سرداب سامرا: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
(۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مهدویت}}
{{مدخل مرتبط
<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون [[سامرا]] است. "'''[[سامرا]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| موضوع مرتبط = امام مهدی
<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سرداب سامرا در حدیث]] - [[سرداب سامرا در تاریخ اسلامی]] - [[سرداب سامرا در معارف مهدویت]]</div>
| عنوان مدخل =
| مداخل مرتبط = [[سرداب سامرا در معارف مهدویت]]
| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
}}
 
'''سرداب سامرا''' در کنار مزار امامین عسکریین {{ع}} واقع شده که محل [[عبادت]] این دو [[امام]] بزرگوار و [[امام مهدی]] {{ع}} و همچنین محل زندگی حضرت [[حکیمه خاتون]] و [[نرجس خاتون]] [[مادر امام زمان]] {{ع}} بوده است. [[سرداب]] زیرزمین [[مسجد]] جامع شهر [[سامرا]] و چسبیده به حرم مطهر و دارای گنبدهای کوچک است.


== مقدمه ==
== مقدمه ==
در گذشته، بیشتر خانه‌‏ها در مناطق گرمسیر [[عراق]]، [[سرداب]] "زیرزمین" داشته است، تا ساکنان [[خانه]]، از شدت گرمای تابستان در [[امان]] باشند<ref> فخر الدین طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص۴۶۷.</ref>.
سرداب، به معنای زیر [[زمین]] است. در گذشته نه چندان دور، به ویژه در مناطق گرمسیری طراحی ساختمان‌ها به گونه‌ای بود که با قرار گرفتن بخش تحتانی آن در زیر زمین از فضای خنک آن در گرمی تابستان استفاده می‌شد. [[خاصه]] آنکه اگر آب مصرفی [[منزل]] نیز در این بخش نگهداری و تأمین می‌شد بر خنکای آن می‌افزود<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۳۱۵؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶.</ref>.


== اهمیت [[سرداب مقدس]] ==
== اهمیت [[سرداب مقدس]] ==
سرداب مقدس، زیرزمینی است در [[سامرّا]]، کنار [[مزار]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}}. این سرداب [[محل زندگی]] و [[عبادت]] امام هادی و [[امام حسن]] [[عسکری]] و [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{عم}} بوده و تمام [[دیدارها]] با امام مهدی|حضرت مهدی{{ع}} در [[زمان]] پدرش در همین [[منزل]] و سرداب انجام می‌گرفته است. همچنین محل زندگی [[حضرت]] [[حکیمه خاتون]] و نرجس‌خاتون بوده است. [[خانه]] امام عسکری{{ع}} همانند دیگر خانه‌های عراق، شامل غرفه‌ای برای مردان، غرفه‌ای برای [[زنان]] و سرداب بوده که سرداب نیز شامل غرفه‌هایی برای مردان و زنان بوده است و در تابستان از شدّت [[گرما]] به این سرداب [[پناه]] می‌برده‌اند<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶.</ref>.
سرداب مقدس، زیرزمینی است در [[سامرّا]]، کنار مزار [[امام هادی]] و [[امام عسکری]] {{عم}}. این سرداب محل [[زندگی]] و [[عبادت]] [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] و [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{عم}} بوده و تمام دیدارها با حضرت مهدی{{ع}} در [[زمان]] پدرش در همین [[منزل]] و سرداب انجام می‌گرفته است. همچنین محل زندگی حضرت [[حکیمه خاتون]] و نرجس‌خاتون بوده است. [[خانه]] امام عسکری {{ع}} همانند دیگر خانه‌های عراق، شامل غرفه‌ای برای مردان، غرفه‌ای برای [[زنان]] و سرداب بوده که سرداب نیز شامل غرفه‌هایی برای مردان و زنان بوده است و در تابستان از شدّت گرما به این سرداب پناه می‌برده‌اند<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶.</ref>.
 
