شهادت امام حسین

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین است. شهادت امام حسین از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شهادت امام حسین در تاریخ اسلامی - شهادت امام حسین در معارف و سیره فاطمی - شهادت امام حسین در سخنان برخی بزرگان - پرسش مرتبط ندارد

امام (ع)، لباسی را می‌طلبد که کسی بدان، رغبت نکند

در کتاب الملهوف آمده است: امام حسین (ع) فرمود: «برایم لباسی بیاورید که کسی به آن، رغبت نکند تا زیرِ لباس هایم بپوشم و مرا برهنه نکنند». برای امام (ع)، شلوارکی آوردند. امام (ع) نپذیرفت و فرمود: «این، لباس خواری است». سپس، خود امام (ع) لباس کهنه‌ای را برداشت و آن را پاره کرد و زیر لباسش پوشید؛ امّا هنگامی که شهید شد، آن را نیز بردند و امام (ع) را برهنه، رها کردند. آن گاه امام (ع)، شلوارهایی پنبه‌ای را - که بافتِ یمن بود-، خواست و آن را پاره کرد و پوشید و از آن رو پاره کرد تا آن را نبرَند؛ امّا هنگامی که کشته شد، بحر بن کعب - که خداوند، لعنتش کند-، آن را هم بُرد و حسین (ع) را برهنه، رها کرد. دستان بحر، پس از این کار، در تابستان، مانند چوبِ خشک می‌شد و در زمستان، از آنها چرک و خون، تراوش می‌کرد تا آنکه خدای متعال، او را هلاک کرد.

خداحافظی امام (ع) با زنان

از ابن شهرآشوب نقل است که: سپس حسین (ع)، با زنان، وداع کرد. سکینه، شیون می‌کرد. امام (ع)، او را به سینه‌اش چسباند و فرمود: ای سَکینه! بدان که پس از من، گریه‌ات طولانی خواهد بود، هنگامی که مرگ، مرا در یابد. با اشک حسرتت، دلم را آتش مزن تا آن گاه که روح در بدن دارم و چون کشته شدم، تو سزامند گریستنی ای بهترینِ زنان!.

وصیّت‌های امام (ع)

از کتاب إثبات الوصیة نقل شده: حسین (ع)، سپس علی بن الحسین (زین العابدین)(ع) را - که بیمار بود-، فرا خواند و اسم اعظم و میراث‌های پیامبران را به او وصیّت کرد و او را آگاه کرد که علوم و نوشته‌ها و قرآنها و سلاح را به اُمّ سَلَمه - که خدا از وی خشنود باد-، سپرده و به وی فرمان داده است که همه آنها را به او (زین العابدین (ع)) بدهد.

ابو حمزه ثمالی از امام باقر (ع) اینگونه نقل می‌کند: چون هنگام وفات [پدرم] علی بن الحسین (ع) فرا رسید، مرا به سینه‌اش چسباند و سپس فرمود: «ای فرزند عزیزم! تو را به آنچه پدرم هنگام فرا رسیدن وفاتش به من وصیّت کرد، وصیّت می‌کنم، و نیز به آنچه پدرش به وی وصیّت کرده است». سپس فرمود: «ای پسر عزیزم! مبادا بر کسی ستم کنی که در برابر تو، هیچ یاوری جز خدا ندارد!».

آخرین یاری‌خواهی امام (ع) برای اِتمام حجّت

در کتاب الملهوف آمده است: هنگامی که حسین (ع)، شهادت جوانان و محبوبانش را دید، تصمیم گرفت که خود به میدان برود و ندا داد: «آیا مدافعی هست که از حَرَم پیامبر خدا (ص)، دفاع کند؟ آیا یکتاپرستی هست که در کار ما از خدا بترسد؟ آیا دادرسی هست که به خاطر خدا، به دادِ ما برسد؟ آیا یاری دهنده‌ای هست که به خاطر خدا، ما را یاری دهد؟». پس صدای ناله زنان برخاست.

