خود، با [[مردم]] ارتباط برقرار می‏‌‏کرد و حتّی به بعضی از افراد [[اذن]] [[زیارت]] می‏‌‏فرمود تا به تدریج ایشان را با [[غیبت طولانی]] خود، آشنا و مأنوس گرداند. بدین ترتیب پاسخ این پرسش که: چرا برای [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} دو گونه [[غیبت]] معلوم گردید و از همان ابتدا [[غیبت کبری]] آغاز نشد؟ نیز داده شد»<ref>[[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]] [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۸۲.</ref>.
*[[غائب]] شدن [[امام]] و [[رهبر]] جمعیت، آنهم زمانی طولانی امریست بس [[غریب]] و غیرمأنوس و [[باور]] کردنش برای [[مردم]] دشوار است از این جهت، [[پیغمبر]] و [[ائمه]] اطهار {{عم}} تصمیم گرفتند که: کم‌کم [[مردم]] را با این موضوع آشنا سازند و افکار را برای پذیرش آن آماده نمایند لذا گاه بیگاه از غیبتش خبر داده گرفتاری‌های [[مردم]] آن عصر و [[انکار]] و [[سرزنش]] منکرین و [[ثواب]] [[ثبات]] قدم و [[انتظار فرج]] را گوشزد می‌نمودند. گاهی هم با رفتارشان عملا شبیه [[غیبت]] را فراهم می‌ساختند. مسعودی در اثبات الوصیة نوشته است: [[امام هادی]] {{ع}} با [[مردم]] کم [[معاشرت]] می‌کرد و جز با [[خواص اصحاب]] با کسی تماس نمی‌گرفت. وقتی [[امام حسن عسکری]] به جایش نشست در اکثر اوقات از پشت پرده با [[مردم]] سخن می‌گفت تا [[شیعیان]] برای پذیرش [[غیبت]] [[امام دوازدهم]] مهیا و مانوس گردند<ref>اثبات الوصیة، ص ۲۰۶.</ref>. اگر بعد از [[رحلت]] [[امام حسن عسکری]] {{ع}} [[غیبت]] کامل شروع می‌شد شاید [[وجود مقدس امام زمان]] مورد [[غفلت]] واقع شده کم‌کم فراموش می‌گشت. از این جهت، ابتدا [[غیبت صغری]] شروع شد تا [[شیعیان]] در آن ایام، به وسیله [[نواب]] با [[امام]] خود تماس‌ گرفته [[علائم]] و کراماتی را مشاهده نمایند و ایمانشان کامل گردد. اما هنگامی که افکار مساعد گشت و [[آمادگی]] بیشتری پیدا شد [[غیبت کبری]] شروع گردید»<ref>[[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۱۴۵.</ref>.


