سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۴۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = صحابه | عنوان مدخل = سلیم بن قیس هلالی | مداخل مرتبط = [[سلیم بن قیس هلالی در تراجم و رجال]] - [[سلیم بن قیس هلالی در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
{{جعبه اطلاعات | {{جعبه اطلاعات اصحاب | ||
| تصویر = | | نام = سلیم بن قیس هلالی | ||
| | | مشهور به = | ||
| نام = | | نام تصویر = تصویر قدیمی از مسجد کوفه.jpg | ||
| عرض تصویر = | |||
| | | توضیح تصویر = | ||
| | | نام کامل = سلیم بن قیس هلالی | ||
| | | نام‌های دیگر = | ||
| | | جنسیت = مرد | ||
| | | کنیه = أبو صادق | ||
| | | لقب = | ||
| | | اهل = | ||
| | | از قبیله = [[بنی عامر بن صعصعه]] | ||
| | | از تیره = | ||
| | | پدر = [[قیس همدانی کوفی]] | ||
| | | مادر = | ||
| | | همسر = | ||
| | | پسر = | ||
| | | دختر = | ||
| | | خواهر = | ||
| | | برادر = | ||
| | | خویشاوندان = | ||
| | | وابستگان = | ||
| | | تاریخ تولد = | ||
| محل تولد = [[کوفه]] | |||
| | | محل زندگی = {{فهرست جعبه افقی| [[کوفه]] | [[مدینه]] | [[مکه]] }} | ||
| | | تاریخ درگذشت = [[۷۶ هجری]] | ||
| | | محل درگذشت = [[نوبندجان فارس]] | ||
| | | تاریخ شهادت = | ||
| | | محل شهادت = | ||
| | | طول عمر = | ||
| | | محل دفن = | ||
| | | دین = | ||
| | | مذهب = | ||
| از اصحاب = {{فهرست جعبه افقی| [[پیامبر خاتم]] | [[امام علی]] | [[امام حسن]] | [[امام حسین]] | [[امام سجاد]] }} | |||
| از طبقه = | |||
| در جنگ = {{فهرست جعبه افقی| [[جنگ جمل]] | [[جنگ صفین]] | [[جنگ نهروان]] }} | |||
| نقش‌ها = | |||
| فعالیت‌ها = از اعضای [[شرطة الخمیس]] | |||
| علت شهرت = نویسنده کتاب [[اسرار آل محمد (کتاب)|اسرار آل محمد]] | |||
| علت درگذشت = | |||
| علت شهادت = | |||
| راوی از = | |||
| روایات مشهور = | |||
| مشایخ او = {{فهرست جعبه| [[ابوذر]] | [[سلمان]] | [[عبدالله بن جعفر طيار]] | [[مقداد]] | [[سلمان فارسی]] }} | |||
| راویان از او = {{فهرست جعبه| [[ابان بن ابی عیاش]] | [[ابراهیم بن عثمان]] | [[ابراهیم بن عمر الیمانی]] }} | |||
| آخرین راوی از او = | |||
}} | }} | ||
== مقدمه == | |||
سلیم بن قیس هلالی (۲ قبل از هجرت - ۷۶ ق، [[فارس]]) از شیفتگان [[اهل بیت]] [[پیامبر]]، که بیشتر با کتاب معروفش «[[اسرار آل محمد (کتاب)|اسرار آل محمد]]» شناخته می‌شود. وی [[اهل عراق]] بود. در سال [[رحلت پیامبر]]، دوازده [[سال]] داشت. از [[اصحاب]] باوفای [[امام علی]]، [[امام حسن]]، [[امام حسین]] و [[امام سجاد]] {{عم}} بود. وقتی به [[مدینه]] آمد و [[انحرافات]] را دید، به جمع‌آوری [[احادیث]] مربوط به [[ولایت]] و [[تشیع]] پرداخت. وی بین [[کوفه]] و [[مدینه]] در رفت‌وآمد بود. در عصر [[حجّاج]] ثقفی از [[کوفه]] گریخت. کتاب او که به «[[کتاب سلیم]]» و «کتاب السقیفه» هم معروف است مورد عنایت [[شیعه]] و [[علما]] و یکی از کهن‌ترین کتب تألیف‌شدۀ [[شیعی]] در [[قرن اول]] [[هجری]] است و دهها بار چاپ و به چند زبان ترجمه شده است. وی در سال ۷۶ [[هجری]] در نوبندجان [[فارس]] درگذشت<ref>تنقیح المقال؛ مامقانی ج۲ ص ۵۳، مجله کوثر شماره۴۸</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۳۱۷.</ref> | |||