نبرد انفرادی امام (ع) با دشمنانش

از کتاب الإرشاد نقل شده است: هنگامی که جز سه تن از یاران حسین (ع) باقی نماندند، امام (ع) به دشمن، حمله بُرد و آنان را از خود، دور می‌کرد و آن سه تن، از او حفاظت می‌کردند تا آنکه آنان نیز کشته شدند. امام (ع) که از زخم‌های تن و سرش، سنگین شده و تنها مانده بود، آنان را با شمشیر می‌زد و آنها، از چپ و راستِ او می‌گریختند. حمید بن مسلم می‌گوید: به خدا سوگند، آن وقت شکست خورده‌ای را ندیده بودم که فرزندان و خاندان و یارانش کشته شده باشند، امّا این‌گونه استوار و پُردل و جسور مانده باشد. پیادگان، بر او یورش می‌بُردند و او هم بر آنان، یورش می‌بُرد و از چپ و راستِ او، مانند فرار بُزها به هنگام حمله گرگ، از هم شکافته می‌شدند.

در کتاب الملهوف نقل است: راوی می‌گوید: آن گاه حسین (ع)، دشمن را به نبردِ تن به تن فرا خواند و همه کسانی را که به جنگش می‌آمدند، از میان بر می‌داشت تا آنجا که تعداد فراوانی از آنها را کُشت و در این حال، می‌فرمود: «مرگ، از ننگ، بهتر است و ننگ، از ورود به آتش». یکی از راویان می‌گوید: به خدا سوگند، تا کنون شکست خورده‌ای را ندیده بودم که فرزندان و خاندان و یارانش کشته شده باشند؛ امّا این‌گونه استوار و پُردل مانده باشد. پیادگان، بر او یورش می‌بُردند واو هم بر آنان، یورش می‌بُرد و آنان، مانند فرار بُزها به هنگام حمله گرگ، از هم شکافته می‌شدند. او بر آنان، حمله می‌بُرد و در حالی که آنان، بالغ بر سی هزار نفر بودند، از پیشِ پای او، مانند ملخ‌های پراکنده، می‌گریختند و او، دوباره به جای خویش، باز می‌گشت و می‌گفت: «هیچ نیرو و توانی، جز از جانب خداوندِ والامرتبه بزرگ، نیست».

امام (ع) در پیِ آب

در کتاب الأخبار الطوال نقل است: حسین (ع)، تشنه شد و کاسه آبی خواست. هنگامی که آن را به دهان بُرد، حصین بن نمیر، تیری به سوی او انداخت که به دهانش فرو رفت و میان او و آب نوشیدن، مانع شد و حسین (ع)، کاسه را از دست، فرو گذاشت. هنگامی که دید دشمنان از او پس می‌کِشند، برخاست و بر تَل و سیل‌بندِ کنار فرات، به سوی آب رفت که جلویش را گرفتند و او به همان جا که بود، بازگشت.

در کتاب الفتوح نقل است: دشمنان، بر او حمله بُردند و پیوسته، او بر آنان و آنان بر او حمله می‌بردند و او در این میان، آبی می‌جُست تا از آن بنوشد و هر بار که به تنهایی به سوی فرات، یورش می‌بُرد، به او حمله می‌کردند تا او را از آب، باز بدارند.

بارانِ تیر

از کتاب الإرشاد نقل شده است: هنگامی که شمر بن ذی الجوشن، شجاعت حسین (ع) را دید، سواران را فرا خواند و در پشتِ پیادگان قرار گرفتند و به تیراندازان، فرمانِ تیر داد. آنان، او را تیرباران کردند و از فراوانیِ تیرها، مانند خارپشت شده بود. امام (ع)، عقب کشید و آنان در برابرش موضع گرفتند.

در کتاب الفتوح نقل شده است: تیرها از هر سو به طرف حسین (ع) می‌آمدند و به گلو و سینه او می‌خوردند و او می‌فرمود: «ای امّت بدکار! چه بد جانشینانی برای محمّد، در میان امّت و خاندانش بودید.

