اهل حق: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
از آنجا | اهل حق نام [[فرقه]] اى است كه در [[قرن هفتم]] هجرى در منطقه كردنشين [[غرب]] ايران مجاور كشور [[عراق]] شكل گرفت<ref>شناخت فرقه اهل حق، ص۱۸.</ref>. نامى از اين فرقه به طور خاص در كتب معروف فرقه شناسى و اديان به ميان نيامده است و از آنجا كه تا اين اواخر [[اهل]] فرقه، عقايد خود را سرّ مگو دانسته و از افشاى آن خوددارى مى كردند، اطلاعات مستند و جامعى از عقايد و [[آداب]] آنها در دست نبود<ref>رهان الحق، ص۵۶۸ ۵۶۹.</ref>. | ||
خاستگاه مسلك اهل حق، منطقه كردستان، مؤسّس فرقه سلطان اسحاق از منطقه كردستان عراق است. ساير پيشوايان فرقه عموماً از اهالى غرب ايران هستند، كتب مذهبى ("كلام ها" و "دفاتر") [[فرقه]] و اصطلاحات مذهبى آنها به زبان كردى اورامانى و گورانى و لكى است<ref>سرسپردگان، ص۱۱۷ ۱۱۸، حق الحقايق، مقدمه مصحح،ص شش و هشت.</ref> . مهم ترين متن دينى اين فرقه كلام [[خزانه]] يا سرانجام نام دارد كه مجموعه كتاب‌ها و رساله هايى است كه در [[قرن هفتم]] و هشتم هجرى توسط [[رهبران]] و بزرگان اهل حق تدوين شده و داراى شش بخش يا جزء است<ref>نامه سرانجام، ص۲۰ ۲۱.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۵۴.</ref> | |||
== اهل حق و اسلام == | |||
در نسبت و پیوند [[آیین]] اهل حق با اسلام و [[فرقه‌های اسلامی]] دو [[گرایش]] عمده در [[پیروان]] این [[فرقه]] وجود دارد: دسته ای با [[اصرار]]، خود را [[مسلمان]] [[شیعه دوازده امامی]] و تابع [[احکام]] [[قرآن]] می‌‌دانند<ref> برهان الحق، ص۱۳۹.</ref> و دسته دیگر اهل حق را آیینی مستقل<ref>گنجینه یاری، ص۱۴ و ۱۲۸ به نقل از اطلاعیه دراویش پیرو نور علی الهی ضمیمه کتاب: اهل حق، تاریخچه، عقاید، فقه، ص۲۳۵.</ref> می‌‌دانند<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۵۶.</ref>. | |||
== مؤسس، شخصیت‌ها و مقدسات اهل حق == | |||
اهل حق، "سلطان اسحاق" را مؤسس مسلک اهل حق می دانند<ref>برهان الحق، ص۴۱ ۴۳ و ۲۹۵، دانشنامه نام آوران یارسان، ص۱۴ و ۱۸.</ref> که محل [[تولد]] او استان کرکوک [[عراق]] است. پدرش شیخ [[عیسی]]، و مادرش خاتون دایراک رمزبار نام داشت. برای تحصیل به [[شهر]] [[زور]] رفت<ref>نامه سرانجام، ص۱۶.</ref>. وی که ابتدا [[سنی]] [[مذهب]] بود، ابتدا [[شیعه]] و سپس جذب طریقه [[صوفی]] جنبلایی میشود<ref>اهل حق، ص۱۷۱.</ref>. او به روستای شیخان از توابع شهرستان پاوه در استان [[کرمانشاه]] [[هجرت]] و تا آخر [[عمر]] همان جا می‌‌ماند. آرامگاه وی کنار رودخانه سیروان جنوب جاده پاوه به نوسود قرار دارد<ref>دانشنامه نام آوران یارسان، ص۱۰۲.</ref>. | |||