==فلسفه غیبت صغری در [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت]]==
== مقدمه ==
*[[غیبت]] برنامه‌ای مقدماتی است که برای [[زمینه‌سازی]] [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} و به انجام رساندن [[مأموریت]] اصلاحی بزرگ جهانی آن [[حضرت]] امری لازم و ضروری است. [[حکمت]] خداوندگار بر این تعلق گرفته است که این [[غیبت]] دارای دو مرحله‌باشد. [[دلیل]] این امر نیز واضح و آشکار است؛ چرا که اگر [[غیبت]] کامل به صورت ناگهانی به انجام می‌رسید موجب از دست رفتن مجموعه عواملی می‌گردید که برای [[آماده سازی]] [[جامعه اسلامی]]، بلکه [[جامعه بشری]] برای [[ظهور]] آن [[حضرت]] و بر پا کردن [[دولت جهانی]] [[اسلام]] لازم است.
در [[روایات]] فراوانی از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه]] {{عم}}، [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} دارای دو بخش کوتاه مدت "[[غیبت صغری]]" و درازمدت "[[غیبت کبری]]" دانسته شده است. [[امام صادق]] {{ع}} در این باره فرمود: "همانا برای [[قائم]] دو [[غیبت]] است که در یکی از آن دو به خانواده‌اش برمی‌گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست؛ هر سال در مناسک [[حج]] حاضر می‌گردد و [[مردم]] را می‌بیند در حالی که [[مردم]] او را نمی‌بینند"<ref>{{متن حدیث|إِنَ‏ لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَيْنِ‏ يَرْجِعُ‏ فِي‏ إِحْدَاهُمَا وَ فِي‏ الْأُخْرَى‏ لَا يُدْرَى‏ أَيْنَ‏ هُوَ يَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ‏ يَرَى‏ النَّاسَ‏ وَ لَا يَرَوْنَه‏‏}}؛ نعمانی رحمه اللّه، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵.</ref>. علاوه بر دوگونه بودن، در برخی [[روایات]] به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان حضرت در سخنی دیگر فرمود: "برای [[قائم]] دو [[غیبت]] است: یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درا زمدت..."<ref>{{متن حدیث|لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَانِ‏ إِحْدَاهُمَا قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى‏ طَوِيلَة‏‏}}؛ شیخ کلینی رحمه اللّه، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰.</ref>.
*زیرا محور کلی این [[آماده سازی]]، آزمون‌های مقدماتی است - که [[روایات]] نیز چنانکه به خواست [[خدا]] در بحث [[غیبت کبری]] به صورت مفصل به آن‌ها خواهیم پرداخت به همین نکته اشاره دارند - و چنین آزمونی نیازمند پاره‌ای از عوامل و باورهای [[عقیدتی]] محکم است تا در طول نسل‌های [[جامعه اسلامی]] برای [[انسان]] [[مسلمان]]، همچون تکیه‌گاهی در راه پیروز شدن در [[امتحان]] و گردآوردن تجربیات و شایستگی‌های روحی و معرفتی در جهت [[آمادگی برای ظهور]] باشد.
*[[پیامبر اکرم]] و [[ائمه]] {{عم}} از [[اهل بیت]] آن [[حضرت]] هر چه به زمان [[غیبت]] [[امام زمان]] نزدیکتر می‌شدند، گام‌های بیشتری برداشته و اقدامات عمیق‌تر و فراگیرتری برای [[زمینه سازی]] و آماده کردن [[مردم]] برای [[غیبت]] انجام می‌دادند. مانند خبر دادن از حتمی بودن [[غیبت]]، [[مخفی بودن ولادت]] [[صاحب]] [[غیبت]]، گسترش دامنه عمل سازمان [[وکلا]] و قرار دادن [[معارف اسلامی]] مورد نیاز [[امت]] در [[اختیار]] آنان، مانند قواعدی که [[استنباط]] [[احکام شرعی]] و دیگر امور بر اساس آن‌ها [[استوار]] است. اما با همه این احوال، [[زمینه سازی]] کامل برای [[غیبت]]، محتاج به گام‌های تکمیلی و نمونه‌های تطبیقی دیگری بود که بتواند این برنامه‌ها را تأکید و [[تبیین]] نماید و این همان کاری بود که [[حضرت مهدی]] {{ع}} در مدت [[غیبت صغری]] آن را به انجام رساندند. آن [[حضرت]] در این برهه از زمان که مرحله انتقال از زمان [[ظهور]] کامل [[ائمه]] {{عم}} به زمان [[غیبت]] کامل [[امام زمان]] {{ع}} می‌باشد همواره همین راه را در پیش گرفته بودند و در واقع [[غیبت صغری]] آخرین گام در راه [[زمینه سازی]] برای [[غیبت کبری]] بوده است.
*ما این [[حقیقت]] را از طریق تحلیل [[سیره]] و اهداف [[حضرت مهدی]] {{ع}} در زمان [[غیبت صغری]] و مقایسه این اهداف با ویژگی‌های خاص زمان [[غیبت کبری]] به روشنی در می‌یابیم. به همین [[دلیل]]، اهداف و [[سیره]] آن [[حضرت]] را در [[غیبت صغری]] از این دیدگاه بررسی می‌کنیم تا ارتباط میان [[سیره]] آن [[حضرت]] در زمان [[غیبت صغری]] و [[غیبت کبری]] آشکار گردد»<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت، ج۱۴]]، ص ۱۸۹.</ref>.
*[[غیبت صغری]] از سال ۲۶۰ ه (سال [[شهادت]] [[امام عسکری|امام یازدهم]]) تا سال ۳۲۹ ه (سال درگذشت آخرین [[نائب خاص]] [[امام مهدی|امام]]) حدود ۶۹ سال بود. در [[غیبت صغری]] [[نوّاب خاص]] آن [[حضرت]] با ایشان در تماس بودند و [[شیعه|شیعیان]] می‌توانستند مسائل و مشکلات خویش را به عرض [[امام مهدی|امام]] برسانند و توسط آنان پاسخ دریافت دارند، و حتی گاهی به [[دیدار]] [[امام مهدی|امام]] نائل می‌شدند و از این‌رو می‌توان گفت [[امام مهدی|امام]] در این مدّت، هم [[غایب]] بود هم نبود. این دوره را می‌توان دوره [[آماده‌سازی]] [[شیعه|شیعیان]] برای [[غیبت کبری]] دانست که طی آن، ارتباط [[شیعه|شیعیان]] با [[امام مهدی|امام]] حتّی در همین حدّ نیز قطع شد و [[مسلمانان]] موظّف شدند در امور خود به نائبان عام آن [[حضرت]]، یعنی فقهای واجد شرایط آن زمان [[رجوع]] کنند.
*اگر [[غیبت کبری]] یک‌باره و ناگهان رخ می‌داد، ممکن بود موجب [[انحراف]] افکار گردد و اذهان آماده پذیرش آن نباشند. امّا گذشته از زمینه‌سازی‌های مدبرّانه [[امامان]] پیشین، در طول [[غیبت صغری]]، به تدریج ذهن‌ها آماده شد و بعد، مرحله [[غیبت کبری]] آغاز گردید.
*همچنین امکان ارتباط نائبان خاص با [[امام مهدی|امام]] در دوران [[غیبت صغری]] و نیز شرف‌یابی برخی از [[شیعه|شیعیان]] به محضر آن [[حضرت]] در این دوره، مسأله ولادت و حیات آن [[حضرت]] را بیشتر تثبیت کرد<ref>سید صدر الدین صدر، المهدى، بیروت، دار الزهراء، ۱۳۹۸ ه.ق، ص ۱۸۳؛ پیشواى دوازدهم امام زمان، نشریه مؤسسه در راه حق، ص ۳۸.</ref>. چون [[غایب شدن]] [[امام]] و [[رهبر]] جمعیت، آن هم زمانی طولانی امری است بس [[غریب]] و غیر مأنوس و [[باور]] کردن آن برای [[مردم]] دشوار، از این جهت، [[پیامبر خاتم|پیغمبر]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{ع}} تصمیم گرفتند که، کم‌کم [[مردم]] را با این موضوع آشنا سازند و افکار را برای پذیرش آن آماده نمایند.
*لذا گاه و بی‌گاه از غیبتش سخن به میان آورده‌اند و گرفتاری‌های [[مردم]] آن عصر، افکار و [[سرزنش]] منکرین و [[ثواب]] [[ثبات]] قدم و [[انتظار فرج]] را گوشزد می‌نمودند، گاهی هم با رفتارشان عملاً شبیه [[غیبت]] را فراهم می‌کردند.
*[[مسعودی]] می‌گوید: [[امام هادی]] {{ع}} با [[مردم]] کم [[معاشرت]] می‌کرد، جز با [[خواصّ]] [[اصحاب]]، با کسی تماس نمی‌گرفت. وقتی [[امام عسکری|امام حسن عسکری]] {{ع}} به جایش نشست در اکثر اوقات از پشت پرده با [[مردم]] صحبت می‌کرد تا [[شیعه|شیعیان]] برای پذیرش [[غیبت]] [[امام مهدی|امام دوازدهم]] مهیا و مأنوس گردند<ref>مسعودى، اثبات الوصیه، ص ۲۰۶؛ ابراهیم امینى، دادگستر جهان، ص ۲۲۵ و ۲۲۶، انتشارات دار الفکر، قم، ۱۳۵۲ ه.ش.</ref>.
*اگر بعد از [[رحلت]] [[امام عسکری|امام حسن عسکری]] {{ع}} [[غیبت صغری]] صورت نمی‌گرفت و [[غیبت]] کامل شروع می‌شد، شاید وجود [[مقدس]] [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} مورد [[غفلت]] واقع می‌شد و کم‌کم فراموش می‌گشت، از این جهت ابتدا [[غیبت صغری]] شروع شد تا [[شیعه|شیعیان]] در آن ایام با [[امام]] خود به وسیله نوّاب تماس گرفته [[علائم]] و کراماتی را مشاهده نمایند و ایمان‌شان در این راستا کامل گردد<ref>ابراهیم امینى، همان، ص ۲۲۶.</ref>. پس [[غیبت]] صغرای [[حضرت]] مقدمه‌ای بود تا بستر برای [[غیبت]] کبرای آن [[حضرت]] آماده گردد»<ref>[[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۱۸۵-۱۸۷.</ref>.
