منجی در آیین هندو کیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'علی اصغر رضوانی؛' به 'آقای رضوانی (پژوهشگر حوزه علمیه قم)؛') |
جز (جایگزینی متن - '}}↵↵== منبع‌شناسی جامع مهدویت ==↵{{منبع جامع}}↵* کتاب‌شناسی مهدویت؛↵* مقاله‌شناسی مهدویت؛↵* پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.↵{{پایان منبع جامع}}↵↵==' به '}} ==') |
||
| (۵۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات پرسش | {{جعبه اطلاعات پرسش | ||
| موضوع اصلی | | موضوع اصلی = [[مهدویت (پرسش)|بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت]] | ||
| تصویر = 7626626268.jpg | |||
| تصویر | | نمایه وابسته = | ||
| مدخل اصلی = [[مهدویت]] | |||
| نمایه وابسته | | موضوعات وابسته = | ||
| مدخل اصلی | | پاسخ‌دهندگان =[[میرتقی حسینی گرگانی]]؛ [[عبدالمجید زهادت]]؛ [[رسول رضوی]]؛ [[علی اصغر رضوانی|رضوانی]] | ||
| موضوعات وابسته | |||
| پاسخ‌دهندگان | |||
}} | }} | ||
'''منجی در آیین هندو کیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود. | '''[[منجی]] در [[آیین]] هندو کیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود. | ||
==عبارت‌های دیگری از این پرسش== | == عبارت‌های دیگری از این پرسش == | ||
* | * آیا [[هندوها]] نیز به [[منجی]] معتقدند؟ | ||
== پاسخ نخست== | == پاسخ نخست == | ||
[[پرونده: | [[پرونده:152035.jpg|100px|راست|بندانگشتی|[[میرتقی حسینی گرگانی]]]] | ||
حجت الاسلام و المسلمین '''[[میرتقی حسینی گرگانی]]'''، در کتاب ''«[[نزول مسیح و ظهور موعود (کتاب)|نزول مسیح و ظهور موعود]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
# «اوپانیشادها که یکی از کتاب‌های معتبر و از منابع مهم [[هندوها]] به‌شمار می‌رود، درباره [[ظهور]] [[موعود منتظر]] چنین می‌نویسد: این مظهر [[ویشنو]] (مظهر دهم) در انقضای کلی یا در عصر آهن، سوار بر اسبی سفید، در حالی‌که [[شمشیر]] برهنه درخشانی را به‌صورت [[ستاره دنباله‌دار]] در دست دارد، ظاهر می‌شود و شریران را هلاک می‌سازد<ref>مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی {{ع}} از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.</ref>. | |||
# کتاب باسک، که از [[کتاب‌های مقدس]] و آسمانی هندوهاست، [[بشارت ظهور]] [[ولی عصر]] {{ع}} را چنین [[نقل]] می‌کند: "دور [[دنیا]] تمام می‌شود، [[پادشاه]] عالی در [[آخرالزمان]] که پیشوای [[ملائکه]] و [[پریان]] و [[آدمیان]] باشد و [[حق]] و [[راستی]] با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به‌دست آورد؛ و از آسمان‌ها و [[زمین]] و آنچه باشد، خبر می‌دهد؛ و از او بزرگ‌ترکسی به‌دنیا نیاید"<ref>مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی {{ع}} از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.</ref>. | |||
# و در کتاب وشن جوک نیز [[بشارت]] به [[ظهور]] [[بقیة الله الاعظم]] {{ع}} بدین صورت ذکر گردیده است: "آخر [[دنیا]] به کسی برمی‌گردد که [[خدا]] را [[دوست]] می‌دارد و از [[بندگان]] خاص او باشد و نام او [[خجسته]] و [[فرخنده]] باشد"<ref>مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی {{ع}} از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.</ref>. | |||
# در کتاب [[ریگ ودا]] آمده است که: "[[ویشنو]] ([[نجات دهنده]]) در میان [[مردم]] ظاهر می‌گردد... او از همه‌کس قوی‌تر است... در یک دست [[ویشنو]] شمشیری به‌مانند [[ستاره دنباله‌دار]]، و در دست دیگرش انگشتری درخشنده دارد؛ [[هنگام ظهور]] وی، [[خورشید و ماه]] تاریک می‌شوند و [[زمین]] خواهد لرزید"<ref>مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی {{ع}} از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.</ref>»<ref>[[میرتقی حسینی گرگانی|حسینی گرگانی؛میرتقی]]، [[نزول مسیح و ظهور موعود (کتاب)|نزول مسیح و ظهور موعود]]، ص 164 - 165.</ref>. | |||
== | == پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه == | ||
{{ | {{پاسخ پرسش | ||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛ | |||
| تصویر = Pic259.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = عبدالمجید زهادت | |||
| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[عبدالمجید زهادت]]'''، در کتاب ''«[[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