[[اهل حق]] اولین تجلی کامل [[ذات خدا]] را در علی{{ع}} و دومین تجلی تام و تمام را در "سلطان اسحاق" می‌‌دانند<ref>حق الحقایق، ص۲۹، برهان الحق، ص۴۰۵.</ref>. | |||
مشاهیر اولیای مسلک اهل حق قبل از سلطان اسحاق عبارت‌اند از: بُهلول، شاه فضل ولی، بابا سرهنگ، [[مبارک]] شاه، ملقب به شاه خوشین ، بابا ناعوس (نااوس، ناووس)<ref>برهان الحق، ص۲۸.</ref>. | |||
[[اهل حق]] پنج چیز را در عرض هم [[مقدس]] می‌‌شمارند: ۱. بیابس، پیمانی است که در محضر [[خورشید]] بسته شده است<ref>برهان الحق، ص۴۳ ۴۴، اهل حق، ص۵۷.</ref>، ۲. [[کلام]] سرانجام که به [[عقیده]] اهل حق شیره و جوهر بطون [[حقیقی]] [[قرآن]] است<ref>برهان الحق، ص۵۷۲.</ref> ۳. جم و جمخانه (جمع و جمع [[خانه]]) ۴. آنچه در جمخانه به عنوان [[نذر]] و طبق [[قانون]] اهل حق بر آن [[دعا]] خوانده شده است<ref>سرودهای دینی یارسان، ص۱۵۲ ۱۶۱.</ref>، ۵. شرط و [[اقرار]] یا همان عهد و [[میثاق]] و [[بیعت]]<ref>برهان الحق، ص۲۶ ۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۵۷.</ref> | |||
== عقاید اهل حق == | |||
اهل حق [[آیین]] و مسلک خود را عصاره و [[حقیقت]] همه [[شرایع]] گذشته می‌‌دانند<ref>حق الحقایق، ص۲۰۱ ۲۰۲و گنجینه یاری، ص۱۲۸ ۱۳۰.</ref>. نزد اهل حق [[کمال معنوی]] چهار مرحله دارد: [[شریعت]]، [[طریقت]]، [[معرفت]] و حقیقت<ref>برهان الحق، ص۷۱۵ و ۴۰۴ ۴۰۵.</ref>. از همین رو شریعت را پوست و صدف و آیین اهل حق را مغز و دُرّ صدف می‌‌خوانند<ref>حق الحقایق، ص۲۰.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۵۹.</ref> | |||
=== حلول === | |||
{{اصلی|حلول}} | |||
حلول ظهور [[ذات خداوند]] در صورت [[انسان]] یکی از اساسی‌ترین باورهای اهل حق است و به همین جهت آنها را ملحق به فرقه‌های غالی کرده‌اند<ref>نامه سرانجام، ص۱۲۶ ۱۹۵، برهان الحق، ص۶۴۳ ۶۴۴.</ref>. به گفته [[اهل حق]]، علی{{ع}} [[خالق]] زیر و زَبَر و [[خداوند]] دو سراست و اگر هم خدای ناپیدایی وجود داشته باشد [[سجده]] برای خدای موهوم بی‌معناست<ref>حق الحقایق، ص۴۹ ۵۰.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۵۹.</ref> | |||
=== غلو === | |||
{{اصلی|غلو}} | |||
غلوّ، طرف دیگر سکّه حلول است؛ زیرا حلول [[ذات الهی]] در شخص مستلزم [[اعتقاد]] به [[الوهیت]] آن شخص و عین غلوّ است. نشانه‌های [[غلو]] علاوه بر حلول در نوشته‌های این [[فرقه]] فراوان است. آنها علی{{ع}} را [[برتر]] از [[پیامبر]]{{صل}} می‌‌دانند با این توجیه که [[نبوت]] پوسته و [[ولایت]] مغز و هسته است<ref>برهان الحق، ص۶۵۲.</ref>. آنها همه [[رهبران]] خاندان‌های [[اهل حق]] (شامل پیر و دلیل) را دارای [[علم لدنی]] و محل تجلی ذات الهی می‌‌دانند و هر دفتری که منسوب به آنها باشد برایشان معتبر است<ref>آیین اندرز و رمز یاری، ص۱۵ به نقل از شناخت فرقه اهل حق، ص۴۹.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۵۹.</ref> | |||
