سوره تکویر در علوم قرآنی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث سوره تکویر است. سوره تکویر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره تکویر در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

این سوره به اتفاق مفسران مکی است. در ترتیب مصحف هشتاد و یکمین سوره است و بین دو سوره عبس و سوره انفطار قرار گرفته و در ترتیب نزول ششمین یا هفتمین سوره بوده که پس از مَسَد و پیش از سوره اعلی نازل شده است. گفته شده که در مصحف امیرمؤمنان، علی (ع) بین دو سوره نازعات و سوره انفطار و سیزدهمین سوره بوده است. نام مشهور این سوره «تکویر» (درهم پیچیدن) است. ﴿الشَّمْسُ﴾ و ﴿كُوِّرَتْ﴾ دو نام دیگر این سوره‌اند.

در روایات و منابع کهن و برخی تفاسیر از آن به سوره ﴿إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ﴾ یاد شده است.

این سوره ۲۹ آیه و ۱۰۴ کلمه دارد و یکی از ۷ سوره قرآن است که با ﴿إِذَا﴾ شروع شده و به سوره‌های زمانیه شهرت دارند. از نظر حجم در گروه «مفصّلات» یعنی سوره‌های کوچک قرار دارد و در سال‌های آغاز بعثت نازل شده است. برخی نزول آن را در سال اوّل یا دوم بعثت حدس زده‌اند.

محتوای سوره

سوره تکویر در سال‌های آغاز بعثت، قبل از هجرتِ نخست مسلمانان به حبشه نازل شده است. در این زمان مشرکان با تهمت و افترا به مسلمانان و رسول خدا (ص) و اذیت و آزار آن‌ها به شدّت به مخالفت با پیامبر (ص) برخاسته بودند، از این‌رو این سوره با تهدید مشرکان به حسابرسی اعمال در قیامت و با سوگندهای متعدد و با تأکید به دفاع از حریم وحی و قرآن و رسول خدا (ص) می‌‌پردازد.

محتوای سوره را می‌‌توان در سه بخش خلاصه کرد: در بخش نخست به صورت جمله شرطیه به ۱۲ حادثه تکان دهنده در ارتباط با رستاخیز اشاره می‌‌کند که ۶ رخداد آن مربوط به مرحله فنای این جهان و ۶ حادثه دیگر مربوط به مرحله دوم یعنی حیات پس از مرگ است. سپس این حقیقت که در قیامت همه اعمال انسان‌ها حاضر می‌‌شوند و هرکس عملش را می‌‌بیند و به آن آگاه می‌‌شود به عنوان جزای شرط بیان شده است.

در بخش دوم بر حقانیت قرآن و صدق گفتار پیامبر تأکید و قرآن را سخن فرشته بزرگوار، نیرومند، والا مقام، فرمانروای فرشتگان و امین وحی معرفی می‌‌کند و نسبت‌های ناروای مشرکان به پیامبر (ص) را نفی کرده، تصریح می‌‌کند که آن حضرت جبرئیل را در افقی برتر از سایر آفاق که مناسب با عالم فرشتگان است آشکارا مشاهده و وحی را از او تلقی و بی‌کم و کاست تبلیغ کرد.

در بخش سوم مشرکان را به سبب مخالفت با پیامبر (ص) سرزنش و دعوت قرآن را جهانی و آن را هدایتگر همه کسانی می‌‌داند که خواهان راه مستقیم هستند و در آخرین آیه بر غلبه اراده پروردگار بر اراده انسان‌ها تأکید می‌‌کند.

فضیلت سوره تکویر

روایات متعددی در فضیلت و آثار تلاوت این سوره گزارش شده است. رسول خدا (ص) این سوره را از سوره‌هایی شمردند که سبب نمایان شدن پیری زودرس در چهره ایشان شده است و درباره آن فرمودند: «کسی که دوست دارد قیامت را چنان بنگرد که گویی آن را با چشم می‌‌بیند، سوره ﴿إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ﴾، ﴿إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ﴾ و ﴿إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ﴾ را بخواند، زیرا در این سوره‌ها نشانه‌های قیامت آن چنان بیان شده است که گویی تلاوت کننده را در برابر صحنه قیامت قرار می‌‌دهند.