«بشارات [[ظهور منجی]] در منابع هندوان: | |||
'''۱. کتاب اوپانیشاد''': این کتاب از کتاب‌های معتبر هندوهاست که نوید [[ظهور]] را چنین بیان نموده است: این مظهر [[ویشنو]] (مظهر دهم) در انقضای کلی، یا عصر آهن، سوار بر اسبی سفید، در حالی که [[شمشیر]] برهنه درخشانی به صورت [[ستاره دنباله‌دار]] در دست دارد، ظاهر می‌شود و شریران را تماما هلاک می‌سازد و [[خلقت]] را از نو تجدید می‌کند و [[پاکی]] را [[رجعت]] خواهد داد. به گفته هندو، مظهر دهم در انقضای عالم [[ظهور]] خواهد کرد<ref>دارا شکوه، اوپانیشاد، ۲ / ۶۳۷.</ref>. | |||
'''۲. کتاب باسک''': دور [[دنیا]] تمام شود به [[پادشاه]] عادلی در [[آخرالزمان]]، که پیشوای [[ملائکه]] و [[پریان]] و [[آدمیان]] باشد و [[حق]] و راست با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به دست‌آورد و از آسمان‌ها و [[زمین]] و آنچه باشد، خبر دهد. از او بزرگتر، کسی به [[دنیا]] نیاید<ref>بشارت عهدین، ص ۲۴۶.</ref>. | |||
[[ | '''۳. کتاب ریگ‌ودا''': [[ویشنو]]، در میان [[مردم]] ظاهر می‌گردد. او از همه‌کس قوی‌تر و نیرومندتر است. در یک‌دست [[ویشنو]]، نجات‌دهنده شمشیری به مانند [[ستاره دنباله‌دار]] و دست دیگر انگشتری درخشنده دارد. [[هنگام ظهور]] وی [[خورشید و ماه]] تاریک می‌شوند و [[زمین]] خواهد لرزید<ref>ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص ۲۹۸.</ref>. | ||
[[ | |||
[[رده: | '''۴. کتاب [[شاکمونی]]''': پادشاهی و [[دولت]] [[دنیا]] به فرزند [[سید]] خلایق دو [[جهان]] "کشن"<ref>"کشن" در زبان هندی، نام حضرت [[پیامبر خاتم|رسول اکرم]] {{صل}} است که در این‌جا بشارت فرزند برومندش را به نام "ایستاده" و "خداشناس" داده است که در نزد شیعیان به نام قائم و مهدی {{ع}} معروف است.</ref> بزرگوار تمام شود و او کسی باشد که بر کوه‌های [[مشرق]] و [[مغرب]] [[دنیا]] [[حکم]] براند و [[فرمان]] کند و برابر ها سوار شود و [[فرشتگان]] کنارکنان او باشند و [[جن]] و انس در خدمت و شوند و او "سودان" که زیر خط استوا است تا سرزمین "تسعین" که زیر [[قطب]] شمالی است و ماوراء بحار را [[صاحب]] شود و [[دین خدا]]، یک [[دین]] شود و [[دین خدا]] زنده گردد و نام او "[[ایستاده]]" باشد و [[خداشناس]] باشد<ref>بشارات عهدین، ص ۲۴۲.</ref>»<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۱۴۱، ۱۴۲.</ref>. | ||
[[رده: | }} | ||
[[رده:( | {{پاسخ پرسش | ||
[[رده:( | | عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛ | ||
| تصویر = 11773.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = رسول رضوی | |||
| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[رسول رضوی]]'''، در کتاب ''«[[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
«بیش‌تر [[ادیان]] معتقدند که در پایان هردوره‌ای از [[تاریخ]]، [[بشر]] از لحاظ معنوی و اخلاقی رو به [[انحطاط]] می‌رود و چون طبعا و فطرتا در حال هبوط و دوری از مبدأ است و همانند احجار به سوی پایین حرکت می‌کند، نمی‌تواند به خودی خود به این سیر نزولی و [[انحطاط]] معنوی و اخلاقی خاتمه دهد؛ پس به ناچار روزی یک شخصیت معنوی بلندپایه که از مبدأ [[وحی]] و [[الهام]] سرچشمه می‌گیرد، [[ظهور]] خواهد کرد و [[جهان]] را از تاریکی [[جهل]] و [[غفلت]] و [[ظلم و ستم]] [[نجات]] خواهد داد. در این مورد در تعالیم هر دینی به صورت رمز به حقایقی اشاره شده است که با معتقدات آیینهای دیگر، توافق و هماهنگی کامل دارد<ref>محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص ۵۴.</ref>. | |||
آیین‌ها و [[ادیان]] هندی نیز همانند سایر [[ادیان]]، درباره [[ظهور]] [[مصلح]] [[موعود]] مطالب متنوع و متعددی دارند که در کلیات، با وعده‌ها و بشارت‌های سایر [[ادیان]] مطابقت دارد؛ البته نباید [[انتظار]] داشت که همه این آیین‌ها در جزئیات مسئله نیز باهم توافق داشته باشند. چون منظور [[آگاهی]] از [[بشارت]] [[ظهور]] [[مصلح]] [[آخر الزمان]] در این آیین‌هاست. که به چند مورد اشاره می‌شود: | |||