*پنهان شدن و [[غیبت]] شخصیتی مانند [[امام]] [[معصوم]] که [[رهبری]] [[جامعه اسلامی]] را متکفل است دفعة واحدة امری است مشکل و غیر قابل قبول برای [[جامعه]]، آن هم جامعه‌ای که در عصر [[حضرت]] [[امام مهدی|صاحب الامر]] {{ع}} بود با تبلیغات مسمومی که [[دشمن]] علیه [[امامت]] داشت، از این جهت [[پیامبر خاتم|پیامبر مکرّم اسلام]] و [[ائمه اطهار]] {{ع}} تصمیم گرفتند که کم‌کم [[مردم]] را به موضوع [[غیبت]] مأنوس کنند و افکار را برای [[غیبت]] آماده سازند، لذا گاه و بی‌گاه از [[غیبت]] خبر داده و گرفتاری‌های [[مردم]] آن عصر و [[انکار]] و [[سرزنش]] منکرین و [[ثواب]] [[ثبات]] قدم و [[انتظار فرج]] را گوشزد می‌کردند گاهی هم عملاً خودشان شبیه [[غیبت]] را فراهم می‌ساختند.
*[[مسعودی]] در [[اثبات الوصیه]] نوشته است [[امام هادی]] {{ع}} با [[مردم]] کم [[معاشرت]] می‌کرد و جز با [[خواصّ]] [[اصحاب]] با کسی تماس نمی‌گرفت.
*وقتی [[امام عسکری|امام حسن عسکری]] [[جانشین]] آن [[حضرت]] شد در اکثر اوقات از پشت پرده با [[مردم]] سخن می‌فرمود تا [[شیعه|شیعیان]] برای پذیرش [[غیبت]] [[امام مهدی|امام دوازدهم]] مهیا و مأنوس گردند<ref>اثبات الوصیة، ص ۲۰۶.</ref>.
*اگر بعد از [[رحلت]] [[امام عسکری]] [[غیبت]] کامل واقع می‌شد، شاید وجود [[مقدّس]] [[امام مهدی|امام زمان]] مورد [[غفلت]] واقع می‌شد و کم‌کم از اذهان می‌رفت. و شاید وجود [[حضرت]] را کاملاً منکر می‌شدند.
*از این جهت اوّل [[غیبت صغری]] شروع شد و ارتباط [[حضرت]] به وسیله نوّاب با [[مردم]] برقرار بود و در آن عصر [[مردم]] [[کرامات]] و معجزاتی از [[حضرت]] دیدند و ایمان‌شان کامل شد وقتی افکار مساعد شد و [[آمادگی]] پیدا شد [[غیبت]] کبرای [[حضرت]] شروع شد و طی نامه‌ای [[حضرت]] شش روز قبل از [[وفات]] [[نائب]] چهارم نوشتند و اعلام نمودند که دیگر [[نیابت]] خاصّه نیست و [[غیبت کبری]] شروع می‌شود و بعد از این، کسی را به عنوان [[نائب]] [[حضرت]] معرفی نمی‌کند، و [[مردم]] را ارجاع می‌دهند به نوّاب عام»<ref>[[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۱۸۸، ۱۸۹.</ref>.
*اگر [[غیبت کبری]] یکباره و ناگهان شروع می‌شد، ممکن بود موجب [[انحراف]] افکار شود و ذهن‌ها آماده پذیرش آن نباشد، لذا [[پیامبر]] و [[ائمه]]{{عم}}:
#در کلماتشان مکرر از [[غیبت]] آن [[حضرت]] خبر داده‌اند و [[مردم]] را از خطرات آن [[آگاه]] کردند. این اولین گام برای آماده کردن [[مردم]] برای پذیرش [[غیبت]] امام‌شان بود.
#بعضی از [[ائمه]] قبل از [[امام زمان]] به ویژه [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} کمتر بین [[مردم]] ظاهر می‌شدند و با این کارشان می‌خواستند به تدریج [[مردم]] را با [[غیبت]] امامشان و اینکه کمتر به محضرشان رسیدن، عادت دهند. [[مسعودی]] در [[اثبات الوصیه]] می‌گوید: "[[امام هادی]]{{ع}} با [[مردم]] کم [[معاشرت]] می‌کرد، جز با [[خواص اصحاب]]، با کسی تماس نمی‌گرفت. وقتی [[امام عسکری|امام حسن عسکری]] به جایش نشست در اکثر اوقات از پشت پرده با [[مردم]] سخن می‌گفت تا [[شیعیان]] برای پذیرش [[غیبت امام مهدی|غیبت امام دوازدهم]] مهیا و مأنوس گردند"<ref> مسعودی، اثبات الوصیه، ص ۲۰۶.</ref>.
#اگر پس از [[رحلت]] و [[شهادت]] [[امام عسکری]] [[غیبت]] کامل شروع می‌شد، شاید وجود [[مقدس]] [[امام عصر]] مورد [[غفلت]] واقع شده و به تدریج فراموش می‌گشت، اما با وجود [[غیبت صغری]] و ارتباط [[مردم]] با [[امام]] به وسیله [[نواب خاص]]، همچنین شرفیابی برخی [[شیعیان]] به محضر [[امام]] در آن دوره از [[غیبت]]، مسأله از ولادت و حیات آن [[امام]] همام را بیشتر تثبیت کرد. اگر [[غیبت کبری]] بدون این مقدمات شروع می‌شد، شاید این مسائل تا این حد روشن نمی‌بود، همچنین ممکن بود برای برخی ایجاد [[تردید]] و اشکال کند، اما پس از این مقدمات افکار تا حدودی مساعد شد [[غیبت کبری]] آغاز گشت»<ref>[[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۸۸.</ref>.
==فلسفه غیبت صغری در [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]==
*در [[مشیت]] [[الهی]] از ابتدا چنین مقدر بوده که آن [[حضرت]] پس از رسیدن به [[امامت]]، می‌بایست بی‌درنگ از دید عمومی پنهان شود و در ظاهر از آنچه در [[جامعه]] رخ می‌دهد، فاصله بگیرد؛ هرچند در واقع او از نزدیک همه وقایع را احساس و [[ادراک]] می‌کند. باید توجّه داشت که اگر آن [[حضرت]]، یکباره رخ در نقاب [[غیبت]] کامل می‌برد ضربه سهمگینی به پایگاه‌های مردمی و طرفداران [[امامت]] وارد می‌شد؛ زیرا [[مردم]] پیش از آن سالها با [[امام]] خود ارتباطی تنگاتنگ داشتند، در مشکلات و نیازهای خود به ایشان [[رجوع]] می‌کردند، و اگر ناگهان [[امام]] پنهان می‌شد و [[مردم]] احساس می‌کردند که دیگر دسترسی به [[رهبر]] [[فکری]] و معنوی خود ندارند، ممکن بود مشکلاتی جدّی برای [[جامعه]] پدید آید. بنابراین لازم بود که برای "[[غیبت تامه]]" [[زمینه‌سازی]] شود تا [[مردم]] به تدریج با آن خو بگیرند و خود را براساس آن بسازند. با [[غیبت صغرا]] در واقع این [[زمینه سازی]] صورت گرفت، در این زمان [[امام مهدی]]{{ع}} از دیده‌ها پنهان بود؛ ولی ایشان از راه [[نمایندگان]]، [[وکیلان]] و [[یاران]] مورد [[وثوق]] با [[شیعیان]] خود ارتباط داشتند<ref> ر. ک: رهبری بر فراز قرون، ص ۱۰۱.</ref>. رفته رفته با پدید آمدن [[آمادگی]] پس از گذشت مدت شصت و نه سال- به [[دستور]] خداوند- آن [[حضرت]] در پرده [[پنهان زیستی]] تمام و کامل قرار گرفتند»<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۸۴ - ۸۷.</ref>.
*[[غیبت صغرا]] نشانگر اولین مرحله از [[امامت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} است، که [[خداوند متعال]] تقدیر نمود تا در مدتی نه چندان دور از عموم [[مردم]] مخفی بماند و امور [[شیعه]] را توسط [[سفرا]] انجام دهد امّا اینکه چرا [[غیبت صغرا]] قبل از [[غیبت کبرا]] قرار گرفت ممکن است که جهت آن این باشد که عادت [[شیعیان]] در [[طول عمر]] [[امامت]] بر این بوده که هر زمان [[اراده]] می‌کردند [[خدمت]] [[امام]] خود رسیده و از محضر او استفاده می‌بردند، و با [[غیبت]] کلّی و تام و تمام هرگز انس نداشتند. لذا برای جا افتادن این موضوع ابتدا [[غیبت صغرا]] تحقق پیدا کرد که در آن تا اندازه‌ای ارتباط قطع شد. و [[مردم]] اگر چه در ابتدا به [[شک]] و [[تردید]] و تشویش خاطر افتادند ولی بعد از مدّتی نه چندان دور [[شک]] و تردیدها زایل شده و با مشاهده [[دلایل]] قطعی، به وجود [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[یقین]] پیدا کردند. و بعد از مدتی نه چندان طولانی [[غیبت کبرا]] شروع شد»<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۳۲۷.</ref>.
==فلسفه غیبت صغری در درسنامه==
*[[غیبت صغری]]، مرحله نخست [[امامت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} بوده است. از ابتدا چنین مقدر بوده است که آن حضرت پس از رسیدن به [[امامت]]، بایستی بی‌‏درنگ از دید عمومی پنهان شود و در ظاهر، از آنچه در [[جامعه]] رخ می‌‏دهد، فاصله بگیرد؛ هر چند در واقع او از نزدیک، همه وقایع را احساس و [[ادراک]] می‌‏کند. باید توجه داشت که اگر آن [[غیبت]]، یک باره رخ می‏‌نمود ضربه سنگینی به پایگاه‌‏های مردمی و طرفداران [[امامت]] وارد می‌‏شد؛ زیرا [[مردم]]، پیش از آن با [[امام]] خود ارتباط داشتند، در مشکلات به او [[رجوع]] می‏‌کردند؛ اگر [[امام]] ناگهانی [[غایب]] می‌‏شد و [[مردم]] احساس می‌‏کردند دیگر به [[رهبر]] فکری و معنوی خود دسترسی ندارند، ممکن بود همه چیز از دست برود و آن جمع به [[تفرقه]] دچار شوند.
*بنابراین لازم بود برای "[[غیبت تامه]]" زمینه‏‌سازی شود، تا [[مردم]] به تدریج با آن، خود بگیرند و خود را بر اساس آن بسازند. با [[غیبت صغری]] در واقع این زمینه‌‏سازی صورت گرفت.