اصابت تیری به پیشانی امام (ع)

در کتاب الفتوح نقل است: هرگاه حسین (ع)، به تنهایی به سوی فراتْ یورش می‌بُرد، به او حمله می‌کردند تا او را از [رسیدن به]آب، باز بدارند. آن گاه، مردی از آنان - که کنیه‌اش ابو حتوف جعفی بود-، تیری انداخت و بر پیشانی حسین (ع) نشست. حسین (ع)، تیر را کَنْد و آن را انداخت. خون بر صورت و محاسنش، سرازیر شد. سپس حسین (ع) گفت: «خدایا! تو می‌بینی که من از دست این بندگان نافرمان و طغیانگرت، در چه حالی هستم. خدایا! یک‌یکِ آنان را به شمار آور و جدا از هم و متفرّق، هلاکشان ساز و هیچ یک از آنان را بر روی زمین، باقی مگذار و هرگز، آنان را میامرز!».

اصابت تیری به سینه امام (ع)

از خوارزمی نقل است: حسین (ع) که بر اثر نبرد، کم توان شده بود، ایستاد و به استراحت پرداخت. همان هنگام که ایستاده بود، سنگی آمد و به پیشانی‌اش خورد. خون از پیشانی اش، سرازیر شد. پارچه‌ای را گرفت تا خون از پیشانی‌اش پاک کند که تیری با پیکانِ سه شاخه آهنین و مسموم آمد و در قلبش نشست. حسین (ع) گفت: «به نام خدا و یاری خدا، و بر دین پیامبر خدا!». آن گاه، سرش را به سوی آسمان، بالا بُرد و گفت: «خدای من! تو می‌دانی که آنان، مردی را می‌کُشند که جز او، فرزند پیامبری بر روی زمین نیست». سپس، تیر را گرفت و آن را از پشت خود، بیرون کشید. خون، مانند ناودان، از آن سرازیر شد. حسین (ع)، دستش را بر زخم نهاد و چون از خون پُر شد، آن را به آسمان پاشید. قطره‌ای از آن، بازنگشت... دوباره، دستش را بر زخم نهاد و چون [از خون] پُر شد، به سر و محاسنش کشید و فرمود: «به خدا سوگند، این‌گونه خواهم بود تا جدّم محمّد (ص) را با خضاب خون، دیدار کنم و بگویم: «ای پیامبر خدا! فلانی و فلانی، مرا کُشتند».

اصابت تیری به گلوی امام (ع)

عبداللّه بن منصور، از امام صادق این گونه نقل می‌کند: حسین (ع)، به چپ و راست نگریست و کسی را ندید. سرش را به سوی آسمان، بالا بُرد و گفت: «خدایا! تو می‌بینی که با فرزند پیامبرت چه می‌کنند». قبیله بنی کلاب، میان حسین (ع) و آب، مانع شدند. تیری به سوی او پرتاب شد که بر گلویش نشست و از اسبش به زمین افتاد. امام (ع) تیر را گرفت و بیرون کشید. سپس، خون را با کفِ دستش می‌گرفت و هنگامی که پُر می‌شد، به سر و صورتش می‌مالید و می‌گفت: «خدای عز و جل را مظلوم و خونین، دیدار خواهم کرد».

اصابت تیری بر دهان امام (ع)

در کتاب الطبقات الکبری نقل شده است که: حسین (ع)، تشنه شد و آب خواست. آبی با آنان نبود. مردی آب آورد و به حسین (ع) داد تا بنوشد که حصین بن تمیم، تیری به او زد و در دهانش نشست و حسین (ع)، خون را با دستش می‌گرفت و خدا را می‌ستود.

در کتاب مثیر الأحزان آمده است که: زرعة بن ابان بن دارم گفت: میان او و آب، مانع شوید. سپس تیری به سوی امام (ع) انداخت که بر گلویش نشست. امام (ع) گفت: «خدایا! او را تشنه بمیران و هیچ گاه، او را نیامرز». برای امام (ع) نوشیدنی آوردند؛ امّا خونریزی، مانع نوشیدنش شد. امام (ع)، خون [گلویش]را می‌گرفت و به سوی آسمان می‌پاشید.

سخن گفتن زینب (س) با عمر بن سعد

از کتاب الإرشاد نقل شده است: خواهر امام، زینب (س) به درگاه خیمه آمد و عمر بن سعد بن ابی وقاص را ندا داد: وای بر تو، ای عمر! آیا ابا عبداللّه را می‌کُشند و تو نگاه می‌کنی؟! عمر، پاسخش را نداد. زینب (س) بانگ زد: وای بر شما! آیا مسلمانی میان شما نیست؟! هیچ کس، پاسخی به او نداد.