[[سلیم]] فرزند [[قیس]] [[همدانی]] [[کوفی]] از بزرگان [[تابعین]] و یکی از [[اصحاب]] و [[یاران باوفا]] و از [[شیعیان]] [[مخلص]] [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}} و نیز از [[اصحاب امام حسن]] و [[امام حسین]] و [[امام سجاد]] {{ع}} بود<ref>رجال طوسی، ص۴۳، ش۵، و ص۶۸، شأو ص۷۴، شأو ص۹۱، ش۶.</ref>. کنیه‌اش [[ابو صادق]]<ref>رجال نجاشی، ص۱۹۳، ش۵۱۶.</ref> و از [[راویان]] مورد [[وثوق]] و علمای مورد [[اعتماد]] [[امامیه]] می‌باشد. وی ملازم [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بود و دارای کتابی است به نام [[کتاب سلیم]] که مشتمل بر حقایق و [[اخبار]] و حوادث مهمی است که کمتر کتابی این حقایق را در بر دارد، از جمله این که مشتمل بر احادیثی است که نام [[دوازده امام]] [[شیعیان]] از [[حضرت علی]] و [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} تا [[حضرت مهدی]] {{ع}} در آن آمده است <ref>ر.ک: کتاب سلیم بن قیس هلالی، ص۱۵ - ۲۱ و صفحات دیگر.</ref>. | |||
مرحوم [[آیة الله]] [[سید ابوالقاسم خوئی]] در کتاب معجم الرجال در ترجمه [[سلیم بن قیس]]، درباره [[سلیم]] می‌نویسد: | |||
#[[ | # [[سلیم بن قیس]] یکی از [[اصحاب امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} و از علمای [[جلیل‌القدر]] و مورد وثوق است [[شهادت]] برقی در [[رجال]] خود که او از اولیای [[اصحاب امیرالمؤمنین]] {{ع}} است در [[تأیید]] او، [[کفایت]] می‌کند. | ||
# [[کتاب سلیم]] طبق [[نقل]] [[نعمانی]] یکی از کتب و اصول معتبره است و آنچه در آن آمده صحیح و از [[ائمه اطهار]] {{ع}} صادر شده است. و صاحب وسائل در خاتمه کتاب در فایده چهارم گفته است: [[کتاب سلیم]] از کتب مورد [[اعتماد]] است و قرائن بر ثبوت آن، شکی را باقی نمی‌گذارد. | |||
# طریق [[کتاب سلیم]] مختص به [[ابان بن ابی عیاش]] نیست بلکه [[شیخ طوسی]] هم از طریق ابان از [[سلیم]] و هم از [[ابراهیم بن عمر یمانی]] از [[سلیم]] [[نقل]] کرده است<ref>معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۱۸ - ۲۲۷.</ref>. | |||
این عالم بزرگ و محقق عالی [[قدر]] [[شیعه]]، مطالب زیادی درباره [[سلیم]] آورده، و بعضی اشکالاتی که به متن کتاب نسبت به بعضی [[روایات]] شده توجیه کرده و یا جواب داده‌اند، علاقه‌مندان می‌توانند به آن مراجعه نمایند <ref>معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۱۸ - ۲۲۷.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی ج۱]]، ص۶۸۳-۶۸۴.</ref> | |||
==پانویس== | == ولادت سلیم بن قیس هلالی == | ||
در کتاب‌های [[سیره]] از [[تاریخ]] ولادت [[سلیم]] نامی برده نشده و [[سند]] گویایی در [[دست]] نیست؛ جز این [[حدیث]] که [[ابان بن ابی عیاش]] می‌گوید: من در [[جنگ صفین]] از [[سلیم]] پرسیدم که چند سال داری؟ گفت: [[چهل]] سال<ref>مقدمه کتاب سلیم، تحقیق علاء الدین موسوی، ص۱.</ref>. اگر این سؤال و جواب در سال ۳۶ یا ۳۷ [[هجری]] که [[جنگ صفین]] در آن واقع شد، بوده باشد، معلوم می‌شود ولادت [[سلیم]] سه یا چهار سال [[قبل از هجرت]] بوده است.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی ج۱]]، ص۶۸۴.</ref> | |||