== [[شبهه]] و پاسخ آن ==
[[مقدس]] شمردن آن سرداب از سوی [[شیعیان]] موجب شد که [[دشمنان]] [[اهل بیت]]، شیعیان را متهم کنند بر اینکه آنها می‌گویند [[امام زمان]] در این سرداب مخفی شده است؛ اما شیعیان از چنین اعتقادی‌ منزه هستند. شیعیان سرداب را به این دلیل مقدس می‌‌شمارند که محل زندگی و نیایش‌ سه [[امام]] [[معصوم]]، همچنین محل زندگی حضرت حکیمه خاتون و [[نرجس خاتون]] بوده‌ است. بدون تردید [[زائران]]، فقط از آن جهت به این مکان مقدس [[احترام]] می‏‌گذارند که محل سکونت، [[زندگی]]، عبادت، [[نیایش]] و [[تلاوت قرآن]] انسان‏‌های کامل بوده است. با این بیان، آنجا مکان مقدس و خانه پر برکتی است که [[خداوند]] اجازه داده است چنین مکانی، جایگاه بلندی یابد و در آنجا نام [[خدا]] به بزرگی برده شود؛ به همین سبب [[مسلمانان]] پیرو [[مذهب]] [[خاندان]] [[وحی]] و [[رسالت]]، آنجا [[نماز]] می‌‏خوانند و بر [[پیامبر]]{{صل}} و خاندانش{{عم}} [[درود]] می‏‌فرستند؛ آنجا را [[زیارت]] می‌‏کنند و کسی بر این [[عقیده]] نیست که [[امام مهدی]]{{ع}} در آن [[سرداب]] [[سکونت]] دارد یا از آنجا [[ظهور]] خواهد کرد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۶۰ ـ ۲۶۱؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶.</ref>.


== موقعیت مکانی سرداب ==
== موقعیت مکانی سرداب ==
امروزه هرکس از هرنقطه [[شهر]] [[سامرا]] به مرکز شهر نگاه کند، دو گنبد باشکوه می‌بیند که یکی از آنها با کاشی‌های طلایی [[براق]] و دیگری با کاشی‌های رنگی [[زیبائی]] پوشیده شده است. هریک از این گنبدها به ساختمان مستقلی تعلق دارند. گنبد بزرگ طلایی بر بالای [[ضریح]] [[مطهر]] که مرقدهای [[مقدس]] [[امام دهم]]{{ع}} و [[امام یازدهم]]{{ع}} در آن جای دارد، قرار گرفته است. ولی گنبدهای کوچک بر بالای ساختمان [[مسجد]] جامع شهر ساخته شده است. ساختمان [[حرم]] مطهر به شکل مستطیل و ساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولی متصل به [[صحن]] حرم است و [[سرداب غیبت]] درست در زیر ساختمان مسجد قرار گرفته و در طول [[تاریخ]] بارها در بنا و بخش‌های مختلف آن تعمیرات و تغییراتی انجام شده است<ref>مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه (کتاب)|موعودنامه، ص۳۹۶.</ref>.
امروزه هرکس از هرنقطه [[شهر]] [[سامرا]] به مرکز شهر نگاه کند، دو گنبد باشکوه می‌بیند که یکی از آنها با کاشی‌های طلایی [[براق]] و دیگری با کاشی‌های رنگی [[زیبائی]] پوشیده شده است. هریک از این گنبدها به ساختمان مستقلی تعلق دارند. گنبد بزرگ طلایی بر بالای [[ضریح]] [[مطهر]] که مرقدهای [[مقدس]] [[امام دهم]] {{ع}} و [[امام یازدهم]] {{ع}} در آن جای دارد، قرار گرفته است. ولی گنبدهای کوچک بر بالای ساختمان [[مسجد]] جامع شهر ساخته شده است. ساختمان [[حرم]] مطهر به شکل مستطیل و ساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولی متصل به صحن حرم است و [[سرداب غیبت]] درست در زیر ساختمان مسجد قرار گرفته و در طول [[تاریخ]] بارها در بنا و بخش‌های مختلف آن تعمیرات و تغییراتی انجام شده است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶.</ref>.