=== تناسخ === | |||
{{اصلی|تناسخ}} | |||
رکن دیگر [[عقاید]] اهل حق تناسخ است که غالباً از آن به [[جامه]] به جامه و دون به دون یاد می‌‌کنند (دون لغت ترکی به معنای جامه است)<ref>معرفت الروح، ص۷۳، آثار الحق، ج۱، ص۳۲۵.</ref>. پس از [[خلقت]] هفتن ([[جبرئیل]] و شش [[فرشته]] دیگر) از [[ذات الهی]]، آنها از [[خداوند]] درخواست کردند که [[زمین]] و [[آسمان]] و [[بندگان]] را بیافریند و [[اجابت]] خواست آنها مشروط به این شد تا هر کدام هزار یا هزار و یک دون را بپیمایند<ref>حق الحقایق، ص۴۴ ۴۸.</ref>. [[هدف]] از تبدیل این هزار جامه، [[فرصت]] دادن به [[روح انسانی]] برای [[رسیدن به کمال]] نهایی است<ref>معرفت الروح، ص۷۰.</ref>. آنها معتقدند روح یک شخص در همان [[زمان]] حیاتش بدون اینکه خودش هم متوجه شود بنابر [[حکمت]] و [[مصلحت]] یا نتیجه عکس العملی، می‌‌تواند به امر [[خدا]] با یک روح دیگر تعویض گردد<ref>معرفت الروح، ص۷۴.</ref>. | |||
شیعیان از اهل حق که از استعمال لفظ [[تناسخ]] تحاشی می‌‌کنند از سیر تکامل روحی و [[معنوی]] و [[جامه]] به جامه و امثال آن استفاده می‌‌کنند و می‌‌گویند تناسخیون آغاز و انجام و [[هدف]] خاصی برای انتقالات [[نفوس]] قائل نیستند تا [[برزخ]] و مبدأ و معادی برای آن [[تصور]] شود و بر همین اساس [[پاداش]] و [[جزا]] را منحصر در این [[دنیا]] و به وسیله همین انتقالات می‌‌دانند، در حالی که قائلین به سیر تکامل، برای این انتقالات حد معینی (هزار جامه) قائل شده و لذا آن را هدفدار کرده‌اند و جایی برای [[معاد]] و [[عالم آخرت]] و برزخ باز کرده‌اند<ref>معرفت الروح، ص۱۱۸.</ref>. واضح است که این مقدار تلاش نتوانسته اشکال بنیادین محذور [[عقلی]] و [[نقلی]] [[تناسخ]] مثل محذور تعلق دو نفس به [[بدن]] واحد، و تعلق نفس واحد به دو بدن در حالت واحد، و عدم [[هماهنگی]] بین نفس و بدن در [[قوه]] و فعلیت و [[رجوع]] نفس بالفعل به مرتبه قوّه محض<ref>گوهر مراد، ص۱۷۲ ۱۷۵، کشف المراد، ص۱۹۱، اسفار، ج۹، ص۱۰ ۲۰، قواعد المرام، ص۱۵۳، شرح مقاصد، ج۳، ص۳۲۴ ۳۲۶.</ref> و [[روایات]] دالّ بر [[کفر]] کسی که قائل به تناسخ است<ref>بحارالأنوار، ج۴، ص۳۲۰.</ref> را برطرف کند<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۶۰.</ref>. | |||
=== آفرینش جهان و انسان === | |||