*این زمان، [[امام مهدی]]{{ع}} از دیده‌‏ها پنهان بود؛ ولی از راه نمایندگان، [[وکیلان]] و [[یاران]] مورد وثوق با [[شیعیان]] خود ارتباط داشتند<ref>  سید محمد باقر صدر، رهبری بر فراز قرون، ص ۱۰۱</ref>. ولی رفته ‏رفته با پدید آمدن [[آمادگی]]، پس از گذشت مدت ۶۹ سال- به [[دستور خداوند]] سبحانه و تعالی- آن حضرت در پرده [[پنهان‌‏زیستی]] تمام و کامل قرار گرفت<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۳۲۵ - ۳۲۷.</ref>.
*در [[روایات]] فراوانی از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}}، [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} دارای دو بخش کوتاه مدت "[[غیبت صغرا]]" و درازمدت "[[غیبت کبرا]]" دانسته شده است. *[[امام صادق]]{{ع}} در این باره فرمود: "همانا برای [[قائم]] دو [[غیبت]] است که در یکی از آن دو به خانواده‌اش برمی‌گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست؛ هر سال در مناسک [[حج]] حاضر می‌گردد و [[مردم]] را می‌بیند در حالی که [[مردم]] او را نمی‌بینند"<ref>{{عربی|" إِنَ‏ لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَيْنِ‏ يَرْجِعُ‏ فِي‏ إِحْدَاهُمَا وَ فِي‏ الْأُخْرَى‏ لَا يُدْرَى‏ أَيْنَ‏ هُوَ يَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ‏ يَرَى‏ النَّاسَ‏ وَ لَا يَرَوْنَه‏‏ ‏‏‏‏‏"}}؛ نعمانی رحمه اللّه، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵.</ref>. افزون بر دوگونه بودن، در برخی [[روایات]] به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان [[حضرت]] در سخنی دیگر فرمود: "برای [[قائم]] دو [[غیبت]] است: یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درا زمدت...". <ref>{{عربی|" لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَانِ‏ إِحْدَاهُمَا قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى‏ طَوِيلَة‏‏ ‏‏‏‏‏"}}؛ شیخ کلینی رحمه اللّه، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰.</ref>
*اما "[[غیبت صغرا]]"؛ اگرچه این تعبیر در [[روایات معصومین]]{{عم}} به این صورت نیامده است، امّا رفته رفته به خاطر کوتاه بودن دوران نخست [[غیبت]]، به این عنوان مشهور شده است. البته بهتر بود به جای "[[غیبت صغرا]]" از آن به "[[غیبت]] ناقصه" تعبیر می‌شد. چرا که با پایان یافتن این [[دوران غیبت]] تامّه آغاز شده است. و مهمترین تفاوت این دوره در تام بودن و ناقص بودن آن دو است. وگرنه با توجه به [[پیوستگی]] هردو [[غیبت]] به یکدیگر تفکیک آن دو به کوتاه و بلند، معنای قابل قبولی نخواهد داشت. امّا براساس دیدگاه مشهور، [[غیبت صغرا]] در اصطلاح [[مهدویت]] عبارت است از [[پنهان‌زیستی]] کوتاه مدت [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} با ویژگی‌های خاصّ، پس از [[شهادت]] [[امام عسکری]]{{ع}} تا آغاز "[[غیبت کبرا]]".
*اگرچه برخی آغاز این دوران را از همان ابتدای ولادت دانسته<ref> شیخ مفید، ارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰.</ref>، مدت آن را ۷۴ سال ذکر کرده‌اند، اما مشهور آن است که آغاز آن از [[شهادت]] [[امام حسن عسکری]]{{ع}} و مدت آن حدود ۶۹ سال است<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹، شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۴۱، نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.</ref> به [[دلیل]] اینکه اگرچه [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} در زمان حیات [[پدر]] بزرگوار خود گاهی به صورت پنهانی [[زندگی]] میکرد، امّا فراوانی کسانی که در این دوره به لقاء آن [[حضرت]] نائل شده‌اند گویای آن است که آشکار بودن آن [[حضرت]] برای عده‌ای فراوان بیش از پنهانی بودن ایشان بوده است. افزون بر آنکه، پنهانی اندک، در دوران [[امام عسکری]]{{ع}} خود می‌توانسته تمهیدی برای دوران [[غیبت صغرا]] باشد. چرا که، همان گونه که [[غیبت کبرا]] بدون مقدمه ممکن بود مشکلاتی را برای [[جامعه]] [[شیعی]] پدید آورد، [[غیبت صغرا]] بدون مقدمه نیز مشکلاتی ایجاد می‌کرد.
*با این بیان، پاره‌ای از ویژگی‌های [[غیبت صغرا]] که آن را از دوره بعد متفاوت نمود، عبارت بود از:
#[[غیبت]] نخست "[[غیبت صغرا]]" از نظر زمان محدود بوده، برخلاف [[غیبت کبرا]] که بسیار طولانی است و غیر از [[خداوند]] کسی از مدت آن [[آگاهی]] ندارد.
#در [[دوران غیبت]] نخست "[[غیبت صغرا]]"، [[پنهان‌زیستی]] [[امام]] همه جانبه و عمومی نبود. [[امام]] اگرچه از نگاه‌ها پنهان بود؛ اما کسانی مانند [[نواب خاصّ]]، برخی از وکلای آن [[حضرت]] و نیز افرادی با ویژگی‌های ممتاز، می‌توانستند با آن [[حضرت]] در تماس باشند و [[پرسش‌ها]] و نامه‌های [[مردم]] را [[خدمت]] [[امام]] ببرند و پاسخ او را به [[مردم]] برسانند، و یا به [[دیدار]] آن [[حضرت]] نائل شوند. اما در [[غیبت تامه]] "[[غیبت کبرا]]" [[امام]] به طور کلی از نگاه‌ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه‌نگاری بسته است، یعنی، بنای [[غیبت کبرا]] و اقتضای آن این است که: [[حضرت]] دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود؛ بلکه ممکن است برخی افراد، [[حضرت]] را ببینند.
#در [[غیبت صغرا]]، [[حضرت]] چهار [[نماینده]] داشت که آنها را به صورت معین و مشخص تعیین کرده و [[برگزیده]] بود. مهمترین [[وظیفه]] آنها برقراری ارتباط بین [[امام]] و [[مردم]] بود. ایشان اقامتگاه و مکان [[حضرت]] را نیز می‌دانستند؛ ولی در [[غیبت کبرا]] چنین نیست.
#در [[غیبت صغرا]]- افزون بر [[سفیران چهارگانه]]- ممکن بود کسانی آن [[حضرت]] را ببیند و بشناسد؛ ولی در [[غیبت کبرا]] کسی او را نمی‌بیند و اگر ببیند نمی‌شناسد»<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۸۴ - ۸۷.</ref>.
*«[[غیبت صغرا]] عبارت است از دوران [[پنهان‌زیستی]] کوتاه‌مدت [[حضرت مهدی]]{{ع}} که طبق نظر مشهور، با [[شهادت امام عسکری]]{{ع}} (۲۶۰ ق) آغاز شده و با [[رحلت]] [[چهارمین نایب خاص]] آن بزرگوار (۳۲۹ ق) به پایان رسیده است که مجموعا قریب هفتاد سال می‌شود. [[محل زندگی]] آن [[حضرت]] در این دوران، به روشنی مشخص نیست؛ ولی از برخی [[روایات]] و قرائن به دست می‌آید [[حضرت]] که این مدت را به طور عمده در دو منطقه سپری کرده است: یکی منطقه [[عراق]] و دیگری [[مدینه منوره]] که البته [[روایات]] متعددی بر این مطلب دلالت دارد.
*از [[امام صادق]]{{ع}} در این زمینه [[نقل]] شده است که فرمود: برای [[قائم]]{{ع}} دو [[غیبت]] است: یکی کوتاه و دیگری طولانی. در [[غیبت]] اول جز [[شیعیان]] مخصوص از جای او خبر ندارند و در [[غیبت]] دیگر جز، [[دوستان]] مخصوصش از جای او خبر ندارند<ref>شیخ کلینی، کافی، ج ۲، ص ۱۴۱.</ref>. در [[دوران غیبت صغرا]]، از [[سفیران چهارگانه]] ([[نواب خاص]]) کسی نزدیک‌تر به آن [[حضرت]] ذکر نشده است و ایشان هم تماما در [[عراق]] بوده و همواره با [[حضرت]] در ارتباط بوده‌اند. [[توقیعات]] فراوانی نیز از طرف [[حضرت]] به دست آنها [[شرف]] صدور یافته است؛ بنابراین می‌توان گفت دست‌کم بخشی از [[عمر]] آن [[حضرت]] در این دوران در [[عراق]] سپری شده است.
*دسته‌ای دیگر از [[روایات]] به صورت مطلق (بدون در نظر گرفتن صغرا و کبرا بودن [[غیبت]]) [[زندگی]] [[حضرت]] را در [[دوران غیبت]]، در [[مدینه منوره]] ذکر کرده‌اند که با توجه به‌ [[روایات]] دسته نخست، می‌توان گفت ممکن است بخشی از [[دوران غیبت صغرا]] نیز در [[مدینه]] سپری شده باشد. [[امام باقر]]{{ع}} در این‌باره فرمود: {{متن حدیث|وَ لاَ بُدَّ لَهُ فِي غَيْبَتِهِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ نِعْمَ اَلْمَنْزِلُ طَيْبَةُ}}<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۲.</ref>؛ به ناگزیر برای [[صاحب]] این امر [[عزلت]] و گوشه‌گیری خواهد بود... و [[طیبه]] [مدینه‌] چه منزلگاه خوبی است!
*بنابراین جمع بین دو دسته [[روایات]] به این صورت است که آن [[حضرت]] در [[مدینه]] حضور داشته است؛ ولی به [[دلیل]] ارتباط با [[نواب خاص]] داشته‌اند، بخشی از [[عمر]] خود را در [[عراق]] سپری کرده است»<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص ۱۴۷.</ref>.


==پرسش مستقیم==
اما "[[غیبت صغری]]"؛ اگرچه این تعبیر در [[روایات معصومین]] {{عم}} به این صورت نیامده است، امّا رفته رفته به خاطر کوتاه بودن دوران نخست [[غیبت]]، به این عنوان مشهور شده است. البته بهتر بود به جای "[[غیبت صغری]]" از آن به "[[غیبت]] ناقصه" تعبیر می‌شد. چرا که با پایان یافتن این دوران [[غیبت تامّه]] آغاز شده است. مهمترین تفاوت این دوره در تام و ناقص بودن آن دو است، وگرنه با توجه به [[پیوستگی]] هردو [[غیبت]] به یکدیگر تفکیک آن دو به کوتاه و بلند، معنای قابل قبولی نخواهد داشت. امّا براساس دیدگاه مشهور، [[غیبت صغری]] در اصطلاح [[مهدویت]] عبارت است از [[پنهان‌زیستی]] کوتاه مدت [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} با ویژگی‌های خاصّ، پس از [[شهادت]] [[امام عسکری]] {{ع}} تا آغاز "[[غیبت کبری]]".
 
اگرچه برخی آغاز این دوران را از همان ابتدای ولادت دانسته<ref> شیخ مفید، ارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰.</ref>، مدت آن را ۷۴ سال ذکر کرده‌اند، اما مشهور آن است که آغاز آن از [[شهادت]] [[امام حسن عسکری]] {{ع}} و مدت آن حدود ۶۹ سال است<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹، شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۴۱، نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.</ref> به [[دلیل]] اینکه اگرچه [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} در زمان حیات پدر بزرگوار خود گاهی به صورت پنهانی [[زندگی]] می‌کرد، امّا فراوانی کسانی که در این دوره به لقاء آن حضرت نائل شده‌اند گویای آن است که آشکار بودن آن حضرت برای عده‌ای فراوان بیش از پنهانی بودن ایشان بوده است. افزون بر آنکه، پنهانی اندک، در دوران [[امام عسکری]] {{ع}} خود می‌توانسته تمهیدی برای دوران [[غیبت صغری]] باشد. چرا که، همان گونه که [[غیبت کبری]] بدون مقدمه ممکن بود مشکلاتی را برای [[جامعه]] [[شیعی]] پدید آورد، [[غیبت صغری]] بدون مقدمه نیز مشکلاتی ایجاد می‌کرد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۸۴ ـ ۸۷.</ref>.
 
== [[غیبت صغری]] زمینه‌سازی برای [[غیبت کبری]] ==
[[غیبت]] برنامه‌ای مقدماتی است که برای [[زمینه‌سازی]] [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} و به انجام رساندن [[مأموریت]] اصلاحی بزرگ جهانی آن حضرت امری لازم و ضروری است. [[حکمت]] خداوندگار بر این تعلق گرفته است که این [[غیبت]] دارای دو مرحله باشد. [[دلیل]] این امر نیز واضح و آشکار است؛ چرا که اگر [[غیبت]] کامل به صورت ناگهانی به انجام می‌رسید موجب از دست رفتن مجموعه عواملی می‌گردید که برای [[آماده سازی]] [[جامعه اسلامی]]، بلکه [[جامعه بشری]] برای [[ظهور]] آن حضرت و بر پا کردن [[دولت جهانی]] [[اسلام]] لازم است.
 
زیرا محور کلی این [[آماده سازی]]، آزمون‌های مقدماتی است و چنین آزمونی نیازمند پاره‌ای از عوامل و باورهای [[عقیدتی]] محکم است تا در طول نسل‌های [[جامعه اسلامی]] برای [[انسان]] [[مسلمان]]، همچون تکیه‌گاهی در راه پیروز شدن در [[امتحان]] و گردآوردن تجربیات و شایستگی‌های روحی و معرفتی در جهت [[آمادگی برای ظهور]] باشد.
 
[[پیامبر اکرم]] و [[ائمه]] {{عم}} از [[اهل بیت]] آن حضرت هر چه به زمان [[غیبت]] [[امام زمان]] نزدیک‌تر می‌شدند، گام‌های بیشتری برداشته و اقدامات عمیق‌تر و فراگیرتری برای [[زمینه سازی]] و آماده کردن [[مردم]] برای [[غیبت]] انجام می‌دادند. مانند خبر دادن از حتمی بودن [[غیبت]]، [[مخفی بودن ولادت]] [[صاحب]] [[غیبت]]، گسترش دامنه عمل سازمان [[وکلا]] و قرار دادن [[معارف اسلامی]] مورد نیاز [[امت]] در [[اختیار]] آنان، مانند قواعدی که [[استنباط]] [[احکام شرعی]] و دیگر امور بر اساس آن‌ها [[استوار]] است. اما با همه این احوال، [[زمینه سازی]] کامل برای [[غیبت]]، محتاج به گام‌های تکمیلی و نمونه‌های تطبیقی دیگری بود که بتواند این برنامه‌ها را تأکید و [[تبیین]] نماید و این همان کاری بود که [[حضرت مهدی]] {{ع}} در مدت [[غیبت صغری]] آن را به انجام رساندند. آن حضرت در این برهه از زمان که مرحله انتقال از زمان [[ظهور]] کامل [[ائمه]] {{عم}} به زمان [[غیبت]] کامل [[امام زمان]] {{ع}} است، همواره همین راه را در پیش گرفته بودند و در واقع [[غیبت صغری]] آخرین گام در راه [[زمینه سازی]] برای [[غیبت کبری]] بوده است.
 
ما این [[حقیقت]] را از طریق تحلیل [[سیره]] و اهداف [[حضرت مهدی]] {{ع}} در زمان [[غیبت صغری]] و مقایسه این اهداف با ویژگی‌های خاص زمان [[غیبت کبری]] به روشنی در می‌یابیم. به همین [[دلیل]]، اهداف و [[سیره]] آن حضرت را در [[غیبت صغری]] از این دیدگاه بررسی می‌کنیم تا ارتباط میان [[سیره]] آن حضرت در زمان [[غیبت صغری]] و [[غیبت کبری]] آشکار گردد.
 
در زمان غیبت صغری، [[امام مهدی]] {{ع}} از دیده‌‏ها پنهان بود؛ ولی از راه نمایندگان، [[وکیلان]] و [[یاران]] مورد وثوق با [[شیعیان]] خود ارتباط داشتند<ref>سید محمد باقر صدر، رهبری بر فراز قرون، ص ۱۰۱.</ref>. ولی رفته ‏رفته با پدید آمدن [[آمادگی]]، پس از گذشت مدت ۶۹ سال ـ به [[دستور خداوند]] سبحانه و تعالی ـ آن حضرت در پرده [[پنهان‌‏زیستی]] تمام و کامل قرار گرفت. پس [[غیبت]] صغرای حضرت مقدمه‌ای بود تا بستر برای [[غیبت]] کبرای آن حضرت آماده گردد<ref>[[سید منذر حکیم|حکیم، سید منذر]]، [[پیشوایان هدایت ج۱۴ (کتاب)|پیشوایان هدایت، ج۱۴]]، ص ۱۸۹؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۳۲۵ – ۳۲۷؛ [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]] [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص ۸۲؛ [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|دادگستر جهان]]، ص ۱۴۵؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۱۸۵-۱۸۷؛ [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۸۸؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۳۲۷.</ref>.
 
== ویژگی‌های دوران غیبت ==
برخی از ویژگی‌های [[غیبت صغری]] که آن را از دوره بعد متفاوت نمود، عبارت بود از:
# [[غیبت]] نخست "[[غیبت صغری]]" از نظر زمان محدود بوده، برخلاف [[غیبت کبری]] که بسیار طولانی است و غیر از [[خداوند]] کسی از مدت آن [[آگاهی]] ندارد.
# در [[دوران غیبت]] نخست "[[غیبت صغری]]"، [[پنهان‌زیستی]] [[امام]] همه جانبه و عمومی نبود. [[امام]] اگرچه از نگاه‌ها پنهان بود؛ اما کسانی مانند [[نواب خاصّ]]، برخی از وکلای آن حضرت و نیز افرادی با ویژگی‌های ممتاز، می‌توانستند با آن حضرت در تماس باشند و [[پرسش‌ها]] و نامه‌های [[مردم]] را [[خدمت]] [[امام]] ببرند و پاسخ او را به مردم برسانند و یا به [[دیدار]] آن حضرت نائل شوند. اما در [[غیبت تامه]] "[[غیبت کبری]]" [[امام]] به طور کلی از نگاه‌ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه‌نگاری بسته است، یعنی، بنای [[غیبت کبری]] و اقتضای آن این است که حضرت دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود؛ بلکه ممکن است برخی افراد، حضرت را ببینند.
# در [[غیبت صغری]]، حضرت چهار [[نماینده]] داشت که آنها را به صورت معین و مشخص تعیین کرده و [[برگزیده]] بود. مهمترین [[وظیفه]] آنها برقراری ارتباط بین [[امام]] و [[مردم]] بود. ایشان اقامتگاه و مکان حضرت را نیز می‌دانستند؛ ولی در [[غیبت کبری]] چنین نیست.
# در [[غیبت صغری]] ـ افزون بر [[سفیران چهارگانه]] ـ ممکن بود کسانی آن حضرت را ببیند و بشناسد؛ ولی در [[غیبت کبری]] کسی او را نمی‌بیند و اگر ببیند نمی‌شناسد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]، ص ۸۴ - ۸۷.</ref>.
 
== پرسش مستقیم ==
{{پرسش وابسته}}
* [[حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟ (پرسش)]]
* [[حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش وابسته}}


== پرسش‌های وابسته ==
{{پرسمان عصر غیبت صغری}}
{{پرسمان عصر غیبت صغری}}
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
* [[آغاز غیبت صغری]]
* [[آغاز غیبت صغری]]
* [[ویژگی‌های عصر غیبت صغری]]
* [[ویژگی‌های عصر غیبت صغری]]
خط ۶۹: خط ۵۳:
* [[تعداد خلفای عصر غیبت صغری]]
* [[تعداد خلفای عصر غیبت صغری]]
* [[پایان غیبت صغری]]
* [[پایان غیبت صغری]]
{{پایان مدخل‌ وابسته}}


==منابع==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:000046.jpg|22px]] [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|'''سیمای آفتاب''']]
# [[پرونده:000046.jpg|22px]] [[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|'''سیمای آفتاب''']]
# [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
# [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
# [[پرونده:3694G001.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|'''پرسمان مهدویت''']]
# [[پرونده:3694G001.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[پرسمان مهدویت (کتاب)|'''پرسمان مهدویت''']]
# [[پرونده:Dadghostar.jpg|22px]] [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|'''دادگستر جهان''']]
# [[پرونده:Dadghostar.jpg|22px]] [[ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم]]، [[دادگستر جهان (کتاب)|'''دادگستر جهان''']]
خط ۸۲: خط ۶۷:
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{امام مهدی}}


[[رده:امام مهدی]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:فلسفه غیبت صغری]]
[[رده:مدخل]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۶

این مدخل زیرشاخهٔ بحث غیبت صغری است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

امام زمان (ع) دارای دو غیبت صغری و غیبت کبری هستند، غیبت صغری که از شهادت امام عسکری (ع) آغاز شد 69 سال به طول انجامید و زمینه‌سازی شد برای غیبت کبری. مهمترین فلسفه‌ای که برای غیبت صغری بیان شده آماده‌سازی جامعه اسلامی و جامعه بشری بود شروع غیبت کبری و نیز آماده شدن مردم برای ظهور و بر پا شدن دولت جهانی اسلام.

مقدمه

در روایات فراوانی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه (ع)، غیبت حضرت مهدی (ع) دارای دو بخش کوتاه مدت "غیبت صغری" و درازمدت "غیبت کبری" دانسته شده است. امام صادق (ع) در این باره فرمود: "همانا برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو به خانواده‌اش برمی‌گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست؛ هر سال در مناسک حج حاضر می‌گردد و مردم را می‌بیند در حالی که مردم او را نمی‌بینند"[۱]. علاوه بر دوگونه بودن، در برخی روایات به کوتاه بودن یکی و بلند بودن دیگری نیز اشاره شده است. همان حضرت در سخنی دیگر فرمود: "برای قائم دو غیبت است: یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درا زمدت..."[۲].

اما "غیبت صغری"؛ اگرچه این تعبیر در روایات معصومین (ع) به این صورت نیامده است، امّا رفته رفته به خاطر کوتاه بودن دوران نخست غیبت، به این عنوان مشهور شده است. البته بهتر بود به جای "غیبت صغری" از آن به "غیبت ناقصه" تعبیر می‌شد. چرا که با پایان یافتن این دوران غیبت تامّه آغاز شده است. مهمترین تفاوت این دوره در تام و ناقص بودن آن دو است، وگرنه با توجه به پیوستگی هردو غیبت به یکدیگر تفکیک آن دو به کوتاه و بلند، معنای قابل قبولی نخواهد داشت. امّا براساس دیدگاه مشهور، غیبت صغری در اصطلاح مهدویت عبارت است از پنهان‌زیستی کوتاه مدت حضرت مهدی (ع) با ویژگی‌های خاصّ، پس از شهادت امام عسکری (ع) تا آغاز "غیبت کبری".

اگرچه برخی آغاز این دوران را از همان ابتدای ولادت دانسته[۳]، مدت آن را ۷۴ سال ذکر کرده‌اند، اما مشهور آن است که آغاز آن از شهادت امام حسن عسکری (ع) و مدت آن حدود ۶۹ سال است[۴] به دلیل اینکه اگرچه حضرت مهدی (ع) در زمان حیات پدر بزرگوار خود گاهی به صورت پنهانی زندگی می‌کرد، امّا فراوانی کسانی که در این دوره به لقاء آن حضرت نائل شده‌اند گویای آن است که آشکار بودن آن حضرت برای عده‌ای فراوان بیش از پنهانی بودن ایشان بوده است. افزون بر آنکه، پنهانی اندک، در دوران امام عسکری (ع) خود می‌توانسته تمهیدی برای دوران غیبت صغری باشد. چرا که، همان گونه که غیبت کبری بدون مقدمه ممکن بود مشکلاتی را برای جامعه شیعی پدید آورد، غیبت صغری بدون مقدمه نیز مشکلاتی ایجاد می‌کرد[۵].

غیبت صغری زمینه‌سازی برای غیبت کبری

غیبت برنامه‌ای مقدماتی است که برای زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی (ع) و به انجام رساندن مأموریت اصلاحی بزرگ جهانی آن حضرت امری لازم و ضروری است. حکمت خداوندگار بر این تعلق گرفته است که این غیبت دارای دو مرحله باشد. دلیل این امر نیز واضح و آشکار است؛ چرا که اگر غیبت کامل به صورت ناگهانی به انجام می‌رسید موجب از دست رفتن مجموعه عواملی می‌گردید که برای آماده سازی جامعه اسلامی، بلکه جامعه بشری برای ظهور آن حضرت و بر پا کردن دولت جهانی اسلام لازم است.

زیرا محور کلی این آماده سازی، آزمون‌های مقدماتی است و چنین آزمونی نیازمند پاره‌ای از عوامل و باورهای عقیدتی محکم است تا در طول نسل‌های جامعه اسلامی برای انسان مسلمان، همچون تکیه‌گاهی در راه پیروز شدن در امتحان و گردآوردن تجربیات و شایستگی‌های روحی و معرفتی در جهت آمادگی برای ظهور باشد.

پیامبر اکرم و ائمه (ع) از اهل بیت آن حضرت هر چه به زمان غیبت امام زمان نزدیک‌تر می‌شدند، گام‌های بیشتری برداشته و اقدامات عمیق‌تر و فراگیرتری برای زمینه سازی و آماده کردن مردم برای غیبت انجام می‌دادند. مانند خبر دادن از حتمی بودن غیبت، مخفی بودن ولادت صاحب غیبت، گسترش دامنه عمل سازمان وکلا و قرار دادن معارف اسلامی مورد نیاز امت در اختیار آنان، مانند قواعدی که استنباط احکام شرعی و دیگر امور بر اساس آن‌ها استوار است. اما با همه این احوال، زمینه سازی کامل برای غیبت، محتاج به گام‌های تکمیلی و نمونه‌های تطبیقی دیگری بود که بتواند این برنامه‌ها را تأکید و تبیین نماید و این همان کاری بود که حضرت مهدی (ع) در مدت غیبت صغری آن را به انجام رساندند. آن حضرت در این برهه از زمان که مرحله انتقال از زمان ظهور کامل ائمه (ع) به زمان غیبت کامل امام زمان (ع) است، همواره همین راه را در پیش گرفته بودند و در واقع غیبت صغری آخرین گام در راه زمینه سازی برای غیبت کبری بوده است.

ما این حقیقت را از طریق تحلیل سیره و اهداف حضرت مهدی (ع) در زمان غیبت صغری و مقایسه این اهداف با ویژگی‌های خاص زمان غیبت کبری به روشنی در می‌یابیم. به همین دلیل، اهداف و سیره آن حضرت را در غیبت صغری از این دیدگاه بررسی می‌کنیم تا ارتباط میان سیره آن حضرت در زمان غیبت صغری و غیبت کبری آشکار گردد.

در زمان غیبت صغری، امام مهدی (ع) از دیده‌‏ها پنهان بود؛ ولی از راه نمایندگان، وکیلان و یاران مورد وثوق با شیعیان خود ارتباط داشتند[۶]. ولی رفته ‏رفته با پدید آمدن آمادگی، پس از گذشت مدت ۶۹ سال ـ به دستور خداوند سبحانه و تعالی ـ آن حضرت در پرده پنهان‌‏زیستی تمام و کامل قرار گرفت. پس غیبت صغرای حضرت مقدمه‌ای بود تا بستر برای غیبت کبرای آن حضرت آماده گردد[۷].

ویژگی‌های دوران غیبت

برخی از ویژگی‌های غیبت صغری که آن را از دوره بعد متفاوت نمود، عبارت بود از:

  1. غیبت نخست "غیبت صغری" از نظر زمان محدود بوده، برخلاف غیبت کبری که بسیار طولانی است و غیر از خداوند کسی از مدت آن آگاهی ندارد.
  2. در دوران غیبت نخست "غیبت صغری"، پنهان‌زیستی امام همه جانبه و عمومی نبود. امام اگرچه از نگاه‌ها پنهان بود؛ اما کسانی مانند نواب خاصّ، برخی از وکلای آن حضرت و نیز افرادی با ویژگی‌های ممتاز، می‌توانستند با آن حضرت در تماس باشند و پرسش‌ها و نامه‌های مردم را خدمت امام ببرند و پاسخ او را به مردم برسانند و یا به دیدار آن حضرت نائل شوند. اما در غیبت تامه "غیبت کبری" امام به طور کلی از نگاه‌ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه‌نگاری بسته است، یعنی، بنای غیبت کبری و اقتضای آن این است که حضرت دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود؛ بلکه ممکن است برخی افراد، حضرت را ببینند.
  3. در غیبت صغری، حضرت چهار نماینده داشت که آنها را به صورت معین و مشخص تعیین کرده و برگزیده بود. مهمترین وظیفه آنها برقراری ارتباط بین امام و مردم بود. ایشان اقامتگاه و مکان حضرت را نیز می‌دانستند؛ ولی در غیبت کبری چنین نیست.
  4. در غیبت صغری ـ افزون بر سفیران چهارگانه ـ ممکن بود کسانی آن حضرت را ببیند و بشناسد؛ ولی در غیبت کبری کسی او را نمی‌بیند و اگر ببیند نمی‌شناسد[۸].

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

  1. غیبت صغرا به چه معناست؟ و چرا از همان ابتدا غیبت کامل صورت نگرفت؟ (پرسش)
  2. علت و سبب پیدایش غیبت صغری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  3. نقش و تأثیر غیبت صغری در غیبت کبری چیست؟ (پرسش)
  4. مبدأ غیبت صغری از چه زمانی به حساب می‌‏آید؟ (پرسش)
  5. ویژگی‌های دوران غیبت صغری چیست؟ (پرسش)
  6. حکمت غیبت صغری قبل از غیبت کبری چه بوده است؟ (پرسش)
  7. امتیاز عصر غیبت صغری بر غیبت کبری چیست؟ (پرسش)
  8. آیا دولت عباسی پیگیر اخبار امام مهدی بودند؟ (پرسش)
  9. امام مهدی برای اثبات وجود خود در عصر غیبت صغری چه تدابیری اندیشید؟ (پرسش)
  10. آیا قبل از غیبت کبری غیبت صغری ضروری بوده است؟ (پرسش)
  11. مسئولیت امام مهدی در غیبت صغرا چیست؟ (پرسش)
  12. برخی از مورخان غیبت صغرا و کبرا نواب اربعه و داستان جعفر کذاب را دیدگاه متکلمین شیعه و شاگردانشان می‏دانند؟ (پرسش)
  13. پایان غیبت صغرا چه زمانی است؟ (پرسش)
  14. ماجرای تلاش نافرجام برای دستگیری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  15. اولین کسی که به دروغ ادعای نیابت خاص امام مهدی کرد چه کسی بود؟ (پرسش)
  16. خلفای دوران غیبت صغری چه کسانی بودند؟ (پرسش)
  17. خلفای عباسی در دوران غیبت صغری چه اقدام‌هایی انجام دادند؟ (پرسش)
  18. آخرین خلیفه عصر غیبت صغری چه کسی بود؟ (پرسش)
  19. سالی که آخرین نائب خاص امام مهدی وفات یافت چه نام دارد؟‌ (پرسش)
  20. چگونه می‌توان نیابت نواب خاص امام مهدی را اثبات کرد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

  1. طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب
  2. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
  3. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت
  4. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان
  5. موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
  6. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، ج۱۴
  7. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت
  8. رجالی تهرانی، علی رضا یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان

پانویس

  1. ↑ «إِنَ‏ لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَيْنِ‏ يَرْجِعُ‏ فِي‏ إِحْدَاهُمَا وَ فِي‏ الْأُخْرَى‏ لَا يُدْرَى‏ أَيْنَ‏ هُوَ يَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ‏ يَرَى‏ النَّاسَ‏ وَ لَا يَرَوْنَه‏‏»؛ نعمانی رحمه اللّه، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵.
  2. ↑ «لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَانِ‏ إِحْدَاهُمَا قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى‏ طَوِيلَة‏‏»؛ شیخ کلینی رحمه اللّه، کافی، ج ۱، ص ۳۴۰.
  3. ↑ شیخ مفید، ارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰.
  4. ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹، شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۴۱، نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.
  5. ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۸۴ ـ ۸۷.
  6. ↑ سید محمد باقر صدر، رهبری بر فراز قرون، ص ۱۰۱.
  7. ↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، ج۱۴، ص ۱۸۹؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۲۵ – ۳۲۷؛ رجالی تهرانی، علی رضا یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۸۲؛ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۱۴۵؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۱۸۵-۱۸۷؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۸۸؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۲۷.
  8. ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۸۴ - ۸۷.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=فلسفه_غیبت_صغری&oldid=1317137»