== مشخصات سرداب ==
== مشخصات سرداب ==
خط ۲۰: خط ۲۲:
همچنین این بخش‌های سه‌گانه هریک از طریق روزنه‌ای کوچک و طولانی که از قسمت‌های فوقانی دیوار آغاز شده، تا پایین‌ترین حد دیوار بیرونی مسجد جامع امتداد می‌یابد و [[نور]] و هوا دریافت می‌کند. پلکانی که راه ورود و خروج سرداب است و به غرفه شش‌ضلعی منتهی می‌شود دارای بیست پله است. ورودی این پلکان و [[سرداب]] در داخل ساختمان [[مسجد]] و بر دیواری قرار گرفته که ورودی نمازخانه نیز در آن واقع است.
همچنین این بخش‌های سه‌گانه هریک از طریق روزنه‌ای کوچک و طولانی که از قسمت‌های فوقانی دیوار آغاز شده، تا پایین‌ترین حد دیوار بیرونی مسجد جامع امتداد می‌یابد و [[نور]] و هوا دریافت می‌کند. پلکانی که راه ورود و خروج سرداب است و به غرفه شش‌ضلعی منتهی می‌شود دارای بیست پله است. ورودی این پلکان و [[سرداب]] در داخل ساختمان [[مسجد]] و بر دیواری قرار گرفته که ورودی نمازخانه نیز در آن واقع است.


طول مصلای مردان پنج متر و هشتاد سانتیمتر و عرض آن سه متر و پنجاه سانتیمتر است. در ضمن طول مصلای [[زنان]] چهار متر و شصت سانتی‌متر و عرض آن سه متر است. طول راهرویی که مصلای مردان و زنان را به هم مربوط‍‌ می‌سازد، چهار متر است. طول روزنه‌ای که [[نور]] غرفه شش‌ضلعی را تأمین می‌کند، حدود شش متر و طول روزنه‌ای که نور مصلای زنان را تأمین می‌کند، چهار متر و پنجاه سانتیمتر است. در انتهای غرفه مستطیل‌شکل یعنی انتهای همان مصلای مردان، یک در چوبی که معروف به [[باب غیبت]] است وجود دارد. در پشت این در، اتاق کوچکی قرار دارد که طول آن یک متر و پنجاه سانتیمتر است. این اتاق به نام محل [[غیبت]] [[شهرت]] پیدا کرده است که در [[حقیقت]] بخش مکمل غرفه مستطیل‌شکل بزرگ محسوب می‌شود و در جلوی آن حفاظ‍‌ مشبکی است که آن را از بقیه غرفه جدا می‌کند. [[چاه]] معروف به چاه غیبت هم در گوشه‌ای از همین اتاق قرار دارد.
این سرداب در طول [[تاریخ]] به اندازه‌ای مورد توجه [[مردم]] بوده است که در آن آثار ارزشمندی از منبت‌کاری و کاشی‌کاری و سایر هنرهای معماری به کار رفته است. از جمله این اشیاء، در چوبی نفیسی است که از دوران [[خلافت]] [[عباسیان]] به جای مانده است و از ویژگی‌های هنری و [[تاریخی]] ارزشمندی برخوردار است<ref>نشریه موعود، شماره ۳۷، ص۵۱.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶؛ [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۳۵۱.</ref>
 
== [[شبهه]] و پاسخ آن ==
در چگونگی ارتباط [[غیبت امام مهدی]]{{ع}} با سرداب نقل‌های مختلفی در منابع [[اهل سنت]] مشاهده می‌شود که با باورهای [[امامیه]] هم‌خوانی ندارد. [[ابن خلکان]] و ابی‌الفداء آورده‌اند: شیعیان بر این [[باور]] هستند که [[مهدی]]{{ع}} در حالی که مادرش به او می‌نگریست وارد سردابی در منزل پدرش شد و دیگر بازنگشت<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۶؛ ابی الفداء، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۴۵.</ref>. ابن خلکان در ادامه می‌نویسد: امامیه خروج ایشان را از سرداب [[انتظار]] می‌کشند<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۴۲.</ref> و [[منتظر ظهور]] ایشان در [[آخرالزمان]] از این سرداب هستند<ref>ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۶.</ref>. در این میان [[ابن خلدون]] آورده است: [[شیعیان]] هر شب پس از اقامه نماز [[مغرب]] مرکبی را با زین و یراق بر درِ سرداب آماده می‌کنند و بانگ بر آورده و مهدی را به خروج می‌خوانند<ref>ابن خلدون، تاریخ، ج۴، ص۳۹.</ref>.
 