[[عقاید]] [[اهل حق]] در خصوص [[آفرینش]]، مبتنی بر [[اعتقاد]] آنها به تناسخ است. مطابق یک [[روایت]]، [[خدا]] ابتدا درون دُرّی بود، سپس از دُرّ بیرون آمد و به [[فرمان]] او دُرّ پاشیده شد و از پاشیدگی آن دودی برخاست و [[آسمان]] و [[زمین]] و [[ستارگان]] و ماه و [[خورشید]] و شب و [[روز]] پدید آمد و چون سراسر [[جهان]] آب بود آنها را یکجا گرد آورد و دریا و خشکی را از هم جدا کرد و بر روی زمین روییدنی‌ها و درخت‌های گوناگون رویاند و در دریا ماهی‌ها و جانداران متنوع آفرید. پس از آن از کف دریا گوهری بماساند و تخت خویش را پدید آورد، و نام خود را خداوندگار نهاد. سپس دستور داد مشتی [[خاک]] از [[زمین]] بیاورند تا [[آدمی]] را بیافریند، این کار توسط [[فرشته مرگ]]، دستور انجام شد و آن گاه [[خداوند]] [[آدم]] را آفرید. و [[خلقت]] عالم و آدم در شش دوره انجام شد. خداوند خواست گوهر خود را در پیکره آدمی مهمان کند و زمان‌ها گذشت تا این که گوهر خود را در قالب علی{{ع}} آمیخته کرد و [[دین اسلام]] را پدید آورد<ref>نوشته‌های پراکنده درباره یارسان، ص۱۱۸ ۱۲۰، شاهنامه حقیقت، ص۳۴ و ۵۶ ۶۲ و ۸۱ ۸۴ و ۴۴و ۴۸ و ۱۸۷ و ۲۲۱و ۲۷۳ و ۳۰۳ و ۳۱۷، نامه سرانجام، ص۱۹۲۱۹۳ و ۱۹۵و ۳۹۰.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۵۶۲.</ref> | |||
== آداب و مناسک اهل حق == | |||
اهل حق بدون ارائه هیچ سند و دلیلی، برای بزرگان خود [[حق]] وضع [[قوانین اجتماعی]] مثل [[ارث]]، [[قضاوت]] و [[داد و ستد]] قائل هستند<ref>آیین یاری، ص۲۵، به نقل از شناخت فرقه اهل حق، ص۱۰۴.</ref>. ورود به مسلک اهل حق بدون [[عهد]] و [[میثاق]] و سر سپردن میسر نیست و سر سپردن یعنی طی تشریفات و آداب خاص، سر [[تسلیم]] به مسلک اهل حق فرود آوردن و توسط دلیل و پیر با صاحب [[خاندان]] [[بیعت]] نمودن و با رشته شرط و [[اقرار]] به [[پادشاه]] [[حقیقت]] [[پیوستن]]<ref>سر سپردگان، ص۵۵۵۶، نامه سرانجام، ص۵۵۵ ۵۵۹، برهان الحق، ص۵۶.</ref>. | |||
[[نماز]] مخصوص اهل حق [[اوراد]] و [[اذکار]] خاصی است که در جم خانه انجام می‌‌دهند و به دو صورت جلی و خفی انجام میشود. اهل حق روزی پنج بار باید مشغول اذکار و [[عبادت]] برای [[تزکیه نفس]] باشند<ref>نامه سرانجام، ص۵۶۵ ۵۶۶.</ref>. در مورد [[روزه]] نیز هر ساله زمستان در موعد معین که ابتدای آن، مورد [[اختلاف]] خاندان‌های [[اهل حق]] است سه [[روز]] متوالی بر همه اهل حق [[واجب]] است روزه بگیرند<ref>نامه سرانجام، ص۵۷۰ ۵۷۱.</ref>. برای [[وضو]]، [[غسل]]، [[تیمم]]، غسل میت و تلقین میت، نیت و [[آداب]] مخصوص [[جعل]] کرده‌اند<ref>سرسپردگان، ص۱۲۰ ۱۲۵ و ۶۵، نامه سرانجام، ص۵۷۴ ۵۷۶، سرودهای دینی یارسان، ص۱۹۴ ۲۰۷.</ref>. | |||
