علم مستأثر: تفاوت میان نسخهها
(←منابع) |
|||
خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
# [[پرونده:92C26832.jpg|22px]] [[علی جزیری احسائی|جزیری احسائی، علی]]، [[دفع الریب عن علم الغیب (کتاب)|'''دفع الریب عن علم الغیب''']] | # [[پرونده:92C26832.jpg|22px]] [[علی جزیری احسائی|جزیری احسائی، علی]]، [[دفع الریب عن علم الغیب (کتاب)|'''دفع الریب عن علم الغیب''']] | ||
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']] | # [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']] | ||
# [[پرونده:ohf.jpg|22px]] [[محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم]]، [[روح الله شهیدی|شهیدی، روح الله]]، [[باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله)|'''باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم''']] | |||
# [[علی رضا بهشادفر|بهشادفر, علی رضا]]، '''کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام'''؛ | |||
# [[پرونده:2827942009809428.jpg|22px]] [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، '''[[امامت ۵ (کتاب)|امامت]]'''. | |||
# [[پرونده:pn.jpg|22px]] [[محمد رضا حکیمی|حکیمی، محمد رضا]]، '''[[نهج البلاغه کلام انسان هادی (مقاله)|نهج البلاغه کلام انسان هادی]]'''؛ | |||
# [[پرونده:1103985.jpg|22px]] [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، '''[[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]]'''. | |||
# [[پرونده:18465721.jpg|22px]] [[سید عبدالحمید ابطحی|ابطحی، سید عبدالحمید]]، '''[[فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان (مقاله)|فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان]]'''؛ | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
نسخهٔ ۲۵ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۴۷
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
واژه "مستأثر" به معنای برگزیده[۱] و از نامهای الهی است که خداوند آن را برای خویش برگزیده و پنهان کرده است و از این روی، اسم مستأثر را "اسم مکنون" و "اسم مخزون" نیز میگویند[۲]. کسی جز خداوند بدین نام راه ندارد و از آن آگاه نیست. بنابر برخی روایات، این نام، باطن اسم اعظم خداوند است[۳]. امامان معصوم(ع) در مقام دعا، مانند دیگر نامهای خدا به اسم مستأثر نیز تمسک جستهاند و برای حاجات خویش آن را به وساطت گرفتهاند[۴]. برخی صاحبنظران در اینکه چرا کسی از اسم مستأثر آگاه نیست، معتقدند نامهای دیگر خدا در جهان ظهور یافتهاند؛ ولی اسم مستأثر ظهور نیافته است. برخی دیگر بر آناند که این نام نیز مانند دیگر نامها ظهور یافته است؛ ولی کسی از مظهر آن آگاه نیست[۵][۶].
علم مستأثر از علوم مختص خداوند است که در برابر علم مبذول به کار میرود و نیز باید دانست علم مکنون یا علم موقوف یا مخزون و یا محفوظ تعابیری از یک تعریف هستند که در عبارات مختلف از آنها استفاده شده است.[۷]
چیستی علم مستأثر
- یکی از مباحث ظریف درباره اسماء الهی بحث اسماء مستأثره است. اصطلاح اسم مستأثر که از مفاهیم لطیف عرفانی در بحث اسماء الهی محسوب میشود، ریشه در روایات دارد. "استیثار" در لغت به معنی برگزیدن و به خود اختصاص دادن است.[۸]