سخنان زینب (س) هنگام شهادت برادر

در کتاب الملهوف آمده است: زینب (س)، از درِ خیمه بیرون آمد و فریاد می‌زد: وای، ای برادر! وای، ای سَرور من! وای، ای خاندان من! کاش آسمان، خراب می‌شد و به زمین می‌افتاد و کوه‌ها، خاک و در دشت‌ها، پراکنده می‌شدند!.

هجوم بردن به خیمه‌ها

از ابو مخنف نثل است: سپس شمر بن ذی الجوشن، با تنی چند (حدود ده تن از پیادگان سپاه کوفه)، پیشروی کردند و به سوی خیمه‌ای که اثاث و خانواده حسین (ع) در آن بود، رفتند و میان او و خیمه‌هایش، مانع شدند. حسین (ع) فرمود: «وای بر شما! اگر دین ندارید و از روز معاد نمی‌هراسید، دست‌کم در دنیایتان، آزاده و بزرگْ‌مَنش باشید. خیمه و خانواده‌ام را از دستبُردِ اراذل و اُوباشتان، دور بدارید». شمر ابن ذی الجوشن گفت: این حق برای تو هست، ای پسر فاطمه!

در کتاب الفصول المهمة آمده است که: شمر بن ذی الجوشن - که خدا، لعنتش کند-، میان حسین (ع) و خانواده‌اش، مانع شد و با گروهی از قهرمانان و دلاوران لشکر، مانع از بازگشت او به سوی خانواده‌اش شد. حسین (ع) را در میان گرفتند و سپس، عدّه‌ای از آنان، به سوی خانواده و کودکان حسین (ع)، هجوم آوردند تا اموالشان را به تاراج ببرند. حسین (ع) بانگ زد: «وای بر شما، ای پیروان شیطان! نابخردانِ خود را از دست‌درازی به زنان و کودکان، باز دارید که آنان با شما نجنگیده‌اند». شمر - که خدا، لعنتش کند-، بانگ زد: از آنان، دست بکِشید و تنها خودِ او را قصد کنید.

احوال امام (ع) در لحظه‌های پایانی زندگی

عبداللّه بن منصور، از امام صادق اینچنین نقل می‌کند: سپس حسین (ع) با گونه چپش به زمین افتاد و دشمن خدا، سنان بن انس ایادی و شمر بن ذی الجوشن عامری - که خدا، لعنتشان کند-، با مردانی از شامیان، پیش آمدند تا بر بالای سرِ حسین (ع) ایستادند. آنان به یکدیگر گفتند: منتظر چه هستید؟ او را راحت کنید! سِنان بن اَنَس اِیادی - که خدا، لعنتش کند-، فرود آمد و محاسن امام (ع) را گرفت و با شمشیر، به گلوی او می‌زد و می‌گفت: به خدا سوگند، سرت را جدا می‌کنم، با آنکه می‌دانم که تو، فرزند پیامبر خدایی و بهترین پدر و مادر را داری!

در کتاب الإرشاد نقل است: شمر بن ذی الجوشن، سواران و پیادگانش را ندا داد و گفت: وای بر شما! مادرانتان، به عزایتان بنشینند! چه چیزی را از او، انتظار می‌کشید؟ سپس، از هر سو به امام (ع)، حمله شد. زرعة بن شریک، ضربه‌ای بر کف دست چپ امام (ع) زد و آن را قطع کرد. فردی دیگر از آنان، ضربه‌ای بر گردن امام (ع) زد که با صورت، [از اسب] بر زمین افتاد. سِنان بن اَنَس هم با نیزه او را زد و به خاکش افکند و خولی بن یزید اصبحی - که خدا، لعنتش کند-، بی‌درنگ، پیاده شد تا سرش را قطع کند؛ امّا ترسید و لرزید [و نتوانست]، شمر به او گفت: خدا، بازوانت را بشکند! چرا می‌لرزی؟ سپس خودِ شمر پیاده شد و سرِ امام (ع) را بُرید و آن را به خولی بن یزید داد و گفت: آن را برای امیر عمر بن سعد ببر.