شارب زدن در [[آیین]] اهل حق اکیداً ممنوع است و به [[زعم]] آنها [[حضرت علی]]{{ع}} و سلطان اسحاق هر دو شارب داشته‌اند و سلطان اسحاق گفته هر کس تابع علی و من است باید شاربش نزند<ref>برهان الحق، ص۶۰۷.</ref>.<ref>[[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص۵۶۲.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | # [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی|سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم]]، [[اهل حق (مقاله)|مقاله «اهل حق»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۲۰: | خط ۶۰: | ||
[[رده:مدخل]] | [[رده:مدخل]] | ||
[[رده:اهل حق]] | [[رده:اهل حق]] | ||
نسخهٔ ۲۶ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۳۸
اهل حق از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: اهل حق در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
اهل حق نام فرقه اى است كه در قرن هفتم هجرى در منطقه كردنشين غرب ايران مجاور كشور عراق شكل گرفت[۱]. نامى از اين فرقه به طور خاص در كتب معروف فرقه شناسى و اديان به ميان نيامده است و از آنجا كه تا اين اواخر اهل فرقه، عقايد خود را سرّ مگو دانسته و از افشاى آن خوددارى مى كردند، اطلاعات مستند و جامعى از عقايد و آداب آنها در دست نبود[۲].
خاستگاه مسلك اهل حق، منطقه كردستان، مؤسّس فرقه سلطان اسحاق از منطقه كردستان عراق است. ساير پيشوايان فرقه عموماً از اهالى غرب ايران هستند، كتب مذهبى ("كلام ها" و "دفاتر") فرقه و اصطلاحات مذهبى آنها به زبان كردى اورامانى و گورانى و لكى است[۳] . مهم ترين متن دينى اين فرقه كلام خزانه يا سرانجام نام دارد كه مجموعه كتاب‌ها و رساله هايى است كه در قرن هفتم و هشتم هجرى توسط رهبران و بزرگان اهل حق تدوين شده و داراى شش بخش يا جزء است[۴].[۵]
اهل حق و اسلام
در نسبت و پیوند آیین اهل حق با اسلام و فرقه‌های اسلامی دو گرایش عمده در پیروان این فرقه وجود دارد: دسته ای با اصرار، خود را مسلمان شیعه دوازده امامی و تابع احکام قرآن می‌‌دانند[۶] و دسته دیگر اهل حق را آیینی مستقل[۷] می‌‌دانند[۸].
مؤسس، شخصیت‌ها و مقدسات اهل حق
اهل حق، "سلطان اسحاق" را مؤسس مسلک اهل حق می دانند[۹] که محل تولد او استان کرکوک عراق است. پدرش شیخ عیسی، و مادرش خاتون دایراک رمزبار نام داشت. برای تحصیل به شهر زور رفت[۱۰]. وی که ابتدا سنی مذهب بود، ابتدا شیعه و سپس جذب طریقه صوفی جنبلایی میشود[۱۱]. او به روستای شیخان از توابع شهرستان پاوه در استان کرمانشاه هجرت و تا آخر عمر همان جا می‌‌ماند. آرامگاه وی کنار رودخانه سیروان جنوب جاده پاوه به نوسود قرار دارد[۱۲].
اهل حق اولین تجلی کامل ذات خدا را در علی(ع) و دومین تجلی تام و تمام را در "سلطان اسحاق" می‌‌دانند[۱۳].
مشاهیر اولیای مسلک اهل حق قبل از سلطان اسحاق عبارت‌اند از: بُهلول، شاه فضل ولی، بابا سرهنگ، مبارک شاه، ملقب به شاه خوشین ، بابا ناعوس (نااوس، ناووس)[۱۴].