انتساب این [[باورها]] به شیعیان در حالی صورت می‌گیرد که نه تنها در منابع [[امامیه]] سخنی از این آموزه‌ها در میان نیست، بلکه در مواردی سخن ضد آن وجود دارد. منابع حدیثی امامیه بر آن‌اند که [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} در [[مکّه]] و از کنار [[کعبه]] خواهد بود<ref>نعمانی، الغیبة، ص۲۳۸؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۶۷۰.</ref>. همچنین در گزارش‌های [[دیدار با امام زمان]]{{ع}} در عصر [[غیبت صغری]]، از حضور امام در [[حجاز]]، در کنار [[سامرا]] نیز سخن به میان است<ref>کلینی، کافی، ج۱، ص۳۳۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۵۲؛ طوسی، الغیبة، ص۲۶۸.</ref>.


اشاره به این نکته نیز خالی از فایده نیست که این سرداب در جهت غربی [[صحن]] [[عسکریین]]{{ع}} به سمت شمال واقع شده و در طول [[تاریخ]] [[اصلاحات]] و تعمیرات زیادی در آن انجام گرفته است. همیشه در موقع تعمیر و ترمیم بارگاه عسکریین{{ع}} در ساختمان سرداب نیز تغییرات و اصلاحاتی به عمل آمده است؛ به‌عنوان مثال در زمان‌های گذشته، از داخل بارگاه عسکریین{{ع}} از کنار [[مرقد]] [[حضرت]] نرجس‌خاتون به سرداب می‌رفتند و این وضع به همین صورت تا سال ۱۲۰۲ ق. ادامه داشت و در این سال احمد خان دنبلی برای سرداب، راهی جداگانه از طرف شمال باز کرد و راه سرداب از طرف [[روضه]] عسکریین{{ع}} را مسدود نمود و [[صحن]] [[سرداب]] را جداگانه ساخت که تقریبا از یک فضای بزرگی به طول ۶۰ متر و عرض ۲۰ متر برخوردار است. بنابراین اگر در کتاب‌هایی چون [[مزار]] [[شهید]] اول، [[اعمال]] و دعاهای مربوط‍‌ به [[زیارت]] این سه [[امام]] در یک مکان ذکر شده است؛ علت آن است که در [[زمان]] سابق راه سرداب نیز از پشت [[حرم]] [[عسکریین]]{{ع}} در یک ساختمان بوده است؛ لذا پس از زیارت عسکریین{{ع}} بلافاصله زیارت [[امام زمان]]{{ع}} و سپس زیارت [[حضرت]] نرجس‌خاتون ذکر شده است.
ضمن آنکه در [[روایات]] امامیه، [[غیبت]] به معنای مخفی شدن و کنج [[عزلت]] گزیدن نیست تا پنهان شدن در سرداب و امثال آن لازم آید، بلکه در این روایات آمده است: [[امام]] در میان [[مردم]] است؛ ولی آنان وی را نمی‌بینند و نمی‌شناسند<ref>نعمانی، الغیبة، ص۱۷۵.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۳۱۵؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۲۶۰ ـ ۲۶۱؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶.</ref>
این سرداب در طول [[تاریخ]] به اندازه‌ای مورد توجه [[مردم]] بوده است که در آن آثار [[ارزشمندی]] از منبت‌کاری و کاشی‌کاری و سایر هنرهای معماری به کار رفته است. از جمله این اشیاء، در چوبی نفیسی است که از دوران [[خلافت]] [[عباسیان]] به جای مانده است و از ویژگی‌های [[هنری]] و [[تاریخی]] ارزشمندی برخوردار است<ref>نشریه موعود، شماره ۳۷، ص۵۱.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۹۶؛ [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۳۵۱.</ref>.


==پرسش مستقیم==
== پرسش مستقیم ==
{{پرسش وابسته}}
* [[سرداب سامرا چه ویژگی‌هایی دارد؟ (پرسش)]]
* [[سرداب سامرا چه ویژگی‌هایی دارد؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش وابسته}}


== پرسش‌های وابسته ==
{{پرسمان سرداب غیبت}}
{{پرسمان سرداب غیبت}}
== جستارهای وابسته ==
{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}


== منابع ==
== منابع ==
خط ۳۹: خط ۴۱:
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']].
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']]
# [[پرونده:IM010507.jpg|22px]] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|'''تاریخ اسلام بخش دوم ج۲''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۴۵: خط ۴۸:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


{{امام مهدی}}
[[رده:مدخل]]
[[رده:مدخل فرهنگنامه آخرالزمان]]
[[رده:مدخل فرهنگنامه آخرالزمان]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:مکان‌های منسوب به امام مهدی]]
[[رده:مکان‌های منسوب به امام مهدی]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۰۸

سرداب سامرا در کنار مزار امامین عسکریین (ع) واقع شده که محل عبادت این دو امام بزرگوار و امام مهدی (ع) و همچنین محل زندگی حضرت حکیمه خاتون و نرجس خاتون مادر امام زمان (ع) بوده است. سرداب زیرزمین مسجد جامع شهر سامرا و چسبیده به حرم مطهر و دارای گنبدهای کوچک است.

مقدمه

سرداب، به معنای زیر زمین است. در گذشته نه چندان دور، به ویژه در مناطق گرمسیری طراحی ساختمان‌ها به گونه‌ای بود که با قرار گرفتن بخش تحتانی آن در زیر زمین از فضای خنک آن در گرمی تابستان استفاده می‌شد. خاصه آنکه اگر آب مصرفی منزل نیز در این بخش نگهداری و تأمین می‌شد بر خنکای آن می‌افزود[۱].

اهمیت سرداب مقدس

سرداب مقدس، زیرزمینی است در سامرّا، کنار مزار امام هادی و امام عسکری (ع). این سرداب محل زندگی و عبادت امام هادی و امام حسن عسکری و حضرت مهدی (ع) بوده و تمام دیدارها با حضرت مهدی(ع) در زمان پدرش در همین منزل و سرداب انجام می‌گرفته است. همچنین محل زندگی حضرت حکیمه خاتون و نرجس‌خاتون بوده است. خانه امام عسکری (ع) همانند دیگر خانه‌های عراق، شامل غرفه‌ای برای مردان، غرفه‌ای برای زنان و سرداب بوده که سرداب نیز شامل غرفه‌هایی برای مردان و زنان بوده است و در تابستان از شدّت گرما به این سرداب پناه می‌برده‌اند[۲].

موقعیت مکانی سرداب

امروزه هرکس از هرنقطه شهر سامرا به مرکز شهر نگاه کند، دو گنبد باشکوه می‌بیند که یکی از آنها با کاشی‌های طلایی براق و دیگری با کاشی‌های رنگی زیبائی پوشیده شده است. هریک از این گنبدها به ساختمان مستقلی تعلق دارند. گنبد بزرگ طلایی بر بالای ضریح مطهر که مرقدهای مقدس امام دهم (ع) و امام یازدهم (ع) در آن جای دارد، قرار گرفته است. ولی گنبدهای کوچک بر بالای ساختمان مسجد جامع شهر ساخته شده است. ساختمان حرم مطهر به شکل مستطیل و ساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولی متصل به صحن حرم است و سرداب غیبت درست در زیر ساختمان مسجد قرار گرفته و در طول تاریخ بارها در بنا و بخش‌های مختلف آن تعمیرات و تغییراتی انجام شده است[۳].

مشخصات سرداب

سرداب غیبت از جمله سرداب‌های عمیقی است که در زیر یک لایه سنگی حفر شده و در کل دارای سه قسمت عمده است: یک غرفه شش‌ضلعی، یک غرفه مستطیل کوچک و یک غرفه به شکل مستطیل بزرگ. توضیح بیشتر آنکه غرفه مستطیل بزرگ در میان مردم به "مصلای مردان" و غرفه مستطیل‌شکل کوچک به "مصلای بانوان" معروف است. این بخش‌ها با دو راهرو بلند و طولانی به یکدیگر مربوط‍‌ می‌شوند؛ یعنی یک راهرو طولانی مصلای مردان و مصلای زنان را به هم وصل می‌کند و یک راهرو طولانی دیگر بین مصلای مردان و غرفه شش ضلعی وجود دارد.