# در کتاب "وشن‌جوک" آمده است: سرانجام [[دنیا]] به کسی برمی‌گردد که [[خدا]] را [[دوست]] دارد و از [[بندگان]] خاص او باشد و نام او" [[فرخنده]]" و" [[خجسته]]" باشد<ref>ناصر مکارم شیرازی، انقلاب جهانی مهدی {{ع}}، ص ۵۴.</ref>. | |||
# در کتاب "دید" در مورد [[مصلح]] [[آخر الزمان]] آمده است: پس از خرابی [[دنیا]]، در [[آخر زمان]] پادشاهی پیدا شود که نامش [[منصور]] است و پیشوای خلایق تمام عالم را می‌گیرد و به [[دین]] خود آورد و همه‌کس را، از [[مؤمن]] و [[کافر]]، بشناسد و هرچه از [[خدا]] خواهد برآید<ref>محمد صادقی، بشارات عهدین، ص ۲۴۵.</ref>. | |||
# در کتاب "دداتک" نوشته شده است: "... دست [[حق]] درآید و [[جانشین]] آخر "ممتاطا" [[ظهور]] کند و [[مشرق]] و [[مغرب]] عالم را بگیرد. همه‌جا و خلایق را [[هدایت]] کند<ref>انقلاب جهانی مهدی {{ع}}، ص ۵۵.</ref>. | |||
# در کتاب زبدة المعارف و ذخیرة الالباب "[[پاتیکل]]" - که از بزرگان هندوست - [[نقل]] شده که چون مدت روز تمام شد، دنیای کهنه، نو شود و زنده گردد و [[صاحب]] ملک تازه پیدا شود، از فرزندان دو پیشوای بزرگ [[جهان]]، یکی ناموس [[آخر الزمان]] و دیگری [[صدیق]] اکبر، یعنی [[وصی]] بزرگتر که "پشن" نام دارد و نام [[صاحب]] آن ملک تازه "[[راهنما]]" باشد به [[حق]] [[پادشاه]] شود و [[خلیفه]] "رام"<ref>رام در لغت سانسکریتی، نام خداوند است.</ref> باشد و [[حکم]] براند و او را [[معجزه]] بسیار باشد. هرکه پناه به او برد و [[دین]] پدران او [[اختیار]] کند، در نزد رام، سرخ‌روی باشد ..<ref>بشارات عهدین، ص ۲۴۶- ۲۴۷.</ref>. | |||
# در کتاب "باسک" نیز چنین آمده است: دو [[دنیا]] تمام شود به [[پادشاه]] عادلی در [[آخر الزمان]] که پیشوای [[فرشتگان]] و [[پریان]] و [[آدمیان]] باشد و [[راستی]] [[حق]] با او باشد و آنچه در دریا و [[زمین]] و کوه‌ها پنهان باشد همه را به دست آورد و از آسمان‌ها و [[زمین]] آنچه باشد خبر می‌دهد و از او بزرگتر کسی به [[دنیا]] نیاید<ref>بشارات عهدین، ص ۲۴۶.</ref>. | |||
در [[آیین]] بودا نیز دوره‌های متعددی وجود دارد؛ ولی "مسئله [[انتظار]] در این [[آیین]] مطرح است و شخص مورد [[انتظار]] آنها، بودای پنجم است."<ref>خورشید مغرب، ص ۵۴.</ref> | |||
پس آیینهای مختلف هندی به [[ظهور]] [[مصلح]] و [[منجی]] در [[آخر الزمان]] [[اعتقاد]] دارند و هواداران خود را به آن [[بشارت]] داده‌اند که می‌توان اوصاف ذکر شده برای این [[مصلح]] را در موارد زیر خلاصه کرد: | |||
# در کتاب‌های آیینهای هندی، [[مصلح]] [[موعود]] بعد از آن‌که عالم پر از [[ظلم]] و [[فساد]] شد، آن‌را پر از [[عدل و داد]] خواهد کرد. | |||
# [[خداوند]] از او پشتیبانی و خواسته‌هایش را [[اجابت]] می‌کند. | |||
# [[حکومت]] او عالم‌گیر است و همه [[مردم]] را [[هدایت]] خواهد کرد. | |||
# تمام نعمت‌های [[زمین]] و [[آسمان]] را به دست خواهد آورد و در دوران او، همه از نعمت‌های فراوان الهی برخوردار خواهند بود. | |||
# از فرزندان دو پیشوای بزرگ [[جهان]] است که اولی ناموس [[آخر الزمان]] و دومی [[صدیق]] اکبر و [[وصی]] بزرگتر ناموس [[آخر الزمان]] است. | |||
# معجزه‌های بسیار می‌آورد. | |||
# نام او "[[فرخنده]]"، "[[خجسته]]"، "[[منصور]]" و ... است. | |||
بنابراین، با دقت در اوصاف [[مصلح]] [[موعود]] در آیینهای هندی و بررسی [[احادیث]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] درباره [[امام مهدی]] {{ع}} متوجه خواهیم شد که [[موعود]] این دو، شباهت‌های بسیاری به همدیگر دارند و حتی می‌توان ادعا کرد که [[مصلح]] موردنظر آیینهای هندی، همان [[مصلح]] [[موعود]] [[اسلام]] است؛ زیرا از دیدگاه [[اسلام]] نیز [[امام مهدی]] {{ع}} عالم را پر از [[عدل و داد]] خواهد کرد بعد از آن‌که از [[ظلم]] و [[جور]] پر شده باشد. آن حضرت {{ع}} به [[قدرت]] [[خداوند]]، همه [[مردم]] را [[هدایت]] می‌نماید و [[حکومت]] [[عدل]] خویش را بر عالم می‌گستراند. وی از فرزندان [[پیامبر]] {{صل}} و [[امام علی]] {{ع}} است که به هنگام ظهورش [[زمین]] و [[آسمان]]، خوان [[نعمت]] خود را خواهند گسترانید و هرچه از [[خداوند]] بخواهد به او داده خواهد شد ....»<ref>[[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]، ص ۷-۱۰.</ref>. | |||
}} | |||
{{پاسخ پرسش | |||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۳. حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛ | |||
| تصویر = 11562.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = حبیب‌الله طاهری | |||
| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر [[حبیب‌الله طاهری]] در کتاب ''«[[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]»'' در این‌باره گفته‌است: | |||