اهل حق پنج چیز را در عرض هم مقدس می‌‌شمارند: ۱. بیابس، پیمانی است که در محضر خورشید بسته شده است[۱۵]، ۲. کلام سرانجام که به عقیده اهل حق شیره و جوهر بطون حقیقی قرآن است[۱۶] ۳. جم و جمخانه (جمع و جمع خانه) ۴. آنچه در جمخانه به عنوان نذر و طبق قانون اهل حق بر آن دعا خوانده شده است[۱۷]، ۵. شرط و اقرار یا همان عهد و میثاق و بیعت[۱۸].[۱۹]
عقاید اهل حق
اهل حق آیین و مسلک خود را عصاره و حقیقت همه شرایع گذشته می‌‌دانند[۲۰]. نزد اهل حق کمال معنوی چهار مرحله دارد: شریعت، طریقت، معرفت و حقیقت[۲۱]. از همین رو شریعت را پوست و صدف و آیین اهل حق را مغز و دُرّ صدف می‌‌خوانند[۲۲].[۲۳]
حلول
حلول ظهور ذات خداوند در صورت انسان یکی از اساسی‌ترین باورهای اهل حق است و به همین جهت آنها را ملحق به فرقه‌های غالی کرده‌اند[۲۴]. به گفته اهل حق، علی(ع) خالق زیر و زَبَر و خداوند دو سراست و اگر هم خدای ناپیدایی وجود داشته باشد سجده برای خدای موهوم بی‌معناست[۲۵].[۲۶]
غلو
غلوّ، طرف دیگر سکّه حلول است؛ زیرا حلول ذات الهی در شخص مستلزم اعتقاد به الوهیت آن شخص و عین غلوّ است. نشانه‌های غلو علاوه بر حلول در نوشته‌های این فرقه فراوان است. آنها علی(ع) را برتر از پیامبر(ص) می‌‌دانند با این توجیه که نبوت پوسته و ولایت مغز و هسته است[۲۷]. آنها همه رهبران خاندان‌های اهل حق (شامل پیر و دلیل) را دارای علم لدنی و محل تجلی ذات الهی می‌‌دانند و هر دفتری که منسوب به آنها باشد برایشان معتبر است[۲۸].[۲۹]
تناسخ
رکن دیگر عقاید اهل حق تناسخ است که غالباً از آن به جامه به جامه و دون به دون یاد می‌‌کنند (دون لغت ترکی به معنای جامه است)[۳۰]. پس از خلقت هفتن (جبرئیل و شش فرشته دیگر) از ذات الهی، آنها از خداوند درخواست کردند که زمین و آسمان و بندگان را بیافریند و اجابت خواست آنها مشروط به این شد تا هر کدام هزار یا هزار و یک دون را بپیمایند[۳۱]. هدف از تبدیل این هزار جامه، فرصت دادن به روح انسانی برای رسیدن به کمال نهایی است[۳۲]. آنها معتقدند روح یک شخص در همان زمان حیاتش بدون اینکه خودش هم متوجه شود بنابر حکمت و مصلحت یا نتیجه عکس العملی، می‌‌تواند به امر خدا با یک روح دیگر تعویض گردد[۳۳].
شیعیان از اهل حق که از استعمال لفظ تناسخ تحاشی می‌‌کنند از سیر تکامل روحی و معنوی و جامه به جامه و امثال آن استفاده می‌‌کنند و می‌‌گویند تناسخیون آغاز و انجام و هدف خاصی برای انتقالات نفوس قائل نیستند تا برزخ و مبدأ و معادی برای آن تصور شود و بر همین اساس پاداش و جزا را منحصر در این دنیا و به وسیله همین انتقالات می‌‌دانند، در حالی که قائلین به سیر تکامل، برای این انتقالات حد معینی (هزار جامه) قائل شده و لذا آن را هدفدار کرده‌اند و جایی برای معاد و عالم آخرت و برزخ باز کرده‌اند[۳۴]. واضح است که این مقدار تلاش نتوانسته اشکال بنیادین محذور عقلی و نقلی تناسخ مثل محذور تعلق دو نفس به بدن واحد، و تعلق نفس واحد به دو بدن در حالت واحد، و عدم هماهنگی بین نفس و بدن در قوه و فعلیت و رجوع نفس بالفعل به مرتبه قوّه محض[۳۵] و روایات دالّ بر کفر کسی که قائل به تناسخ است[۳۶] را برطرف کند[۳۷].