سوره تکویر در دانشنامه معاصر قرآن کریم

هشتاد و یکمین سوره قرآن و ششمین (یا هفتمین) آن به ترتیب نزول، نازل شده در مکه با محتوای بیان تغییرات در آستانه برپایی رستاخیز. نام سوره از اولین آیه اخذ شده است. ﴿كُوِّرَتْ﴾ که در آیه ﴿إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ﴾ آمده، فعل ماضی از مصدر «تکویر» است. دارای ۲۹ آیه و ۱۰۴ کلمه است. به ترتیب مصحف هشتاد و یکمین و به ترتیب نزول ششمین یا هفتمین سوره قرآن و مکی است.

از نظر حجم از گروه «مفصلات» یعنی از سوره‌های نسبتاً کوچک است و در اواخر حزب اول جزء ۳۰ قرار دارد. سومین سوره از سوره‌های هفتگانه «زمانه» است که با کلمه ﴿إِذَا﴾ آغاز می‌شود.

دارای چهار آیه سوگنددار است در آیات ﴿فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ وَاللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ﴾.

احادیث متعددی در اهمیت این سوره و تلاوت آن نقل شده است. از جمله در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می‌خوانیم: «کسی که سوره تکویر را بخواند خداوند او را از رسوایی، در آن هنگام که نامه‌های عمل گشوده می‌شود حفظ می‌کند». «مصطفی (ص) گفت: هر که خواهد تا قیامت کبری نقدی بیند و احوال رستاخیز برو آشکارا گردد، گوی: ﴿إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ﴾ برخوان تا سیاست و صعوبت آن روز او را معلوم گردد».

این سوره به تغییراتی که در آستانه رخداد رستاخیز در جهان طبیعت اتفاق می‌افتد اشاره می‌کند و نیز به دیدار حضرت محمد (ص) با جبرئیل اشاره دارد.

هدف سوره مبارکه تکویر اثبات حتمی بودن محاسبه اعمال است. این واقعیت با تأکید بر مشاهده اعمال در قیامت بیان می‌گردد.

موضوعات مطرح شده در این سوره، بر طبق اصول و مبانی هماهنگ و منسجمی بیان شده به گونه‌ای که چهارده آیه نخست سوره به منزله مقدمه‌چینی برای بیان موضوعات بخش دوم این سوره است. برجسته‌سازی به صورت توازن آوایی، واژگانی و نحوی، به‌ویژه در بخش اول کاملاً مشهود است. ساختار منظم نحوی، استفاده گسترده از تکنیک تکرار در سطح حروف و واژگان و موسیقی حروف و واژگان، همگی در خدمت اهداف تربیتی و دینی این سوره قرار دارند. سوره مبارکه تکویر، ساختار زبانی و موسیقایی هدفمند، منظم و منسجمی دارد که همه اجزا و عناصر آن متناسب با یکدیگر و هماهنگ با محتوا و اهداف تربیتی و دینی قرآن کریم به کار گرفته شده‌اند.

ساختار سوره

این سوره از سه بخش تشکیل شده است:

1. آیات ﴿إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ وَإِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ وَإِذَا الْجِبَالُ سُيِّرَتْ وَإِذَا الْعِشَارُ عُطِّلَتْ وَإِذَا الْوُحُوشُ حُشِرَتْ وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ وَإِذَا النُّفُوسُ زُوِّجَتْ وَإِذَا الْمَوْؤُودَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ وَإِذَا السَّمَاء كُشِطَتْ ﴾ این آیات بیانگر آن است که: با فروپاشی نظام کنونی و برپا شدن روز حساب، انسان‌ها از اعمال خود آگاه می‌شوند.
2. آیات ﴿وَإِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ﴾، ﴿وَإِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ﴾ و ﴿عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا أَحْضَرَتْ﴾ این بخش، به برپایی نظام جزا و بهشت و جهنم اشاره نموده است. یعنی برچیده شدن نظام دنیا، استقرار نظام حساب و برپایی نظام جهنم و بهشت.
3. آیات ﴿فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ وَاللَّيْلِ إِذَا عَسْعَسَ وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ وَمَا هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنِينٍ وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَيْطَانٍ رَجِيمٍ فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ لِمَن شَاء مِنكُمْ أَن يَسْتَقِيمَ وَمَا تَشَاؤُونَ إِلاَّ أَن يَشَاء اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ ﴾ به بیان حقانیت تعالیم قرآن و پیامبر از جمله سخنان ایشان درباره محاسبه رفتار آدمی در قیامت اختصاص دارد و بیانگر جایگاه برجسته قرآن و تأثیر آن در روان آدمیان است.

منابع

1. گودرزی زاهدی، محمود، مقاله «سوره تکویر»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۸
2. صفوی، سید سلمان، مقاله «سوره تکویر»، دانشنامه معاصر قرآن کریم