== [[ایمان]] و [[اعتقاد]] [[سلیم]] به [[اهل بیت]] {{عم}} == | |||
[[سلیم]] در عصر [[خلافت]] [[عمر بن خطاب]] به [[مدینه]] آمد و در آنجا بود تا در عصر [[خلافت حضرت علی]] {{ع}} با آن [[حضرت]] [[بیعت]] کرد و سپس در رکاب [[امام]] {{ع}} در [[جنگ جمل]] شرکت نمود و پس از [[جنگ جمل]] به [[کوفه]] آمد و در [[کوفه]] ساکن گردید و سپس با [[حضرت علی]] {{ع}} در [[جنگ صفین]] شرکت نمود و با [[سپاهیان]] [[معاویه]] جنگید. | |||
[[سلیم]] پس از [[شهادت]] مولایش [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} بر همان [[اعتقاد]] و [[ایمان]] راسخی که به [[خاندان پیامبر]] {{ع}} و داشت، باقی ماند و هیچ [[انحرافی]] در [[اعتقاد]] او نسبت به [[اهل بیت پیامبر]] و پیدا نشد و به این [[محبت]] و [[ایمان]] [[افتخار]] می‌نمود، از این رو وقتی [[حجاج بن یوسف ثقفی]] به [[کوفه]] آمد و در [[مقام]] [[دستگیری]] [[شیعیان مخلص امیرالمؤمنین]] {{ع}} برآمد، به سراغ [[سلیم]] هم رفت تا او را به [[قتل]] برساند، اما [[سلیم]] برای [[حفظ]] جانش از فرصتی استفاده کرد و فرار نمود و به محلی به نام نوبند [[جان]] نزد [[ابان بن ابی عیاش]] مخفی شد، و بدین ترتیب از خطر [[مرگ]] [[نجات]] یافت. و چون [[وفات]] او نزدیک شد، به [[ابان بن ابی عیاش]] [[وصیت]] کرد و کتابی که نوشته بود ([[کتاب سلیم]]) را نزد او گذاشت<ref>ر. ک: مقدمه کتاب سلیم، ص۱-۳.</ref>. | |||
[[آیت الله]] [[سید ابوالقاسم خوئی]] در ادامه از کتاب خلاصه [[علامه حلی]] [[نقل]] می‌کند: [[سلیم بن قیس]] از [[اصحاب امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} است که [[حجاج]] به دنبال او فرستاد تا وی را به [[قتل]] برساند، اما [[سلیم]] فرار کرد و به نزد [[ابان بن ابی عیاش]] [[پناه]] برد و هنگامی که وفاتش فرا رسید به ابان گفت: تو، به گردن من حقی داری و اکنون [[مرگ]] من فرا رسیده، همانا بعد از [[رحلت پیامبر]] {{صل}} حوادث و اتفاق‌هایی افتاده که همه آنها را جمع‌آوری کرده‌ام - و سپس آن کتاب را به ابان داد که هیچ کس از [[سلیم]] غیر از ابان این کتاب را [[نقل]] نکرده است<ref>ر. ک: مقدمه کتاب سلیم، ص۱-۳.</ref>. | |||
بعضی از بزرگان [[شیعه]] مثل [[شیخ طوسی]]، [[ابان بن عیاش]] را [[تضعیف]] کرده‌اند<ref>رجال طوسی، ص۱۰۶، اصحاب الباقر ۳، ش۳۶.</ref> و [[شیخ مفید]] در آخر تصحیح الاعتقاد می‌نویسد: [[کتاب سلیم]] مورد [[وثوق]] نیست و جایز نیست عمل به اکثر آن، چون در آن خلط و تدلیس شده است<ref>تصحیح الاعتقاد، ص۱۲۶.</ref>. و در تنقیح المقال [[مامقانی]] از [[ابن غضائری]] [[نقل]] می‌کند که: [[کتاب سلیم]] دارای اشکال است و علائمی در این رابطه وجود دارد. | |||
به نظر استاد و [[فقیه]] بزرگوار [[شیعه]]: باتوجه به تأییدات کتاب و نیز ایرادات وارده [[اعتماد]] به کتاب برای [[اثبات]] [[حکم شرعی]] مشکل است ولی برای [[تأیید]] [[احکام]] شرعیه مانعی ندارد<ref>ر. ک: دراسات فی ولایة الفقیه للاستلا، آیة الله المنتظری، ج۱، ص۱۸۰ - ۱۸۲.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی ج۱]]، ص۶۸۵-۶۸۶.</ref> | |||
== [[وفات]] [[سلیم]] == | |||
چون [[سلیم]] از [[اصحاب امام زین العابدین]] [[علی بن الحسین]] {{ع}} بوده بنابراین اصح آن است که [[وفات]] او حدود سال ۹۰ [[هجری]] و در [[کوفه]] بوده است.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی ج۱]]، ص۶۸۶.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']] | |||
# [[پرونده:1379452.jpg|22px]] [[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|'''اصحاب امام علی ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{شرطة‌الخمیس}} | |||
{{غدیر}} | |||
{{ | |||
{{یاران امام حسن}} | {{یاران امام حسن}} | ||
[[رده:اصحاب پیامبر]] | |||
[[رده:اصحاب امام علی]] | |||
[[رده: | [[رده:اصحاب امام حسین]] | ||
[[رده: | [[رده:اصحاب امام حسن]] | ||
[[رده:اصحاب امام سجاد]] | |||
[[رده:اعلام]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۴۰
این مدخل زیرشاخهٔ بحث صحابه است. سلیم بن قیس هلالی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سلیم بن قیس هلالی در تراجم و رجال - سلیم بن قیس هلالی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد| سلیم بن قیس هلالی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | سلیم بن قیس هلالی |
| جنسیت | مرد |
| کنیه | أبو صادق |
| از قبیله | بنی عامر بن صعصعه |
| پدر | قیس همدانی کوفی |
| محل تولد | کوفه |
| محل زندگی | |
| درگذشت | ۷۶ هجری، نوبندجان فارس |
| از اصحاب | |
| حضور در جنگ | |
| فعالیت‌های او | از اعضای شرطة الخمیس |
| علت شهرت | نویسنده کتاب اسرار آل محمد |
| مشخصات حدیثی | |
| مشایخ او | |
| راویان از او | |
مقدمه
سلیم بن قیس هلالی (۲ قبل از هجرت - ۷۶ ق، فارس) از شیفتگان اهل بیت پیامبر، که بیشتر با کتاب معروفش «اسرار آل محمد» شناخته می‌شود. وی اهل عراق بود. در سال رحلت پیامبر، دوازده سال داشت. از اصحاب باوفای امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد (ع) بود. وقتی به مدینه آمد و انحرافات را دید، به جمع‌آوری احادیث مربوط به ولایت و تشیع پرداخت. وی بین کوفه و مدینه در رفت‌وآمد بود. در عصر حجّاج ثقفی از کوفه گریخت. کتاب او که به «کتاب سلیم» و «کتاب السقیفه» هم معروف است مورد عنایت شیعه و علما و یکی از کهن‌ترین کتب تألیف‌شدۀ شیعی در قرن اول هجری است و دهها بار چاپ و به چند زبان ترجمه شده است. وی در سال ۷۶ هجری در نوبندجان فارس درگذشت[۱].[۲]
سلیم فرزند قیس همدانی کوفی از بزرگان تابعین و یکی از اصحاب و یاران باوفا و از شیعیان مخلص امیرمؤمنان علی (ع) و نیز از اصحاب امام حسن و امام حسین و امام سجاد (ع) بود[۳]. کنیه‌اش ابو صادق[۴] و از راویان مورد وثوق و علمای مورد اعتماد امامیه می‌باشد. وی ملازم امیرالمؤمنین (ع) بود و دارای کتابی است به نام کتاب سلیم که مشتمل بر حقایق و اخبار و حوادث مهمی است که کمتر کتابی این حقایق را در بر دارد، از جمله این که مشتمل بر احادیثی است که نام دوازده امام شیعیان از حضرت علی و امام حسن و امام حسین (ع) تا حضرت مهدی (ع) در آن آمده است [۵].