آفرینش جهان و انسان
عقاید اهل حق در خصوص آفرینش، مبتنی بر اعتقاد آنها به تناسخ است. مطابق یک روایت، خدا ابتدا درون دُرّی بود، سپس از دُرّ بیرون آمد و به فرمان او دُرّ پاشیده شد و از پاشیدگی آن دودی برخاست و آسمان و زمین و ستارگان و ماه و خورشید و شب و روز پدید آمد و چون سراسر جهان آب بود آنها را یکجا گرد آورد و دریا و خشکی را از هم جدا کرد و بر روی زمین روییدنی‌ها و درخت‌های گوناگون رویاند و در دریا ماهی‌ها و جانداران متنوع آفرید. پس از آن از کف دریا گوهری بماساند و تخت خویش را پدید آورد، و نام خود را خداوندگار نهاد. سپس دستور داد مشتی خاک از زمین بیاورند تا آدمی را بیافریند، این کار توسط فرشته مرگ، دستور انجام شد و آن گاه خداوند آدم را آفرید. و خلقت عالم و آدم در شش دوره انجام شد. خداوند خواست گوهر خود را در پیکره آدمی مهمان کند و زمان‌ها گذشت تا این که گوهر خود را در قالب علی(ع) آمیخته کرد و دین اسلام را پدید آورد[۳۸].[۳۹]
آداب و مناسک اهل حق
اهل حق بدون ارائه هیچ سند و دلیلی، برای بزرگان خود حق وضع قوانین اجتماعی مثل ارث، قضاوت و داد و ستد قائل هستند[۴۰]. ورود به مسلک اهل حق بدون عهد و میثاق و سر سپردن میسر نیست و سر سپردن یعنی طی تشریفات و آداب خاص، سر تسلیم به مسلک اهل حق فرود آوردن و توسط دلیل و پیر با صاحب خاندان بیعت نمودن و با رشته شرط و اقرار به پادشاه حقیقت پیوستن[۴۱].
نماز مخصوص اهل حق اوراد و اذکار خاصی است که در جم خانه انجام می‌‌دهند و به دو صورت جلی و خفی انجام میشود. اهل حق روزی پنج بار باید مشغول اذکار و عبادت برای تزکیه نفس باشند[۴۲]. در مورد روزه نیز هر ساله زمستان در موعد معین که ابتدای آن، مورد اختلاف خاندان‌های اهل حق است سه روز متوالی بر همه اهل حق واجب است روزه بگیرند[۴۳]. برای وضو، غسل، تیمم، غسل میت و تلقین میت، نیت و آداب مخصوص جعل کرده‌اند[۴۴].
شارب زدن در آیین اهل حق اکیداً ممنوع است و به زعم آنها حضرت علی(ع) و سلطان اسحاق هر دو شارب داشته‌اند و سلطان اسحاق گفته هر کس تابع علی و من است باید شاربش نزند[۴۵].[۴۶]
منابع
پانویس
- ↑ شناخت فرقه اهل حق، ص۱۸.
- ↑ رهان الحق، ص۵۶۸ ۵۶۹.
- ↑ سرسپردگان، ص۱۱۷ ۱۱۸، حق الحقايق، مقدمه مصحح،ص شش و هشت.
- ↑ نامه سرانجام، ص۲۰ ۲۱.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۵۴.