تعداد زخم‌های امام (ع)

برید بن معاویه عجلی از امام باقر نقل کرده است که: حسین بن علی (ع)، شهید شد و سیصد و بیست و چند زخم در او یافتند؛ زخم بر اثر نیزه و ضربه شمشیر و اصابت تیر. همچنین روایت شده که همه زخم‌ها در قسمت جلوی بدن او بود؛ زیرا او، پشت به دشمن نمی‌کرد و نمی‌گریخت.

قاتل امام (ع) در گزارش‌ها

شِمْر

از محمد بن عمرو بن حسن نقل شده: ما با حسین (ع)، در کنار دو رود کربلا بودیم که به شمر بن ذی الجوشن نگریست و فرمود: «خدا و پیامبرش، راست گفته‌اند. پیامبر خدا (ص) فرمود: گویی به سگی سیاه و سفید می‌نگرم که زبانش را در خون خاندانم می‌کند و می‌آشامد». و شمر، پیسی داشت.

در کتاب مقتل الحسین از خوارزمی آمده است که: شمر، از آن کس [که از کُشتن حسین (ع)، خودداری کرده بود]، خشمگین شد. خودش بر سینه حسین (ع) نشست و محاسن او را گرفت و تصمیم به کُشتن او گرفت... و با شمشیرش، دوازده ضربه به او زد و سپس، سرش را [از تن] جدا کرد.

سِنان بن اَنَس

در کتاب اسد الغابة نقل است: حسین (ع) را سنان بن انس نخعی کُشت. نیز گفته شده که شِمر بن ذی الجوشن، او را کُشت و خولی بن یزید اَصبَحی، کار را تمام کرد. همچنین، گفته شده که عمر بن سعد، او را کشته است؛ ولی نظرِ درستی نیست و صحیح، آن است که سنان بن انس نخعی او را کُشت. امّا سخن کسی که گفته: «شمر و عمر بن سعد، او را کُشتند»، از آن روست که شمر، سپاه را به کُشتن حسین (ع)، تحریک می‌کرد و با آنان، به حسین (ع) حمله می‌کرد. عمر هم فرمانده لشکر بود و از این‌رو، کُشتن [حسین (ع)] را به آنها نسبت می‌دهند.

از ابو مخنف نقل است: حسین (ع) - که ما، کشته شد. او را سِنان بن اَنَس نَخَعی اَصبَحی کُشت و سرش را خولی بن یزید به کوفه آورد.

بازگشت اسبِ بی‌سوار

عبداللّه بن منصور از امام صادق اینگونه آورده است که: اسب حسین (ع)، جلو رفت تا یال و پیشانی‌اش از خون حسین، رنگین شد، و می‌تاخت و شیهه می‌کشید. دختران پیامبر (ص)، شیهه‌اش را شنیدند و بیرون دویدند. اسب را بدون سوار دیدند و فهمیدند که حسین (ع)، کُشته شده است. امّ کلثوم، دختر حسین (ع)، از خیمه بیرون آمد و در حالی که دست بر سر نهاده بود، ناله می‌کرد و می‌گفت: وا محمّدا! این، حسین (ع) است که بی‌عمامه و رَدا در صحرا افتاده است.

در کتاب المزار الکبیر نقل شده است که: و اسبت، به شتاب گریخت و با شیهه و گریان، آهنگ خیمه‌هایت را کرد. هنگامی که زنان، اسبت را خوار و پریشان، و زین تو را بر آن، واژگون دیدند، از پرده بیرون آمدند، موهایشان را پریشان کرده، بر گونه‌های خود زدند، صورت‌های خود را گشودند و ناله، سر دادند و پس از عزّتمندی، خوار شدند و به سوی قتلگاهت شتافتند. شمر، بر سینه‌ات نشسته و شمشیرش را در گودیِ گلویت، فرو برده است و محاسن سپیدت را به دستش گرفته است و با شمشیر هندی خود، تو را ذبح می‌کند. حواس تو، آرام گرفته است و نفس‌هایت، آهسته گشته است و سرت، بر بالای نیزه رفته است.

جستارهای وابسته

• بازتاب شهادت امام حسین

منابع

1. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امام حسین