همچنین این بخش‌های سه‌گانه هریک از طریق روزنه‌ای کوچک و طولانی که از قسمت‌های فوقانی دیوار آغاز شده، تا پایین‌ترین حد دیوار بیرونی مسجد جامع امتداد می‌یابد و نور و هوا دریافت می‌کند. پلکانی که راه ورود و خروج سرداب است و به غرفه شش‌ضلعی منتهی می‌شود دارای بیست پله است. ورودی این پلکان و سرداب در داخل ساختمان مسجد و بر دیواری قرار گرفته که ورودی نمازخانه نیز در آن واقع است.

این سرداب در طول تاریخ به اندازه‌ای مورد توجه مردم بوده است که در آن آثار ارزشمندی از منبت‌کاری و کاشی‌کاری و سایر هنرهای معماری به کار رفته است. از جمله این اشیاء، در چوبی نفیسی است که از دوران خلافت عباسیان به جای مانده است و از ویژگی‌های هنری و تاریخی ارزشمندی برخوردار است[۴].[۵]

شبهه و پاسخ آن

در چگونگی ارتباط غیبت امام مهدی(ع) با سرداب نقل‌های مختلفی در منابع اهل سنت مشاهده می‌شود که با باورهای امامیه هم‌خوانی ندارد. ابن خلکان و ابی‌الفداء آورده‌اند: شیعیان بر این باور هستند که مهدی(ع) در حالی که مادرش به او می‌نگریست وارد سردابی در منزل پدرش شد و دیگر بازنگشت[۶]. ابن خلکان در ادامه می‌نویسد: امامیه خروج ایشان را از سرداب انتظار می‌کشند[۷] و منتظر ظهور ایشان در آخرالزمان از این سرداب هستند[۸]. در این میان ابن خلدون آورده است: شیعیان هر شب پس از اقامه نماز مغرب مرکبی را با زین و یراق بر درِ سرداب آماده می‌کنند و بانگ بر آورده و مهدی را به خروج می‌خوانند[۹].

انتساب این باورها به شیعیان در حالی صورت می‌گیرد که نه تنها در منابع امامیه سخنی از این آموزه‌ها در میان نیست، بلکه در مواردی سخن ضد آن وجود دارد. منابع حدیثی امامیه بر آن‌اند که ظهور حضرت مهدی(ع) در مکّه و از کنار کعبه خواهد بود[۱۰]. همچنین در گزارش‌های دیدار با امام زمان(ع) در عصر غیبت صغری، از حضور امام در حجاز، در کنار سامرا نیز سخن به میان است[۱۱].

ضمن آنکه در روایات امامیه، غیبت به معنای مخفی شدن و کنج عزلت گزیدن نیست تا پنهان شدن در سرداب و امثال آن لازم آید، بلکه در این روایات آمده است: امام در میان مردم است؛ ولی آنان وی را نمی‌بینند و نمی‌شناسند[۱۲].[۱۳]

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

  1. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۳۱۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۹۶.
  2. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۹۶.
  3. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۹۶.
  4. نشریه موعود، شماره ۳۷، ص۵۱.
  5. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۹۶؛ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۳۵۱.
  6. ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۶؛ ابی الفداء، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۴۵.
  7. ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۴۲.
  8. ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۴، ص۱۷۶.
  9. ابن خلدون، تاریخ، ج۴، ص۳۹.
  10. نعمانی، الغیبة، ص۲۳۸؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۶۷۰.
  11. کلینی، کافی، ج۱، ص۳۳۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۵۲؛ طوسی، الغیبة، ص۲۶۸.
  12. نعمانی، الغیبة، ص۱۷۵.
  13. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ ص ۳۱۵؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۶۰ ـ ۲۶۱؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۹۶.