- ↑ برهان الحق، ص۱۳۹.
- ↑ گنجینه یاری، ص۱۴ و ۱۲۸ به نقل از اطلاعیه دراویش پیرو نور علی الهی ضمیمه کتاب: اهل حق، تاریخچه، عقاید، فقه، ص۲۳۵.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۵۶.
- ↑ برهان الحق، ص۴۱ ۴۳ و ۲۹۵، دانشنامه نام آوران یارسان، ص۱۴ و ۱۸.
- ↑ نامه سرانجام، ص۱۶.
- ↑ اهل حق، ص۱۷۱.
- ↑ دانشنامه نام آوران یارسان، ص۱۰۲.
- ↑ حق الحقایق، ص۲۹، برهان الحق، ص۴۰۵.
- ↑ برهان الحق، ص۲۸.
- ↑ برهان الحق، ص۴۳ ۴۴، اهل حق، ص۵۷.
- ↑ برهان الحق، ص۵۷۲.
- ↑ سرودهای دینی یارسان، ص۱۵۲ ۱۶۱.
- ↑ برهان الحق، ص۲۶ ۲۷.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۵۷.
- ↑ حق الحقایق، ص۲۰۱ ۲۰۲و گنجینه یاری، ص۱۲۸ ۱۳۰.
- ↑ برهان الحق، ص۷۱۵ و ۴۰۴ ۴۰۵.
- ↑ حق الحقایق، ص۲۰.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۵۹.
- ↑ نامه سرانجام، ص۱۲۶ ۱۹۵، برهان الحق، ص۶۴۳ ۶۴۴.
- ↑ حق الحقایق، ص۴۹ ۵۰.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۵۹.
- ↑ برهان الحق، ص۶۵۲.
- ↑ آیین اندرز و رمز یاری، ص۱۵ به نقل از شناخت فرقه اهل حق، ص۴۹.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۵۹.
- ↑ معرفت الروح، ص۷۳، آثار الحق، ج۱، ص۳۲۵.
- ↑ حق الحقایق، ص۴۴ ۴۸.
- ↑ معرفت الروح، ص۷۰.
- ↑ معرفت الروح، ص۷۴.
- ↑ معرفت الروح، ص۱۱۸.
- ↑ گوهر مراد، ص۱۷۲ ۱۷۵، کشف المراد، ص۱۹۱، اسفار، ج۹، ص۱۰ ۲۰، قواعد المرام، ص۱۵۳، شرح مقاصد، ج۳، ص۳۲۴ ۳۲۶.
- ↑ بحارالأنوار، ج۴، ص۳۲۰.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۶۰.
- ↑ نوشته‌های پراکنده درباره یارسان، ص۱۱۸ ۱۲۰، شاهنامه حقیقت، ص۳۴ و ۵۶ ۶۲ و ۸۱ ۸۴ و ۴۴و ۴۸ و ۱۸۷ و ۲۲۱و ۲۷۳ و ۳۰۳ و ۳۱۷، نامه سرانجام، ص۱۹۲۱۹۳ و ۱۹۵و ۳۹۰.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص ۵۶۲.
- ↑ آیین یاری، ص۲۵، به نقل از شناخت فرقه اهل حق، ص۱۰۴.
- ↑ سر سپردگان، ص۵۵۵۶، نامه سرانجام، ص۵۵۵ ۵۵۹، برهان الحق، ص۵۶.
- ↑ نامه سرانجام، ص۵۶۵ ۵۶۶.
- ↑ نامه سرانجام، ص۵۷۰ ۵۷۱.
- ↑ سرسپردگان، ص۱۲۰ ۱۲۵ و ۶۵، نامه سرانجام، ص۵۷۴ ۵۷۶، سرودهای دینی یارسان، ص۱۹۴ ۲۰۷.
- ↑ برهان الحق، ص۶۰۷.
- ↑ سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، مقاله «اهل حق»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱ ص۵۶۲.