علم معصوم به همه حقایق قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '{{عربی|اندازه=155%|﴿{{متن قرآن' به '{{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن') |
(←پانویس) |
||
| (۴۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = علم معصوم | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[علم معصوم به همه حقایق قرآن در قرآن]] - [[علم معصوم به همه حقایق قرآن در حدیث]] - [[علم معصوم به همه حقایق قرآن در کلام اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = علم معصوم (پرسش) | |||
}} | |||
یکی از مهمترین منابع [[علوم]] [[اهل بیت]] {{عم}} [[قرآن کریم]] است. این [[کتاب آسمانی]] سرچشمۀ تمامی [[احکام شریعت]] و مهمترین منبع علوم و معارف اسلامی است و بر اساس ادله قرآنی و [[روایی]] اهل بیت {{عم}} [[آگاه]] به تمام [[حقایق]] آن هستند و این [[آگاهی]] از علومی است که لازم است [[امام]] از آن برخوردار باشد، چراکه برای [[هدایت]] [[جامعه اسلامی]] لازم است. | |||
== | == مقدمه == | ||
یکی از معتبرترین خاستگاه [[علوم اهل بیت]] {{ع}} قرآن کریم است. این کتاب آسمانی، سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهمترین منبع علوم و معارف اسلامی است، لکن همه کس نمی‌تواند به عمق و [[باطن]] آن دست یابد و حقایق [[علمی]] آن را [[کشف]] کند. برخی [[آیات قرآنی]] از قبیل {{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> بیانگر این مطلب هستند که اهل بیت {{ع}} [[تفسیر]] و [[تأویل]] و ظاهر و باطن و [[محکم و متشابه]] [[قرآن]] را به خوبی می‌دانند. همچنین، از برخی [[روایات]]، معلوم میشود پس از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[مفسران]] آگاه به همه معانی و [[معارف قرآن]] منحصر به [[امیرمؤمنان]] و یازده [[امام]] پس از ایشان است؛ مانند روایاتی که [[کلینی]] در [[کافی]] در باب {{متن حدیث|بَابُ أَنَّهُ لَمْ یَجْمَعِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ {{ع}}وَ أَنَّهُمْ یَعْلَمُونَ عِلْمَهُ کُلَّه}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۲۸.</ref> آورده است مانند اینکه [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِیعَ الْقُرْآنِ کُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَیْرُ الْأَوْصِیَاء}}<ref>کلینی، محمد بن یعقوب, الکافی، ج ۱، ص۲۲۸، ح ۲.</ref>. با توجه به روایاتی که اوصیای [[نبی اکرم]] را به دوازده نفر تفسیر میکنند، دلالت این [[روایت]] بر اینکه [[مفسّران]] آگاه به همه معانی قرآن فقط دوازده نفرند، آشکار است<ref>ر.ک: [[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن (مقاله)|اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن]]، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۱۷۱؛ [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص۷۵ ـ ۷۶.</ref>. | |||
== | == [[ضرورت]] [[علم امام]] به تمام قرآن == | ||
[[آگاهی]] از قرآن و تفسیر و [[تأویل]] آن به [[اجماع]] [[شیعه]] از علومی است که لازم است [[امام]] از آن برخوردار باشد. این [[علم]] همانند [[علم به احکام شرعی]] برای [[هدایت]] [[جامعه اسلامی]] لازم است؛ زیرا [[قرآن]] شامل بسیاری از [[معارف اسلامی]] و یکی از منابع فقهی است و عدم اطلاع از آن به معنای نقصان در [[علم دینی]] خواهد بود و شیعه چنین نقصی را در امام شایسته نمی‌داند<ref>ر.ک: [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|علم امام از دیدگاه کلام امامیه]]، ص۷۵ و ۷۶؛ [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۷۱.</ref>. | |||
== | == [[دلایل]] [[علم امامان]] به تمام قرآن == | ||
دلایل قرآنی و [[روایی]] وجود دارد مبنی براینکه [[اهل بیت]] {{ع}} [[عالم]] به همه حقایق [[قرآن کریم]] هستند و این علم، متفاوت از [[علم غیب]] است. | |||
=== | === دلیل قرآنی === | ||
{{ | {{اصلی|علم معصوم به همه حقایق قرآن در قرآن}} | ||
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که دلالت دارد اهل بیت {{ع}} از [[راسخان در علم]] بوده و به همه حقایق قرآن آگاه هستند: | |||