مرحوم آیة الله سید ابوالقاسم خوئی در کتاب معجم الرجال در ترجمه سلیم بن قیس، درباره سلیم می‌نویسد:
- سلیم بن قیس یکی از اصحاب امیرالمؤمنین علی (ع) و از علمای جلیل‌القدر و مورد وثوق است شهادت برقی در رجال خود که او از اولیای اصحاب امیرالمؤمنین (ع) است در تأیید او، کفایت می‌کند.
- کتاب سلیم طبق نقل نعمانی یکی از کتب و اصول معتبره است و آنچه در آن آمده صحیح و از ائمه اطهار (ع) صادر شده است. و صاحب وسائل در خاتمه کتاب در فایده چهارم گفته است: کتاب سلیم از کتب مورد اعتماد است و قرائن بر ثبوت آن، شکی را باقی نمی‌گذارد.
- طریق کتاب سلیم مختص به ابان بن ابی عیاش نیست بلکه شیخ طوسی هم از طریق ابان از سلیم و هم از ابراهیم بن عمر یمانی از سلیم نقل کرده است[۶].
این عالم بزرگ و محقق عالی قدر شیعه، مطالب زیادی درباره سلیم آورده، و بعضی اشکالاتی که به متن کتاب نسبت به بعضی روایات شده توجیه کرده و یا جواب داده‌اند، علاقه‌مندان می‌توانند به آن مراجعه نمایند [۷].[۸]
ولادت سلیم بن قیس هلالی
در کتاب‌های سیره از تاریخ ولادت سلیم نامی برده نشده و سند گویایی در دست نیست؛ جز این حدیث که ابان بن ابی عیاش می‌گوید: من در جنگ صفین از سلیم پرسیدم که چند سال داری؟ گفت: چهل سال[۹]. اگر این سؤال و جواب در سال ۳۶ یا ۳۷ هجری که جنگ صفین در آن واقع شد، بوده باشد، معلوم می‌شود ولادت سلیم سه یا چهار سال قبل از هجرت بوده است.[۱۰]
ایمان و اعتقاد سلیم به اهل بیت (ع)
سلیم در عصر خلافت عمر بن خطاب به مدینه آمد و در آنجا بود تا در عصر خلافت حضرت علی (ع) با آن حضرت بیعت کرد و سپس در رکاب امام (ع) در جنگ جمل شرکت نمود و پس از جنگ جمل به کوفه آمد و در کوفه ساکن گردید و سپس با حضرت علی (ع) در جنگ صفین شرکت نمود و با سپاهیان معاویه جنگید.
سلیم پس از شهادت مولایش امیرالمؤمنین (ع) بر همان اعتقاد و ایمان راسخی که به خاندان پیامبر (ع) و داشت، باقی ماند و هیچ انحرافی در اعتقاد او نسبت به اهل بیت پیامبر و پیدا نشد و به این محبت و ایمان افتخار می‌نمود، از این رو وقتی حجاج بن یوسف ثقفی به کوفه آمد و در مقام دستگیری شیعیان مخلص امیرالمؤمنین (ع) برآمد، به سراغ سلیم هم رفت تا او را به قتل برساند، اما سلیم برای حفظ جانش از فرصتی استفاده کرد و فرار نمود و به محلی به نام نوبند جان نزد ابان بن ابی عیاش مخفی شد، و بدین ترتیب از خطر مرگ نجات یافت. و چون وفات او نزدیک شد، به ابان بن ابی عیاش وصیت کرد و کتابی که نوشته بود (کتاب سلیم) را نزد او گذاشت[۱۱].
آیت الله سید ابوالقاسم خوئی در ادامه از کتاب خلاصه علامه حلی نقل می‌کند: سلیم بن قیس از اصحاب امیرالمؤمنین علی (ع) است که حجاج به دنبال او فرستاد تا وی را به قتل برساند، اما سلیم فرار کرد و به نزد ابان بن ابی عیاش پناه برد و هنگامی که وفاتش فرا رسید به ابان گفت: تو، به گردن من حقی داری و اکنون مرگ من فرا رسیده، همانا بعد از رحلت پیامبر (ص) حوادث و اتفاق‌هایی افتاده که همه آنها را جمع‌آوری کرده‌ام - و سپس آن کتاب را به ابان داد که هیچ کس از سلیم غیر از ابان این کتاب را نقل نکرده است[۱۲].
بعضی از بزرگان شیعه مثل شیخ طوسی، ابان بن عیاش را تضعیف کرده‌اند[۱۳] و شیخ مفید در آخر تصحیح الاعتقاد می‌نویسد: کتاب سلیم مورد وثوق نیست و جایز نیست عمل به اکثر آن، چون در آن خلط و تدلیس شده است[۱۴]. و در تنقیح المقال مامقانی از ابن غضائری نقل می‌کند که: کتاب سلیم دارای اشکال است و علائمی در این رابطه وجود دارد.
به نظر استاد و فقیه بزرگوار شیعه: باتوجه به تأییدات کتاب و نیز ایرادات وارده اعتماد به کتاب برای اثبات حکم شرعی مشکل است ولی برای تأیید احکام شرعیه مانعی ندارد[۱۵].[۱۶]
وفات سلیم
چون سلیم از اصحاب امام زین العابدین علی بن الحسین (ع) بوده بنابراین اصح آن است که وفات او حدود سال ۹۰ هجری و در کوفه بوده است.[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ تنقیح المقال؛ مامقانی ج۲ ص ۵۳، مجله کوثر شماره۴۸
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۳۱۷.
- ↑ رجال طوسی، ص۴۳، ش۵، و ص۶۸، شأو ص۷۴، شأو ص۹۱، ش۶.
- ↑ رجال نجاشی، ص۱۹۳، ش۵۱۶.
- ↑ ر.ک: کتاب سلیم بن قیس هلالی، ص۱۵ - ۲۱ و صفحات دیگر.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۱۸ - ۲۲۷.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۲۱۸ - ۲۲۷.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی ج۱، ص۶۸۳-۶۸۴.
- ↑ مقدمه کتاب سلیم، تحقیق علاء الدین موسوی، ص۱.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی ج۱، ص۶۸۴.
- ↑ ر. ک: مقدمه کتاب سلیم، ص۱-۳.
- ↑ ر. ک: مقدمه کتاب سلیم، ص۱-۳.
- ↑ رجال طوسی، ص۱۰۶، اصحاب الباقر ۳، ش۳۶.
- ↑ تصحیح الاعتقاد، ص۱۲۶.
- ↑ ر. ک: دراسات فی ولایة الفقیه للاستلا، آیة الله المنتظری، ج۱، ص۱۸۰ - ۱۸۲.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی ج۱، ص۶۸۵-۶۸۶.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی ج۱، ص۶۸۶.