- از روایات استفاده میشود اسماء مستأثره از مراتب غیبی اسم اعظم هستند و کسی از آنها آگاه نیست.[۹] امام باقر(ع) در این مورد میفرمایند: «هفتاد و دو حرف از حروف اسم اعظم در پیش ما (اهل بیت) است (به آن آگاهی داریم) و تنها یک حرف از آن نزد پروردگار متعال است که آن را در علم غیبش به خود اختصاص داده است (کسی از آن آگاه نیست)».[۱۰] همچنین امام هادی(ع) پس از بیان تعداد اسم اعظم فرمودند:[۱۱] «و یک حرف نزد خداوند متعال و ویژۀ ایشان در علم غیب میباشد».[۱۲]
چیستی علم موقوف
- در تعریف علم موقوف گفته شده است:[۱۳] خداوند دوگونه علم دارد، ۱ـ علمی که آموختنی نبوده، اختیار و ارادۀ آن در دست خداوند است، این علم، علمِ موقوف نام دارد،[۱۴] و مخصوص خداوند است.[۱۵] از این علم با نام علم مکنون، علم محفوظ و علم مخزون هم یاد شده است[۱۶] و آیۀ ﴿إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ في كِتَابٍ مَّكْنُونٍ﴾[۱۷] به این علم اشاره دارد. 2ـ علمی که آموختنی بوده و به دیگران مانند امامان تعلیم داده است،[۱۸] این علم به مرحلۀ قضا رسیده و برای دیگران هم مقدّر کرده که از آن آگاه باشند.[۱۹]
- امام باقر(ع) میفرمایند:[۲۰] «و اما منظور از (عالم الغیب) این است که خداوند عزوجل عالم به مسائلی است که از آفریدههای او مخفی مانده است؛ مسائلی از قبیل قضا و قدر در رابطۀ با اشیاء در علم خود و قبل از خلق آنها، و قبل از آنی که آنها را به فرشتگان خود افاضه نماید. پس ای حمران این علمی نگه داشته شده نزد خداوند است، که اختیار و اراده آن در دست اوست و اگر بخواهد قضا نماید و یا اینکه درون آن برایش ظاهر گردد ولی آن را امضا نمیکند، و اما علمی که خداوند متعال آن را مقدر نموده و آن را به مرحله قضا رسانده و جاری میسازد، همان علمی است که به رسول اکرم(ص) رسید و سپس نزد ما رسیده است».[۲۱]
- اگر در روایتی اهل بیت(ع) علم غیب را از خود نفی میکنند ناظر به نوع اول میباشد و عدم آگاهی ایشان از اموری است که هنوز تقدیر نشده و پس از تقدیر، علم آنها به ایشان داده میشود و به تعبیر خود ایشان،[۲۲] افضل علوم ایشان نیز همین است.[۲۳]
تقسیمی دیگر برای علم
از نگاهی دیگر خداوند دارای دو نوع علم است:
- علمی که احدی جز خدا بر آن آگاهی ندارد، و آن علم مستأثر است[۲۴]، اگر کسی غیر از خداوند از آن اطلاع داشته باشد، از دایره علم مستأثر خارج میشود و نمیتوان گفت مختص خداوند است.[۲۵] از این علم در برخی روایات[۲۶] به اسم "مکنون" و "مخزون" یاد شده است[۲۷] و باید دانست اسمای مستأثره منشأ برای دیگر اسامی خداوند هستند.[۲۸].
- علمی که خداوند به ملائکه و انبیا و ائمه(ع) داده است[۲۹].
نتیجه گیری
- در مجموع باید گفت علم مکنون یا موقوف و علم مستأثر از علومِ مختص به خداوند است که حتی امامان معصوم هم از آن آگاهی ندارند. هر چند در مورد علم موقوف گفته شده، ممکن است خداوند به تدریج آن را به ایشان تعلیم نماید، اما در مورد علم مستأثر چنین سخنی هم گفته نشده، زیرا اگر برای دیگران بیان شود از مستأثر بودن خارج میگردد.
مقدمه
از روایات استفاده می شود، علم خداوند بر دو گونه است، علم مبذول و علم مکفوف[۳۰]. از علم مکفوف با نامهای دیگری همچون علم موقوف، علم مخزون، علم مکنون و علم مستأثر نیز یاد شده است، همچنین از علم مبذول هم با نامهای علم عام و علم محمول نام برده شده است.[۳۱]
فرق بین علم مبذول و علم مکفوف
علم مبذول که فرشتگان و پیامبران و امامان(ع) از آن آگاهاند،[۳۲] به معنای علمی است که در عرصۀ جهان هستی به مرحلۀ ظهور رسیده یا خواهد رسید.[۳۳] آنچه در جهان پهناور هستی تحقق پذیرفته است، مصداقهای علم مبذول است و آنچه بعداً نیز اتفاق خواهد افتاد، در قلمرو مصداقهای علم مبذول جای دارد.[۳۴] به عبارت دیگر علم مبذول علمی است که خداوند در قالب تقدیر ریخته و امضا نموده است[۳۵] و امامان(ع) همۀ آن را میدانند.[۳۶] بداء الهی نیز در این علم واقع میشود.[۳۷] این علم برای برخی غیب و برای برخی دیگر شهادت است.[۳۸] علم مبذول در مصادیق متعددی میتواند نمایان شود، مانند علم امامان(ع) به حلال و حرام، علم منایا و بلایا، علم وصایا، علم به بهشت، دوزخ و آسمان و زمین و اخبار آن، علم به ملکوت آسمان و زمین و....[۳۹] از علم مبذول با نامهای علم عام و علم محمول نیز یاد شده است.[۴۰]
علم مکفوف نیز علمی که مختص ذات خداوند است و کسی جز او را یارای درک آن نیست،[۴۱] اما هرگاه خداوند اراده کند تا چیزی از آن را آشکار نماید، آن را به امام میآموزد و امامان پیشین را نیز از آن آگاه میسازد[۴۲][۴۳] این علم از سنخ علوم بشری نیست، بلکه علمی الهی، لدنی و علم صحیح است.[۴۴] در روایات[۴۵] از علم مکفوف با نامهای دیگری مانند: علم مخزون، علم مکنون، علم مستأثر و علم موقوف نیز یاد شده است.[۴۶]
دلیل نقلی بر علم مکفوف
- برخی از آیات و روایات دال بر علم مکفوف و علم مبذول هستند، مثلاً در مورد علم مکفوف در تفسیر آیۀ: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ﴾[۴۷] امام صادق(ع) فرمودند:[۴۸] ﴿اَلْغَيْبُ مَا لَمْ يَكُنْ وَ اَلشَّهَادَةُ مَا قَدْ كَانَ﴾ عبارت "مَا لَمْ يَكُنْ" دلالت بر علم مکفوف میکند.[۴۹] و آیاتی مانند: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلىَ غَيْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضىَ مِن رَّسُولٍ﴾[۵۰] دال بر علم مبذول هستند.[۵۱]
- و نیز در برخی از روایات وارد شده است، امام باقر(ع) میفرمایند:[۵۲] «همانا برای خدای عزوجل دو علم است: علم مبذول و علم مکفوف. امّا علم مبذول، پس هیچ علمی نیست که فرشتگان و رسولان آن را بدانند مگر اینکه ما آن را میدانیم و امّا مکفوف، علمی است که نزد خداوند عزوجلّ در امّ الکتاب است و آنگاه که خارج شود نافذ میشود».[۵۳] و یا امام صادق(ع) فرمودند:[۵۴] «همانا خداوند دو گونه علم دارد، علمی پوشانده شده و در مخفیگاه الهی که جز او کسی از آن آگاهی ندارد و بداء از این علم است و علمی که به فرشتگان و رسل و پیامبران خویش آموخته است و ما آن را میدانیم».[۵۵]
پرسشهای وابسته
- رابطه علم معصوم با علم مکنون یا مستأثر چیست؟ (پرسش)
- رابطه علم غیب معصوم با علم مکنون یا علم موقوف و مستأثر چیست؟ (پرسش)
- علم مکفوف و علم مبذول به چه معناست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
منبعشناسی جامع علم معصوم
منابع
- صادقی ارزگانی، محمد امین، اسماء الهی از نگاه عرفانی امام خمینی
- مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب
- امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت
- جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب
- فرهنگ شیعه
- رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم
- بهشادفر, علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام؛
- بیابانی اسکوئی، محمد، امامت.
- حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی؛
- غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی.
- ابطحی، سید عبدالحمید، فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان؛
پانویس
- ↑ مفردات الراغب، ۵.
- ↑ الاصول من الکافی، ۱/ ۸۷ و ۱۸۹.
- ↑ الاصول من الکافی، ۱/ ۸۷ و ۱۸۹.
- ↑ مفاتیح الجنان، ۱۳۸؛ اقبال الاعمال، ۳/ ۲۰۴.
- ↑ اسم مستأثر و وصیت امام و زعیم اکبر، ۴۲ و ۴۳.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 77-78.
- ↑ ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص ۲۹۳؛ مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص ۸
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غرایب القرآن، ص ۱۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۸۵، حدیث ۱، ص ۲۵۵
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران وبگاه اسلام کوئیست
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، كافی، ج ۱، ص 230
- ↑ ر.ک. صادقی ارزگانی، محمد امین، اسماء الهی از نگاه عرفانی امام خمینی، صفحه؟؟؟
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، كافی، ج ۱، ص 230
- ↑ ر.ک غلامی، اصغر، علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد جواد، سخنرانی با موضوع: همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش
- ↑ ر.ک. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۹۳
- ↑ ر.ک. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، ص ۲۹۳؛ مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص ۸
- ↑ سورۀ واقعه، آیۀ ۷۷ـ ۷۹
- ↑ ر.ک. ابراهیم امینی|امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت (کتاب)|بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۹۳
- ↑ ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد جواد، سخنرانی با موضوع: همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش؛ مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص ۸
- ↑ ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد جواد، سخنرانی با موضوع: همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص ۶۹
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، كافی، ج ۱، ص ۲۵۷
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، كافی، ج ۱، ص 264
- ↑ ر.ک. غلامی، اصغر، علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب، ص ۴۶
- ↑ ر.ک. علی جزیری احسائی|جزیری احسائی، علی، دفع الریب عن علم الغیب (کتاب)|دفع الریب عن علم الغیب، ص۴۶
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۱۵۲
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران وبگاه اسلام کوئیست
- ↑ ر.ک. حسینی شاهرودی، سید مرتضی، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۷۶.
- ↑ ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد جواد، سخنرانی با موضوع: همگرایی قیام امام حسین با علم حضرت به شهادت خود و یارانش
- ↑ ر.ک. بیابانی اسکوئی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص ۷۵ و ۷۶
- ↑ ر.ک. بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص ۷۵ و ۷۶؛ محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد، امامت ۵ (کتاب)|امامت، صفحه؟؟؟؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟؛ بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص ۷۵ و ۷۶؛ عابدی شاهرودی، علی، نظریه عدل جمعی الهی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص ۷۵ و ۷۶
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ص ۱۳۳، ح ۱
- ↑ ر.ک. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۳ ـ ۱۲۶؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. شاه منصوری، عباس، ارتباط علم پیشین و اختیار عباد در آثار مرحوم میرزا مهدی اصفهانی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. عابدی، احمد، توحید و شرک در نگاه شیعه و وهابیت، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. رحمان ستایش، محمد کاظم، شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله)|باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۳ ـ ۱۲۶
- ↑ ر.ک. بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟؛ محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم، روح الله شهیدی|شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم (مقاله)|باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۳ ـ ۱۲۶
- ↑ ر.ک. حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص ۷۵ و ۷۶؛ بیابانی اسکوئی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ عابدی شاهرودی، علی، نظریه عدل جمعی الهی، صفحه؟؟؟؛ محمد کاظم رحمان ستایش|رحمان ستایش، محمد کاظم، روح الله شهیدی|شهیدی، روح الله، باز شناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۲۳ ـ ۱۲۶؛ بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۵۵
- ↑ ر.ک. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. حکیمی، محمد رضا، نهج البلاغه کلام انسان هادی، ص ۷۵ و ۷۶
- ↑ برای مشاهدۀ نمونهها، نک: کافی، ج ۱، ص ۳۵۹، ح ۷، ۸، ۹، ص ۵۷۱، ح ۱، ص ۵۷۳، ح ۳، ص ۶۳۴، ح ۱ ـ ۴، ص ۶۳۷، ح ۲، ج ۲، ص ۳۸، ح ۶؛ بصائر الدرجات، ج ۱، ص ۱۰۹ـ ۱۱۲؛ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۸۲
- ↑ ر.ک. مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص ۸ ـ ۱۲؛ بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟
- ↑ سورۀ انعام، آیۀ ۷۳، سورۀ توبه، آیۀ ۹۴ و...
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص ۱۴۶
- ↑ ر.ک. بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟
- ↑ سورۀ جن، آیۀ ۲۶ و ۲۷
- ↑ ر.ک. بهشادفر، علی رضا، کنکاشی در کیفیت و سرچشمههای علم امام، صفحه؟؟؟
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج ۱، ص ۱۰۹
- ↑ ر.ک. بیابانی اسکوئی، محمد، امامت، صفحه؟؟؟؛ حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف و معاریف، صفحه؟؟؟
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۶۱
- ↑ ر.ک. خمینی، روح الله، توحید از دیدگاه امام خمینی، ج ۱، صفحه؟؟؟؛ مسعودی، سید محمد علی، تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب، ص ۸ ـ ۱۲؛ ابطحی، سید عبدالحمید، فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان، فصلنامه امامت پژوهی، ش ۲، ص ۸۱؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی ثقة الاسلام کلینی، صفحه؟؟؟