حق اهل بیت

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حق اهل بیت در قرآن - حق اهل بیت در حدیث - حق اهل بیت در نهج البلاغه - حق اهل بیت در معارف دعا و زیارات - حق اهل بیت در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حق اهل بیت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

امام و امّت، هر یک در قبال دیگری وظایف و حقوقی دارند. این حقوق و تکالیف در متون اسلامی مورد توجّه قرار گرفته است؛ البتّه روشن است که امام تکالیف و وظایف الهی خود را به خوبی انجام می‌دهد؛ چون او معصوم است و هرگز وظیفه واجب خود را ترک نخواهد کرد؛ امّا مردم همواره در طول تاریخ مع‌الاسف از وظایف و تکالیف خود در قبال امامت تخلّف کرده‌اند و همین انجام ندادن تکالیف به حرکت استکمالی بشر لطمات جبران‌ناپذیری وارد کرده است.

مقدمه

• امّت اسلامی بنا به آیات و روایات، نسبت به امامان معصوم(ع) و عترت پیامبر، تکالیف و وظایفی دارند. هم شناخت این حقوق ضروری است و هم ادای آنها و جز با این معرفت و ادا، رستگاری در کار نیست. پیامبر خدا(ص) فرمود: "هیچ بنده‌ای از عمل خود بهره‌ای نمی‌برد مگر با شناختش نسبت به حق ما"

هدف حقوق اهل بیت

• قرآن کریم بیان می‌کند که حق توحید، زیربنا و هدف همه حقوق است. چون همه هستی فیض پروردگار و یکایک پدیده‌ها از مُلک تا ملکوت آیت و نشانه اوست؛ پس معرفت پروردگار در معرفت همه جهان جریان دارد.
• بنابراین پایه و اساس همه حقوق ارتباط به ذات حق است که در درون انسان‌ها نهفته است و در ارتباط او با خدا متجلی می‌شود. "همه خیرات و برکات و انوار در حیات فردی و اجتماعی انسان‌ها از احقاق حقوق سریان پیدا می‌کند که بنیان آن معرفت و محبت الهی و کمال ارتباط به ذات ربوبی است".
• اهداف حقوق بر مبنای نوع نگرش فرد نسبت به جهان هستی فرق دارد و به عبارتی بر اساسِ شناخت‌شناسی و جهان‌شناسی و انسان‌شناسی افراد و مکاتب متفاوت است.

شمارش و دسته‌بندی حقوق اهل بیت

• بخش اول: حقوق فردی اهل بیت:

1. حق معرفت
2. حق محبت
3. حق ترفیع بیوت
4. حق زیارت
5. حق توسل
6. حق سلام
7. حق صلوات
8. حق تکریم
9. حق صله رحم
10. حق دعا
11. حق ذکر
12. حق شکرگزاری

• بخش دوم: حقوق اجتماعی اهل بیت:

1. حق وصایت
2. حق امامت و ولایت
3. حق مرجعیت علمی
4. حق تقدیم (افضلیت)
5. حق اسوه بودن
6. حق اطاعت
7. حق نصرت
8. حق انتظار
9. حقوق مالی
   1. حق انفال
   2. حق فیء
   3. حق خمس
   4. حق صله (هدیه دادن)

• بخشی از این حقوق از این قرار است:

1. معرفت این حجت‌های معصوم الهی.
2. محبّت و مودّت نسبت به اهل بیت، که در قرآن نیز به عنوان اجر رسالت مطرح شده است.
3. تمسّک به عترت پیامبر که روایات بسیاری دربارۀ آن آمده است.
4. ولایت نسبت به امیر المؤمنین و خاندان رسول خدا(ص) و قبول سرپرستی و پیشوایی امامان.
5. مقدم داشتن آنان بر دیگران در همۀ امور دینی و دنیوی و عبادی و سیاسی.
6. اقتداکردن به آنان و تأسی جستن به آنان و ایشان را اسوه قرار دادن.
7. فرمانبرداری و اطاعت از آنان.
8. گرامی داشتن و اکرام و احترام نسبت به آنان، در حال حیاتشان و پس از وفاتشان.
9. پرداخت حقوق مالی (خمس) به آنان.
10. نیکی و احسان به آنان.
11. درود و صلوات فرستادن بر آن خاندان پاک و افزودن "«آل محمّد" در صلوات بر "محمّد".
12. ذکر و یادکرد آنان و فضایلشان.
13. ذکر مصیبت‌ها و مظلومیت‌هایشان و گریستن بر آنان.
14. زیارت امامان در حال حیات و زیارت قبورشان پس از وفات و شهادت‌شان.

• دربارۀ هریک از این حقوق، روایات فراوان نقل شده است. به دو مورد از آنها اشاره می‌شود: پیامبر خدا(ص) فرمود: "به اطاعت از امامانتان چنگ بزنید و با آنان مخالفت نکنید، چراکه اطاعت آنان فرمانبرداری از خداست و نافرمانی آنان نافرمانی خداوند است".
• امیر المؤمنین(ع) در اشاره به دو حق طاعت و ولایت فرموده است: "برای ما برعهدۀ مردم حق اطاعت و ولایت است، برای آنان نیز از سوی خدا پاداش نیکوست".

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
2. محمدی، رضا، امام‌شناسی ۵
3. شکری، آرزو، حقوق اهل بیت