«در کتاب "دید" که نزد هندویان از [[کتب آسمانی]] به حساب می‌آید، چنین آمده است: "پس از خرابی [[دنیا]] پادشاهی در [[آخرالزمان]] پیدا شود که پیشوای خلایق باشد و نام او "[[منصور]]" باشد و تمام عالم را بگیرد و به [[دین]] خود درآورد و همه کس را از [[مؤمن]] و [[کافر]] بشناسد و هر چه از [[خدا]] خواهد برآید<ref> بشارت عهدین، ص ۲۴۵.</ref><ref>مرحوم محدث نوری در کتاب نجم الثاقب می‌نویسد: در ذخیره و تذکره مذکور است که اسم [[امام زمان]] {{ع}} در کتاب دید براهمه "منصور" است و این کتاب به عقیده آنها از کتب آسمانی است. </ref> | |||
در کتاب "[[شاکمونی]]" که از اعاظم هند بنا به [[عقیده]] پیروانش [[پیامبر]] و [[صاحب]] [[کتاب آسمانی]] است، اشاره به [[وحدت]] [[دیانت]] در زمان آن [[پرچم‌دار]] روحانی [[جهان]] شده است. وی می‌گوید: "پادشاهی و [[دولت]] نیاز به فرزند [[سید]] خلایق دو [[جهان]] (کشن)<ref> کشن در لغت هندی نام پیامبر اسلام است که در بشارت فوق فرزند برومندش را به نام ایستاده و خداشناس نامیده، چنانکه شیعیان او را [[قائم]] می‌خوانند.</ref> بزرگوار تمام شود، ولی کسی باشد که بر کوه‌های [[مشرق]] و [[مغرب]] [[دنیا]] [[حکم]] براند و [[فرمان]] کند و بر ابرها سوار شود و [[فرشتگان]] کارکنان او باشند و [[جن]] و انس در خدمت او شوند و از سودان که زیر خط استواست تا ارض تسعین که زیر [[قطب]] شمال است و ماوراء بحار را [[صاحب]] شود و [[دین خدا]] یک [[دین]] شود و [[دین]] [[خداوند]] گردد و نام او [[ایستاده]] باشد و [[خداشناس]] باشد<ref> به نقل از محمد بهشتی: ادیان و مهدویت.</ref>". | |||
در کتاب "باسک" که از کتب هندویان به شمار می‌رود، آمده است: دور [[دنیا]] تمام شود به پادشاهی عادلی در [[آخرالزمان]] که پیشوای [[ملائکه]] و [[پریان]] و [[آدمیان]] باشد و [[حق]] و [[راستی]] با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به دست آورد و از آسمان‌ها و [[زمین]] آنچه باشد خبر دهد و از او بزرگتر کسی به [[دنیا]] نیاید..."<ref> به نقل از محمد بهشتی: ادیان و مهدویت.</ref>. | |||
در کتاب "وشن جوک" از کتب [[هندوها]] چنین آمده است: "سرانجام [[دنیا]] به کسی برگردد که [[خدا]] را [[دوست]] دارد و از [[بندگان]] خاص او باشد و نام او [[فرخنده]] و [[خجسته]] باشد"<ref> به نقل از: ناصر مکارم شیرازی، [[مهدی]] انقلابی بزرگ.</ref>. | |||
در کتاب "[[پاتیکل]]" که از اعاظم هندوان و به زعم آنان [[صاحب]] [[کتاب آسمانی]] است در مورد [[دولت]] [[حضرت مهدی]] چنین آمده است: "که چون مدت روز تمام شود، دنیای کهنه، نو شود و زنده گردد و [[صاحب]] ملک تازه پیدا شود از فرزندان دو پیشوای [[جهان]] یکی ناموس [[آخرالزمان]] ([[حضرت محمد]] {{صل}}) و دیگر [[صدیق]] اکبر، یعنی [[وصی]] بزرگتر وی که "پشن" ([[امام علی|علی]] {{ع}}) نام دارد و نام آن [[صاحب]] ملک تازه [[راهنما]] است، به [[حق]] [[پادشاه]] شود و [[خلیفه]] رام ([[خدا]]) باشد و [[حکم]] براند و او را [[معجزه]] بسیار باشد و هرکه پناه به او برد و [[دین]] پدران او را [[اختیار]] کند، سرخ‌رو باشد در نزد رام..."<ref> ادیان و مهدویت.</ref>»<ref>[[حبیب‌الله طاهری|طاهری، حبیب‌الله]]، [[سیمای آفتاب (کتاب)|سیمای آفتاب]]، ص۱۵ -۱۶.</ref>. | |||
}} | |||
{{پاسخ پرسش | |||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۴. آقای رضوانی؛ | |||
| تصویر = 15207.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = علی اصغر رضوانی | |||
| پاسخ = آقای '''[[علی اصغر رضوانی]]'''، در کتاب ''«[[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
«[[بشارت]] به [[ظهور منجی]] در [[کتاب‌های مقدس]] [[هندوها]] نیز به چشم می‌خورد. در کتاب "ماللهند" از کتاب های مقدس [[هندوها]] آمده است: "در اواخر دوره چهارم اهل [[زمین]] به [[فساد]] کشیده شده و اکثر آنها [[کافر]] می‌شوند آنان معصیت‌های بزرگ را انجام داده و [[حاکم]] آنها افراد پست خواهد بود. [[مردم]] در آن روز به گرگ‌ها شبیه‌اند که همدیگر را می‌درند و [[غارت]] می‌کنند. کاهنان و مردان [[دین]] فاسد می‌شوند و [[حق]] با دزدان می‌شود و افراد باتقوا و [[زاهد]] را تحقیر می‌کنند. در آن زمان "برهمن کلا" یعنی مردی [[شجاع]] و [[دین]] دار [[ظهور]] می‌کند و [[زمین]] را با [[شمشیر]] برنده‌اش از مفسدین و پلیدی‌ها [[پاک]] کرده و افراد [[پاک]] و [[طاهر]] را حفظ خواهد نمود"<ref>ماللهند، ص۳۲۱.</ref>. در کتاب "[[شاکمونی]]" آمده است: "[[حکومت]] و [[دولت جهانی]] به دست مردی از ذریه [[سید]] خلایق عالمیان کشن بزرگ ختم خواهد شد، او کسی است که بر کوه‌های شرق و غرب عالم [[حکومت]] خواهد کرد. و تمام [[ادیان الهی]]، یک [[دین]] خواهد شد، او که اسمش [[قائم]] و عارف باللَّه است، [[دین]] [[خدا]] را [[احیا]] خواهد نمود"<ref>بشارت العهدین، ص۲۴۲؛ بشاره الظهور، ص۱۷.</ref>. و در کتاب "وشن جوک" از کتاب‌های [[هندوها]] آمده است: "و در [[آخر الزمان]] [[زمین]] به دست مردی خواهد افتاد که [[خداوند متعال]] را [[دوست]] دارد و او از [[خواص]] [[بندگان]] خداست. نام او [[فرخنده]] و [[خجسته]] است"<ref>بشارت العهدین، ص۲۷۲؛ بشاره الظهور، ص۱۸.</ref>. و در کتاب "باسک" از کتاب های [[هندوها]] آمده است: "[[دوره آخر الزمان]] به [[حکومت]] [[حاکم]] عادلی ختم خواهد شد که [[رهبر]] [[ملائکه]] و [[جن]] و انس است. [[حق]] با اوست او بر دریا و خشکی و کوه‌ها سیطره پیدا می‌کند واز آنچه در آسمان‌ها و [[زمین]] است خبر می‌دهد و کسی بزرگ تر از او متولد نشده است"<ref>بشاره الظهور، ص۱۸.</ref>. | |||
در کتاب "أوپانیشاد" آمده است: این مظهر ([[ویشنو]]) در [[آخرالزمان]] [[ظهور]] می‌کند در حالی که بر اسبی سفید سوار و به دست او شمشیری برهنه است، و به ماننده ستاره دنباله دار می‌درخشد و همه افراد پست را به [[هلاکت]] می‌رساند و زندگی نوینی را برپا کرده و [[طهارت]] و [[پاکی]] را بر می‌گرداند»<ref>اوپانیشاد، ص۷۳۷.</ref><ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۱۰۷، ۱۰۸.</ref>. | |||
}} | |||
{{پاسخ پرسش | |||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۵. آقای حکیمی؛ | |||
| تصویر = 11992.jpg | |||
| پاسخ‌دهنده = محمد رضا حکیمی | |||
| پاسخ = آقای '''[[محمد رضا حکیمی]]'''، در کتاب ''«[[خورشید مغرب (کتاب)|خورشید مغرب]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
«در آیینهای [[هندوان]] و کتاب‌های آنان نیز، سخن از [[نجات‌دهنده]] و [[موعود]] آمده است، از جمله در کتاب "مهابهاراتا"، و کتاب "پورانه‌ها" در این‌باره گفته‌اند: همه [[ادیان]] معتقدند که در پایان هر دوره‌ای از [[تاریخ]]، [[بشر]] از لحاظ [[معنوی]] و [[اخلاقی]] رو به [[انحطاط]] می‌رود، و چون طبعاً و فطرةً، در حال [[هبوط]] و دوری از مبدأ است، و مانند احجار به سوی پایین حرکت می‌کند، نمی‌تواند به خودی خود به این سیر نزولی و [[انحطاط]] [[معنوی]] و [[اخلاقی]] خاتمه دهد. پس ناچار روزی یک [[شخصیت معنوی]] بلندپایه، که از مبدأ [[وحی]] و [[الهام]] سرچشمه می‌گیرد، [[ظهور]] خواهد کرد، و [[جهان]] را از [[تاریکی]] [[جهل]] و [[غفلت]] و [[ظلم و ستم]] [[نجات]] خواهد داد. در این مورد، در [[تعالیم]] هر [[دینی]]، به صورت رمز، به حقایقی اشاره شده است، که با معتقدات آیینهای دیگر توافق و هماهنگی کامل دارد... مثلاً در [[کیش]] [[هندو]]، در کتب پورانا (Purana)، شرح مفصلی، درباره دوران آخر عصر کالی (Kali)، یعنی: آخرین دوره [[قبل از ظهور]] دهمین آواتارای [[ویشنو]] درج گردیده است<ref>معارف اسلامی در جهان معاصر، ص۲۴۵.</ref>. "مقصود از عصر کالی، [[آخر الزمان]] است. اکنون عصر کالی است"»<ref>[[محمد رضا حکیمی|حکیمی، محمد رضا]]، [[خورشید مغرب (کتاب)|خورشید مغرب]]، ص ۵۴.</ref>. | |||
}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:پرسش]] | |||
[[رده:پرسمان مهدویت]] | |||
[[رده:(اث): پرسش‌هایی با ۴ پاسخ]] | |||
[[رده:(اث): پرسش‌های مهدویت با ۴ پاسخ]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۵۸
| منجی در آیین هندو کیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل اصلی | مهدویت |
منجی در آیین هندو کیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین میرتقی حسینی گرگانی، در کتاب «نزول مسیح و ظهور موعود» در این‌باره گفته است:
- «اوپانیشادها که یکی از کتاب‌های معتبر و از منابع مهم هندوها به‌شمار می‌رود، درباره ظهور موعود منتظر چنین می‌نویسد: این مظهر ویشنو (مظهر دهم) در انقضای کلی یا در عصر آهن، سوار بر اسبی سفید، در حالی‌که شمشیر برهنه درخشانی را به‌صورت ستاره دنباله‌دار در دست دارد، ظاهر می‌شود و شریران را هلاک می‌سازد[۱].
- کتاب باسک، که از کتاب‌های مقدس و آسمانی هندوهاست، بشارت ظهور ولی عصر (ع) را چنین نقل می‌کند: "دور دنیا تمام می‌شود، پادشاه عالی در آخرالزمان که پیشوای ملائکه و پریان و آدمیان باشد و حق و راستی با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به‌دست آورد؛ و از آسمان‌ها و زمین و آنچه باشد، خبر می‌دهد؛ و از او بزرگ‌ترکسی به‌دنیا نیاید"[۲].
- و در کتاب وشن جوک نیز بشارت به ظهور بقیة الله الاعظم (ع) بدین صورت ذکر گردیده است: "آخر دنیا به کسی برمی‌گردد که خدا را دوست می‌دارد و از بندگان خاص او باشد و نام او خجسته و فرخنده باشد"[۳].
- در کتاب ریگ ودا آمده است که: "ویشنو (نجات دهنده) در میان مردم ظاهر می‌گردد... او از همه‌کس قوی‌تر است... در یک دست ویشنو شمشیری به‌مانند ستاره دنباله‌دار، و در دست دیگرش انگشتری درخشنده دارد؛ هنگام ظهور وی، خورشید و ماه تاریک می‌شوند و زمین خواهد لرزید"[۴]»[۵].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید زهادت، در کتاب «معارف و عقاید ۵ ج۲» در این‌باره گفته است:
«بشارات ظهور منجی در منابع هندوان: ۱. کتاب اوپانیشاد: این کتاب از کتاب‌های معتبر هندوهاست که نوید ظهور را چنین بیان نموده است: این مظهر ویشنو (مظهر دهم) در انقضای کلی، یا عصر آهن، سوار بر اسبی سفید، در حالی که شمشیر برهنه درخشانی به صورت ستاره دنباله‌دار در دست دارد، ظاهر می‌شود و شریران را تماما هلاک می‌سازد و خلقت را از نو تجدید می‌کند و پاکی را رجعت خواهد داد. به گفته هندو، مظهر دهم در انقضای عالم ظهور خواهد کرد[۶]. ۲. کتاب باسک: دور دنیا تمام شود به پادشاه عادلی در آخرالزمان، که پیشوای ملائکه و پریان و آدمیان باشد و حق و راست با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به دست‌آورد و از آسمان‌ها و زمین و آنچه باشد، خبر دهد. از او بزرگتر، کسی به دنیا نیاید[۷]. ۳. کتاب ریگ‌ودا: ویشنو، در میان مردم ظاهر می‌گردد. او از همه‌کس قوی‌تر و نیرومندتر است. در یک‌دست ویشنو، نجات‌دهنده شمشیری به مانند ستاره دنباله‌دار و دست دیگر انگشتری درخشنده دارد. هنگام ظهور وی خورشید و ماه تاریک می‌شوند و زمین خواهد لرزید[۸]. ۴. کتاب شاکمونی: پادشاهی و دولت دنیا به فرزند سید خلایق دو جهان "کشن"[۹] بزرگوار تمام شود و او کسی باشد که بر کوه‌های مشرق و مغرب دنیا حکم براند و فرمان کند و برابر ها سوار شود و فرشتگان کنارکنان او باشند و جن و انس در خدمت و شوند و او "سودان" که زیر خط استوا است تا سرزمین "تسعین" که زیر قطب شمالی است و ماوراء بحار را صاحب شود و دین خدا، یک دین شود و دین خدا زنده گردد و نام او "ایستاده" باشد و خداشناس باشد[۱۰]»[۱۱]. |
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در کتاب «امام مهدی» در این‌باره گفته است:
«بیش‌تر ادیان معتقدند که در پایان هردوره‌ای از تاریخ، بشر از لحاظ معنوی و اخلاقی رو به انحطاط می‌رود و چون طبعا و فطرتا در حال هبوط و دوری از مبدأ است و همانند احجار به سوی پایین حرکت می‌کند، نمی‌تواند به خودی خود به این سیر نزولی و انحطاط معنوی و اخلاقی خاتمه دهد؛ پس به ناچار روزی یک شخصیت معنوی بلندپایه که از مبدأ وحی و الهام سرچشمه می‌گیرد، ظهور خواهد کرد و جهان را از تاریکی جهل و غفلت و ظلم و ستم نجات خواهد داد. در این مورد در تعالیم هر دینی به صورت رمز به حقایقی اشاره شده است که با معتقدات آیینهای دیگر، توافق و هماهنگی کامل دارد[۱۲]. آیین‌ها و ادیان هندی نیز همانند سایر ادیان، درباره ظهور مصلح موعود مطالب متنوع و متعددی دارند که در کلیات، با وعده‌ها و بشارت‌های سایر ادیان مطابقت دارد؛ البته نباید انتظار داشت که همه این آیین‌ها در جزئیات مسئله نیز باهم توافق داشته باشند. چون منظور آگاهی از بشارت ظهور مصلح آخر الزمان در این آیین‌هاست. که به چند مورد اشاره می‌شود:
در آیین بودا نیز دوره‌های متعددی وجود دارد؛ ولی "مسئله انتظار در این آیین مطرح است و شخص مورد انتظار آنها، بودای پنجم است."[۱۹] پس آیینهای مختلف هندی به ظهور مصلح و منجی در آخر الزمان اعتقاد دارند و هواداران خود را به آن بشارت داده‌اند که می‌توان اوصاف ذکر شده برای این مصلح را در موارد زیر خلاصه کرد:
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است:
«در کتاب "دید" که نزد هندویان از کتب آسمانی به حساب می‌آید، چنین آمده است: "پس از خرابی دنیا پادشاهی در آخرالزمان پیدا شود که پیشوای خلایق باشد و نام او "منصور" باشد و تمام عالم را بگیرد و به دین خود درآورد و همه کس را از مؤمن و کافر بشناسد و هر چه از خدا خواهد برآید[۲۱][۲۲] در کتاب "شاکمونی" که از اعاظم هند بنا به عقیده پیروانش پیامبر و صاحب کتاب آسمانی است، اشاره به وحدت دیانت در زمان آن پرچم‌دار روحانی جهان شده است. وی می‌گوید: "پادشاهی و دولت نیاز به فرزند سید خلایق دو جهان (کشن)[۲۳] بزرگوار تمام شود، ولی کسی باشد که بر کوه‌های مشرق و مغرب دنیا حکم براند و فرمان کند و بر ابرها سوار شود و فرشتگان کارکنان او باشند و جن و انس در خدمت او شوند و از سودان که زیر خط استواست تا ارض تسعین که زیر قطب شمال است و ماوراء بحار را صاحب شود و دین خدا یک دین شود و دین خداوند گردد و نام او ایستاده باشد و خداشناس باشد[۲۴]". در کتاب "باسک" که از کتب هندویان به شمار می‌رود، آمده است: دور دنیا تمام شود به پادشاهی عادلی در آخرالزمان که پیشوای ملائکه و پریان و آدمیان باشد و حق و راستی با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به دست آورد و از آسمان‌ها و زمین آنچه باشد خبر دهد و از او بزرگتر کسی به دنیا نیاید..."[۲۵]. در کتاب "وشن جوک" از کتب هندوها چنین آمده است: "سرانجام دنیا به کسی برگردد که خدا را دوست دارد و از بندگان خاص او باشد و نام او فرخنده و خجسته باشد"[۲۶]. در کتاب "پاتیکل" که از اعاظم هندوان و به زعم آنان صاحب کتاب آسمانی است در مورد دولت حضرت مهدی چنین آمده است: "که چون مدت روز تمام شود، دنیای کهنه، نو شود و زنده گردد و صاحب ملک تازه پیدا شود از فرزندان دو پیشوای جهان یکی ناموس آخرالزمان (حضرت محمد (ص)) و دیگر صدیق اکبر، یعنی وصی بزرگتر وی که "پشن" (علی (ع)) نام دارد و نام آن صاحب ملک تازه راهنما است، به حق پادشاه شود و خلیفه رام (خدا) باشد و حکم براند و او را معجزه بسیار باشد و هرکه پناه به او برد و دین پدران او را اختیار کند، سرخ‌رو باشد در نزد رام..."[۲۷]»[۲۸]. |
| ۴. آقای رضوانی؛ |
|---|
|
آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است:
«بشارت به ظهور منجی در کتاب‌های مقدس هندوها نیز به چشم می‌خورد. در کتاب "ماللهند" از کتاب های مقدس هندوها آمده است: "در اواخر دوره چهارم اهل زمین به فساد کشیده شده و اکثر آنها کافر می‌شوند آنان معصیت‌های بزرگ را انجام داده و حاکم آنها افراد پست خواهد بود. مردم در آن روز به گرگ‌ها شبیه‌اند که همدیگر را می‌درند و غارت می‌کنند. کاهنان و مردان دین فاسد می‌شوند و حق با دزدان می‌شود و افراد باتقوا و زاهد را تحقیر می‌کنند. در آن زمان "برهمن کلا" یعنی مردی شجاع و دین دار ظهور می‌کند و زمین را با شمشیر برنده‌اش از مفسدین و پلیدی‌ها پاک کرده و افراد پاک و طاهر را حفظ خواهد نمود"[۲۹]. در کتاب "شاکمونی" آمده است: "حکومت و دولت جهانی به دست مردی از ذریه سید خلایق عالمیان کشن بزرگ ختم خواهد شد، او کسی است که بر کوه‌های شرق و غرب عالم حکومت خواهد کرد. و تمام ادیان الهی، یک دین خواهد شد، او که اسمش قائم و عارف باللَّه است، دین خدا را احیا خواهد نمود"[۳۰]. و در کتاب "وشن جوک" از کتاب‌های هندوها آمده است: "و در آخر الزمان زمین به دست مردی خواهد افتاد که خداوند متعال را دوست دارد و او از خواص بندگان خداست. نام او فرخنده و خجسته است"[۳۱]. و در کتاب "باسک" از کتاب های هندوها آمده است: "دوره آخر الزمان به حکومت حاکم عادلی ختم خواهد شد که رهبر ملائکه و جن و انس است. حق با اوست او بر دریا و خشکی و کوه‌ها سیطره پیدا می‌کند واز آنچه در آسمان‌ها و زمین است خبر می‌دهد و کسی بزرگ تر از او متولد نشده است"[۳۲]. در کتاب "أوپانیشاد" آمده است: این مظهر (ویشنو) در آخرالزمان ظهور می‌کند در حالی که بر اسبی سفید سوار و به دست او شمشیری برهنه است، و به ماننده ستاره دنباله دار می‌درخشد و همه افراد پست را به هلاکت می‌رساند و زندگی نوینی را برپا کرده و طهارت و پاکی را بر می‌گرداند»[۳۳][۳۴]. |