#{{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>«در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.</ref>: براساس [[روایات]] ذیل [[آیه]]، روشن میشود این آیه دلالت می‌‌کند بر اینکه [[قرآن مجید]] به گونه‌ای نازل شده است که [[اهل بیت]] {{ع}} [[تفسیر]]، [[تأویل]]، ظاهر، [[باطن]]، [[محکم و متشابه]] آن را به خوبی می‌دانند، مانند اینکه [[امام صادق]] {{ع}} فرمودند: "ما [[راسخان در علم]] هستیم و ما [[تأویل]] [[قرآن]] را میدانیم"<ref>{{متن حدیث|نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۲۲.</ref>. | |||
#{{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«و کافران میگویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>: در تبیین این آیه، [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ}} که منظور از «إِیَّانَا» [[علی]] {{ع}} و یازده [[امام]] {{ع}} پس از ایشان است و [[ظهور]] {{متن قرآن|عِلْمُ الْكِتَابِ}} نیز در همه [[علوم قرآن]] است؛ زیرا بعضی از علوم قرآن اختصاص به آنان ندارد بلکه، آنان [[عالم]] به همه [[حقایق]] [[قرآن کریم]] هستند<ref>ر.ک: [[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن (مقاله)|اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن]]، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷.</ref>. | |||
# [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«و کافران میگویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>. از این [[آیه]] به خوبی روشن میشود کسی وجود دارد که تمام [[علم کتاب]] نزد او است زیرا "[[علم کتاب]]" به صورت مطلق آمده است و شامل تمام [[علوم]] مربوط به کتاب الهی میشود<ref>ر.ک: پیام قرآن، ج ۹، ص ۱۱۴.</ref>. | |||
# در [[آیه]] دیگر آمده: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ}}<ref>«آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌‌آورم» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref> بین "[[علم کتاب]]" و "علم من الکتاب" فرق است و در [[روایات]] به این تفاوت تنبیه داده شده است<ref>ر.ک: کافی ج۱، ص ۲۵۷.</ref>. | |||
# [[قرطبی]] در [[تفسیر]] این [[آیه]] به [[نقل]] از عبدالله بن عطاء می‌‌نویسد: خدمت [[امام باقر]] {{ع}} عرضه داشتم برخی می‌‌پندارند {{متن قرآن|الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ}} [[عبدالله بن سلام]] است. [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: مصداق [[آیه]] [[علی بن ابی طالب]] است. این سخن را [[محمد بن حنفیه]] نیز گفته است<ref>الجامع الأحکام القرآن ج۹، ص ۳۳۶.</ref> و نیز [[قندوزی حنفی]] از [[ثعلبی]] و [[ابن مغازلی]] از عبدالله بن عطا [[نقل]] می‌‌کند: با [[امام محمد باقر]] {{ع}} در [[مسجد]] بودم [[فرزند]] [[عبدالله بن سلام]] را دیدم، گفتم این [[فرزند]] کسی است که [[علم الکتاب]] نزد اوست، فرمود: این [[آیه]] درباره [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} است<ref>ینابیع المودة لذوی القربی- ج۱- ص ۳۰۵ الباب الثلاثون فی تفسیر قوله تعالی: {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}؛ «بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>. | |||
# [[حاکم حسکانی]] و [[قندوزی]] در [[روایات]] دیگری از [[عطیه عوفی]] از [[ابوسعید خدری]] [[نقل]] میکنند که از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} از [[آیه]] {{متن قرآن|الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ}}<ref>«آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref> سؤال کرد، فرمود: او [[وزیر]] برادرم [[سلیمان بن داود]] بود سپس از [[آیه]] {{متن قرآن| قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref> پرسید، فرمود: {{متن حدیث|ذَاكَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ}}<ref>ینابیع الموده، ج۱، ص ۱۰۳. و نیز ر.ک: [[شواهد التنزیل]] ج۱، ص ۴۰۰ و الأمالی (للصدوق)، ص ۵۴۶.</ref>. | |||
# و نیز [[قندوزی]] در [[روایت]] دیگری از [[ابن عباس]] [[نقل]] می‌‌کند: {{متن حدیث|{{متن قرآن|وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«و کسی که دانش کتاب نزد اوست» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref> إنّمَا هُوَ عَلِيٌّ لَقَدْ كَانَ عَالِماً بِالتَّفْسِيرِ وَ التَّأْوِيلِ وَ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخِ}}<ref>ینابیع الموده، ج۱، صفحه ۱۰۴. و نیز ر.ک: الکافی ج۱، ص ۲۲۸ {{عربی| بَابُ أَنَّهُ لَمْ يَجْمَعِ الْقُرْآنَ كُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ {{عم}} وَ أَنَّهُمْ يَعْلَمُونَ عِلْمَهُ كُلَّهُ}}</ref>. کسی که [[علم کتاب]] نزد او است فقط [[علی]] {{ع}} است او عالم به [[تفسیر قرآن]] و [[تأویل]] آن و [[ناسخ و منسوخ]] آن است. | |||
#{{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ}}<ref>سوره آل عمران، آیه ۷.</ref>. در [[تفسیر]] [[آیه کریمه]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده: {{متن حدیث|الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِهِ {{عم}}}}<ref>کافی، ج۱، ص ۲۱۳.</ref>. در [[حدیث]] دیگری از همان [[امام]] آمده است که فرمود: {{متن حدیث|نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَه}}<ref>کافی، ج۱، ص ۲۱۳.</ref>. و نیز در [[حدیث]] دیگری می‌‌خوانیم: [[رسول خدا]] {{صل}} [[برترین]] [[راسخان در علم]] بود؛ [[خداوند عزوجل]] تمام آن چه را بر او نازل کرد از تنزیل و [[تأویل]] به او [[تعلیم]] داد و ممکن نیست [[خداوند]] چیزی بر او نازل کند و [[تأویل]] و تفسیرش را به او نیازموزد در حالی که [[اوصیاء]] [[پیامبر]] {{صل}} بعد از او تمام آن را بدانند<ref>کافی، ج۱، ص ۲۱۳ و در این زمینه احادیث متعدد دیگری وجود دارد که همین معنی و مفهوم را تأیید می‌‌کند.</ref>. | |||
# در [[آیه]] ۴۹ [[سوره]] عنکبوت می‌‌خوانیم: {{متن قرآن|بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ}}<ref>«اما آن (قرآن) آیاتی روشن است در سینه کسانی که به آنان دانش داده‌اند» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.</ref> و در [[روایات]] بسیاری از [[اهل بیت]] {{عم}} دیده میشود که عنوان {{متن قرآن|الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ}}<ref>«کسانی که به آنان دانش داده‌اند» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.</ref> در این [[آیه]] به [[امامان]] {{عم}} [[تفسیر]] شده است<ref>ر.ک: بحارلأنوار، ج ۲۳، ص ۱۸۸.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۷۸.</ref> | |||
==== | === دلیل روایی === | ||
{{اصلی|علم معصوم به همه حقایق قرآن در حدیث}} | |||
بر اساس [[روایات]] [[امامیه]] [[علم به قرآن]] به طور کامل تنها در [[اختیار]] [[ائمه معصوم]] {{عم}} و اوصیای [[رسول خدا]] {{صل}} نهاده شده است. [[امام باقر]] {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|مَا يَسْتَطِيعُ أَحَدٌ أَنْ يَدَّعِيَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِيعَ الْقُرْآنِ كُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ}}<ref>ر.ک: کافی، ج۱، ص ۲۲۸.</ref>. | |||
# [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرماید: "به [[خدا]] که من [[کتاب خدا]] را از آغاز تا پایانش می‌دانم، چنان‌که گوئی در [[کف دست]] من است. در [[قرآن]] خبر [[آسمان]] و خبر [[زمین]] و خبر گذشته و خبر [[آینده]] است. خدای عزّوجل فرماید: بیان هر چیز در آن است"<ref>{{متن حدیث|وَ اللَّهِ إِنِّي لَأَعْلَمُ كِتَابَ اللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ كَأَنَّهُ فِي كَفِّي فِيهِ خَبَرُ السَّمَاءِ وَ خَبَرُ الْأَرْضِ وَ خَبَرُ مَا كَانَ وَ خَبَرُ مَا هُوَ كَائِنٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْءٍ}}کافی، ج۱، ص۲۲۹.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۷۸.</ref> | |||
# همچنین فرمودند: "به [[خدا]] قسم من به آنچه در [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] است و آنچه در [[بهشت و دوزخ]] است آگاهم و به ماکان و مایکون علم دارم و همه این [[علوم]] را از [[کتاب خدا]] فرا گرفتم، [[خداوند]] درباره قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}}"<ref>{{متن حدیث|إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاءِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی النَّارِ وَ أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ أَعْلَمُ مَا یَکُونُ عَلِمْتُ ذَلِکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۲۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|بررسی علم اولیای الهی]]، ص۱۱۳ ـ ۱۲۲؛ [[داوود افقی|افقی، داوود]]، [[بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات (پایان‌نامه)|بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات]]، ص۳۴.</ref> | |||
# [[جابر]] از [[امام باقر]] {{ع}} [[نقل]] کرده که فرمودند: "هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که از ظاهر و باطن قرآن به طور کامل [[آگاه]] است، مگر [[اوصیا]] و [[جانشینان پیامبر]] {{صل}}"<ref>{{متن حدیث|مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ غَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ}}؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص١٩٣.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی]]، ص۷۱؛ [[داوود افقی|افقی، داوود]]، [[بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات (پایان‌نامه)|بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات]]، ص۳۴.</ref> | |||
== | == مصادیق [[علم امامان]] به [[قرآن]] == | ||
{{اصلی|علم معصوم به باطن قرآن|علم معصوم به تأویل قرآن}} | |||
برخی از مواردی که جزء علم امامان {{عم}} به [[حقایق]] قرآن شمرده میشود، [[علم]] ایشان به باطن قرآن، علم به [[تأویل]] قرآن، علم به [[تفسیر قرآن]] و... است. | |||
== | == پرسش‌های وابسته == | ||
{{پرسش وابسته}} | |||
* [[آیا علم به همه حقایق قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)]] | * [[آیا علم به همه حقایق قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)]] | ||
* [[آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)|آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟]] | * [[آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)|آیا علم به تأویل قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟]] | ||
* [[آیا علم به باطن قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)]] | * [[آیا علم به باطن قرآن علم غیب است و معصوم از آن آگاهی دارد؟ (پرسش)]] | ||
{{پایان پرسش وابسته}} | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{ | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:89913604.jpg|22px]] [[محمد صادق عظیمی|عظیمی، محمد صادق]]، [[سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی (پایان‌نامه)|'''سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی''']] | |||
# [[پرونده:Moasseseimamkhomeini.jpg|22px]] [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین]]، [[علم امام از دیدگاه کلام امامیه (پایان‌نامه)|'''علم امام از دیدگاه کلام امامیه''']] | |||
# [[پرونده:Mar.jpg|22px]] [[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن (مقاله)|'''اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن''']] | |||
# [[پرونده:899550304.jpg|22px]] [[داوود افقی|افقی، داوود]]، [[بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات (پایان‌نامه)|'''بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات''']] | |||
# [[پرونده:5433913604.jpg|22px]] [[سید محمد فائز باقری|باقری، سید محمد فائز]]، [[بررسی علم اولیای الهی (پایان‌نامه)|'''بررسی علم اولیای الهی''']] | |||
# [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده:مدخل‌های درجه دو دانشنامه]] | [[رده:مدخل‌های درجه دو دانشنامه]] | ||
[[رده: | [[رده:علم معصوم به قرآن]] | ||
[[رده: | [[رده:قرآن]] | ||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان]] | ||
[[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | [[رده:مدخل برگرفته از پرسمان علم معصوم]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث علم معصوم است. علم معصوم به همه حقایق قرآن از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: علم معصوم به همه حقایق قرآن در قرآن - علم معصوم به همه حقایق قرآن در حدیث - علم معصوم به همه حقایق قرآن در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطیکی از مهمترین منابع علوم اهل بیت (ع) قرآن کریم است. این کتاب آسمانی سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهمترین منبع علوم و معارف اسلامی است و بر اساس ادله قرآنی و روایی اهل بیت (ع) آگاه به تمام حقایق آن هستند و این آگاهی از علومی است که لازم است امام از آن برخوردار باشد، چراکه برای هدایت جامعه اسلامی لازم است.
مقدمه
یکی از معتبرترین خاستگاه علوم اهل بیت (ع) قرآن کریم است. این کتاب آسمانی، سرچشمۀ تمامی احکام شریعت و مهمترین منبع علوم و معارف اسلامی است، لکن همه کس نمی‌تواند به عمق و باطن آن دست یابد و حقایق علمی آن را کشف کند. برخی آیات قرآنی از قبیل ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۱] بیانگر این مطلب هستند که اهل بیت (ع) تفسیر و تأویل و ظاهر و باطن و محکم و متشابه قرآن را به خوبی می‌دانند. همچنین، از برخی روایات، معلوم میشود پس از پیامبر اکرم (ص) مفسران آگاه به همه معانی و معارف قرآن منحصر به امیرمؤمنان و یازده امام پس از ایشان است؛ مانند روایاتی که کلینی در کافی در باب «بَابُ أَنَّهُ لَمْ یَجْمَعِ الْقُرْآنَ کُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ (ع)وَ أَنَّهُمْ یَعْلَمُونَ عِلْمَهُ کُلَّه»[۲] آورده است مانند اینکه امام باقر (ع) فرمودند: «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِیعَ الْقُرْآنِ کُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَیْرُ الْأَوْصِیَاء»[۳]. با توجه به روایاتی که اوصیای نبی اکرم را به دوازده نفر تفسیر میکنند، دلالت این روایت بر اینکه مفسّران آگاه به همه معانی قرآن فقط دوازده نفرند، آشکار است[۴].
ضرورت علم امام به تمام قرآن
آگاهی از قرآن و تفسیر و تأویل آن به اجماع شیعه از علومی است که لازم است امام از آن برخوردار باشد. این علم همانند علم به احکام شرعی برای هدایت جامعه اسلامی لازم است؛ زیرا قرآن شامل بسیاری از معارف اسلامی و یکی از منابع فقهی است و عدم اطلاع از آن به معنای نقصان در علم دینی خواهد بود و شیعه چنین نقصی را در امام شایسته نمی‌داند[۵].
دلایل علم امامان به تمام قرآن
دلایل قرآنی و روایی وجود دارد مبنی براینکه اهل بیت (ع) عالم به همه حقایق قرآن کریم هستند و این علم، متفاوت از علم غیب است.
دلیل قرآنی
در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که دلالت دارد اهل بیت (ع) از راسخان در علم بوده و به همه حقایق قرآن آگاه هستند:
- ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۶]: براساس روایات ذیل آیه، روشن میشود این آیه دلالت می‌‌کند بر اینکه قرآن مجید به گونه‌ای نازل شده است که اهل بیت (ع) تفسیر، تأویل، ظاهر، باطن، محکم و متشابه آن را به خوبی می‌دانند، مانند اینکه امام صادق (ع) فرمودند: "ما راسخان در علم هستیم و ما تأویل قرآن را میدانیم"[۷].
- ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۸]: در تبیین این آیه، امام باقر (ع) فرمودند: «إِیَّانَا عَنَی وَ عَلِیٌّ أَوَّلُنَا وَ أَفْضَلُنَا وَ خَیْرُنَا بَعْدَ النَّبِیِّ» که منظور از «إِیَّانَا» علی (ع) و یازده امام (ع) پس از ایشان است و ظهور ﴿عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ نیز در همه علوم قرآن است؛ زیرا بعضی از علوم قرآن اختصاص به آنان ندارد بلکه، آنان عالم به همه حقایق قرآن کریم هستند[۹].
- آیه کریمه ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۱۰]. از این آیه به خوبی روشن میشود کسی وجود دارد که تمام علم کتاب نزد او است زیرا "علم کتاب" به صورت مطلق آمده است و شامل تمام علوم مربوط به کتاب الهی میشود[۱۱].
- در آیه دیگر آمده: ﴿قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ﴾[۱۲] بین "علم کتاب" و "علم من الکتاب" فرق است و در روایات به این تفاوت تنبیه داده شده است[۱۳].
- قرطبی در تفسیر این آیه به نقل از عبدالله بن عطاء می‌‌نویسد: خدمت امام باقر (ع) عرضه داشتم برخی می‌‌پندارند ﴿الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ﴾ عبدالله بن سلام است. امام باقر (ع) فرمود: مصداق آیه علی بن ابی طالب است. این سخن را محمد بن حنفیه نیز گفته است[۱۴] و نیز قندوزی حنفی از ثعلبی و ابن مغازلی از عبدالله بن عطا نقل می‌‌کند: با امام محمد باقر (ع) در مسجد بودم فرزند عبدالله بن سلام را دیدم، گفتم این فرزند کسی است که علم الکتاب نزد اوست، فرمود: این آیه درباره علی بن ابی طالب (ع) است[۱۵].
- حاکم حسکانی و قندوزی در روایات دیگری از عطیه عوفی از ابوسعید خدری نقل میکنند که از پیامبر اکرم (ص) از آیه ﴿الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ﴾[۱۶] سؤال کرد، فرمود: او وزیر برادرم سلیمان بن داود بود سپس از آیه ﴿ قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۱۷] پرسید، فرمود: «ذَاكَ أَخِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ»[۱۸].
- و نیز قندوزی در روایت دیگری از ابن عباس نقل می‌‌کند: «﴿وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۱۹] إنّمَا هُوَ عَلِيٌّ لَقَدْ كَانَ عَالِماً بِالتَّفْسِيرِ وَ التَّأْوِيلِ وَ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخِ»[۲۰]. کسی که علم کتاب نزد او است فقط علی (ع) است او عالم به تفسیر قرآن و تأویل آن و ناسخ و منسوخ آن است.
- ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۲۱]. در تفسیر آیه کریمه از امام صادق (ع) نقل شده: «الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِهِ (ع)»[۲۲]. در حدیث دیگری از همان امام آمده است که فرمود: «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَه»[۲۳]. و نیز در حدیث دیگری می‌‌خوانیم: رسول خدا (ص) برترین راسخان در علم بود؛ خداوند عزوجل تمام آن چه را بر او نازل کرد از تنزیل و تأویل به او تعلیم داد و ممکن نیست خداوند چیزی بر او نازل کند و تأویل و تفسیرش را به او نیازموزد در حالی که اوصیاء پیامبر (ص) بعد از او تمام آن را بدانند[۲۴].
- در آیه ۴۹ سوره عنکبوت می‌‌خوانیم: ﴿بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ﴾[۲۵] و در روایات بسیاری از اهل بیت (ع) دیده میشود که عنوان ﴿الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ﴾[۲۶] در این آیه به امامان (ع) تفسیر شده است[۲۷].[۲۸]
دلیل روایی
بر اساس روایات امامیه علم به قرآن به طور کامل تنها در اختیار ائمه معصوم (ع) و اوصیای رسول خدا (ص) نهاده شده است. امام باقر (ع) فرمودند: «مَا يَسْتَطِيعُ أَحَدٌ أَنْ يَدَّعِيَ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِيعَ الْقُرْآنِ كُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ»[۲۹].
- امام صادق (ع) می‌فرماید: "به خدا که من کتاب خدا را از آغاز تا پایانش می‌دانم، چنان‌که گوئی در کف دست من است. در قرآن خبر آسمان و خبر زمین و خبر گذشته و خبر آینده است. خدای عزّوجل فرماید: بیان هر چیز در آن است"[۳۰].[۳۱]
- همچنین فرمودند: "به خدا قسم من به آنچه در آسمان‌ها و زمین است و آنچه در بهشت و دوزخ است آگاهم و به ماکان و مایکون علم دارم و همه این علوم را از کتاب خدا فرا گرفتم، خداوند درباره قرآن می‌فرماید: ﴿تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ﴾"[۳۲].[۳۳]
- جابر از امام باقر (ع) نقل کرده که فرمودند: "هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که از ظاهر و باطن قرآن به طور کامل آگاه است، مگر اوصیا و جانشینان پیامبر (ص)"[۳۴].[۳۵]
مصادیق علم امامان به قرآن
برخی از مواردی که جزء علم امامان (ع) به حقایق قرآن شمرده میشود، علم ایشان به باطن قرآن، علم به تأویل قرآن، علم به تفسیر قرآن و... است.
پرسش‌های وابسته
منابع
عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی
اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه
بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن
افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات
باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی
مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی
پانویس
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۲۲۸.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب, الکافی، ج ۱، ص۲۲۸، ح ۲.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۱؛ اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ ـ ۷۶.
- ↑ ر.ک: اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص۷۵ و ۷۶؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۷۱.
- ↑ «در حالی که تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص۱۲۲.
- ↑ «و کافران میگویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ ر.ک: بابایی، علی اکبر، اهل بیت پیامبر مفسران آگاه به تمام قرآن، ماهنامه معرفت، ش ۷۳، ص۲۷.
- ↑ «و کافران میگویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ ر.ک: پیام قرآن، ج ۹، ص ۱۱۴.
- ↑ «آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌‌آورم» سوره نمل، آیه ۴۰.
- ↑ ر.ک: کافی ج۱، ص ۲۵۷.
- ↑ الجامع الأحکام القرآن ج۹، ص ۳۳۶.
- ↑ ینابیع المودة لذوی القربی- ج۱- ص ۳۰۵ الباب الثلاثون فی تفسیر قوله تعالی: ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾؛ «بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ «آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت» سوره نمل، آیه ۴۰.
- ↑ «بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ ینابیع الموده، ج۱، ص ۱۰۳. و نیز ر.ک: شواهد التنزیل ج۱، ص ۴۰۰ و الأمالی (للصدوق)، ص ۵۴۶.
- ↑ «و کسی که دانش کتاب نزد اوست» سوره رعد، آیه ۴۳.
- ↑ ینابیع الموده، ج۱، صفحه ۱۰۴. و نیز ر.ک: الکافی ج۱، ص ۲۲۸ بَابُ أَنَّهُ لَمْ يَجْمَعِ الْقُرْآنَ كُلَّهُ إِلَّا الْأَئِمَّةُ (ع) وَ أَنَّهُمْ يَعْلَمُونَ عِلْمَهُ كُلَّهُ
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ کافی، ج۱، ص ۲۱۳.
- ↑ کافی، ج۱، ص ۲۱۳.
- ↑ کافی، ج۱، ص ۲۱۳ و در این زمینه احادیث متعدد دیگری وجود دارد که همین معنی و مفهوم را تأیید می‌‌کند.
- ↑ «اما آن (قرآن) آیاتی روشن است در سینه کسانی که به آنان دانش داده‌اند» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.
- ↑ «کسانی که به آنان دانش داده‌اند» سوره عنکبوت، آیه ۴۹.
- ↑ ر.ک: بحارلأنوار، ج ۲۳، ص ۱۸۸.
- ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۷۸.
- ↑ ر.ک: کافی، ج۱، ص ۲۲۸.
- ↑ «وَ اللَّهِ إِنِّي لَأَعْلَمُ كِتَابَ اللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ كَأَنَّهُ فِي كَفِّي فِيهِ خَبَرُ السَّمَاءِ وَ خَبَرُ الْأَرْضِ وَ خَبَرُ مَا كَانَ وَ خَبَرُ مَا هُوَ كَائِنٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْءٍ»کافی، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۷۸.
- ↑ «إِنِّی لَأَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاءِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی الْجَنَّةِ وَ أَعْلَمُ مَا فِی النَّارِ وَ أَعْلَمُ مَا کَانَ وَ أَعْلَمُ مَا یَکُونُ عَلِمْتُ ذَلِکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص۱۲۸.
- ↑ ر.ک: باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص۱۱۳ ـ ۱۲۲؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.
- ↑ «مَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یَدَّعِیَ أَنَّهُ جَمَعَ الْقُرْآنَ کُلَّهُ ظَاهِرَهُ وَ بَاطِنَهُ غَیْرُ الْأَوْصِیَاءِ»؛ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص١٩٣.
- ↑ ر.ک: عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۷۱؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص۳۴.