| ۵. آقای حکیمی؛ |
|---|
|
آقای محمد رضا حکیمی، در کتاب «خورشید مغرب» در این‌باره گفته است:
«در آیینهای هندوان و کتاب‌های آنان نیز، سخن از نجات‌دهنده و موعود آمده است، از جمله در کتاب "مهابهاراتا"، و کتاب "پورانه‌ها" در این‌باره گفته‌اند: همه ادیان معتقدند که در پایان هر دوره‌ای از تاریخ، بشر از لحاظ معنوی و اخلاقی رو به انحطاط می‌رود، و چون طبعاً و فطرةً، در حال هبوط و دوری از مبدأ است، و مانند احجار به سوی پایین حرکت می‌کند، نمی‌تواند به خودی خود به این سیر نزولی و انحطاط معنوی و اخلاقی خاتمه دهد. پس ناچار روزی یک شخصیت معنوی بلندپایه، که از مبدأ وحی و الهام سرچشمه می‌گیرد، ظهور خواهد کرد، و جهان را از تاریکی جهل و غفلت و ظلم و ستم نجات خواهد داد. در این مورد، در تعالیم هر دینی، به صورت رمز، به حقایقی اشاره شده است، که با معتقدات آیینهای دیگر توافق و هماهنگی کامل دارد... مثلاً در کیش هندو، در کتب پورانا (Purana)، شرح مفصلی، درباره دوران آخر عصر کالی (Kali)، یعنی: آخرین دوره قبل از ظهور دهمین آواتارای ویشنو درج گردیده است[۳۵]. "مقصود از عصر کالی، آخر الزمان است. اکنون عصر کالی است"»[۳۶].
|
پانویس
- ↑ مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی (ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.
- ↑ مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی (ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.
- ↑ مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی (ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.
- ↑ مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، صص۷۷۶ و ۷۷۷، به نقل از: ادیان و مهدویت، ص۱۶، و ظهور مهدی (ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص۳۰۲.
- ↑ حسینی گرگانی؛میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص 164 - 165.
- ↑ دارا شکوه، اوپانیشاد، ۲ / ۶۳۷.
- ↑ بشارت عهدین، ص ۲۴۶.
- ↑ ظهور حضرت مهدی (ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، ص ۲۹۸.
- ↑ "کشن" در زبان هندی، نام حضرت رسول اکرم (ص) است که در این‌جا بشارت فرزند برومندش را به نام "ایستاده" و "خداشناس" داده است که در نزد شیعیان به نام قائم و مهدی (ع) معروف است.
- ↑ بشارات عهدین، ص ۲۴۲.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۱۴۱، ۱۴۲.
- ↑ محمد رضا حکیمی، خورشید مغرب، ص ۵۴.
- ↑ ناصر مکارم شیرازی، انقلاب جهانی مهدی (ع)، ص ۵۴.
- ↑ محمد صادقی، بشارات عهدین، ص ۲۴۵.
- ↑ انقلاب جهانی مهدی (ع)، ص ۵۵.
- ↑ رام در لغت سانسکریتی، نام خداوند است.
- ↑ بشارات عهدین، ص ۲۴۶- ۲۴۷.
- ↑ بشارات عهدین، ص ۲۴۶.
- ↑ خورشید مغرب، ص ۵۴.
- ↑ رضوی، رسول، امام مهدی، ص ۷-۱۰.
- ↑ بشارت عهدین، ص ۲۴۵.
- ↑ مرحوم محدث نوری در کتاب نجم الثاقب می‌نویسد: در ذخیره و تذکره مذکور است که اسم امام زمان (ع) در کتاب دید براهمه "منصور" است و این کتاب به عقیده آنها از کتب آسمانی است.
- ↑ کشن در لغت هندی نام پیامبر اسلام است که در بشارت فوق فرزند برومندش را به نام ایستاده و خداشناس نامیده، چنانکه شیعیان او را قائم می‌خوانند.
- ↑ به نقل از محمد بهشتی: ادیان و مهدویت.
- ↑ به نقل از محمد بهشتی: ادیان و مهدویت.
- ↑ به نقل از: ناصر مکارم شیرازی، مهدی انقلابی بزرگ.
- ↑ ادیان و مهدویت.
- ↑ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص۱۵ -۱۶.
- ↑ ماللهند، ص۳۲۱.
- ↑ بشارت العهدین، ص۲۴۲؛ بشاره الظهور، ص۱۷.
- ↑ بشارت العهدین، ص۲۷۲؛ بشاره الظهور، ص۱۸.
- ↑ بشاره الظهور، ص۱۸.
- ↑ اوپانیشاد، ص۷۳۷.
- ↑ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۱۰۷، ۱۰۸.
- ↑ معارف اسلامی در جهان معاصر، ص۲۴۵.
- ↑ حکیمی، محمد رضا، خورشید مغرب، ص ۵۴.