علم حصولی معصوم
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- ممکن است مراد از علم حصولی معصوم یکی از موارد زیر باشد:
- علم حصولی معصوم در فلسفه و منطق: به دانشی گفته می شود که از طریق صورت‌های ذهنی حاصل می‌شود. این علم، اکتسابی است و از راه ابزارهای حسی؛ مانند: چشم و گوش و دیگر حواس ادراکی به دست می‌آید. در مقابل، در علم حضوری که ابزار آن قلب یا روح انسان است، خود معلوم نزد عالِم (روح) حاضر می‌شود»[۱]. این اصطلاح هماهنگ با اصطلاحات منطق و فلسفه و شناخت شناسی است.
- علم حصولی در کلام: به معنای "علم ارادی" است. کسانی که اینگونه تعبیراتی آورده اند هنگام سخن از «علم حضوری» مراد آنان در اغلب، «علم فعلی» است: "مراد از علم حضوری او (امام) آشکار شدن معلومات نزد او به طور بالفعل است، در مقابل علم شأنى، بالقوه و به هنگام اراده که از آن این گونه تعبیر می‌شود: "اگر بخواهد که بداند، می‌داند"[۲].[۳]
- آنچه مورد بحث در این مدخل است، علم حصولی از دیدگاه فلسفه و منطق است.
چیستی علم حصولی
- علم حصولی به دانشی می‌گویند که از طریق صورت‌های ذهنی حاصل می‌شود.[۴] این علم، اکتسابی بوده و از راه ابزارهای حسی، مانند چشم و گوش و دیگر حواس ادراکی به دست می‌آید. در مقابل، در علم حضوری که ابزار آن قلب یا روح انسان است، خود معلوم نزد عالِم حاضر می‌شود[۵].[۶] این اصطلاح، در آیات و روایات وجود ندارد لذا تطبیق آن بر علوم امامان(علیهم السلام)، نوعی استنباط است.[۷]
حصولی یا حضوری بودن علم معصوم
- حال آیا علوم معصومین(علیهم السلام) حضوری است یا حصولی؟ باید گفت، امام هم مانند همۀ انسان‌های دیگر علومی دارد که از طریق به کارگیری حواس ظاهری به دست می‌آید،[۸] منتها راه های کسب علوم امامان(علیهم السلام) را می توان در چند طریق بیان کرد که برخی از حضوری و برخی حصولی هستند:
- نزول بی واسطۀ وحی بر قلب: مانند مواردی که حقایق، بدون واسطۀ حضرت جبرئیل بر قلب پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل می‌شد.[۹] الهام و القای روح القدس را نیز می توان از این قسم دانست.[۱۰]
- دریافت علوم از فرشتگان: مانند نزول جبرئیل بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) و آوردن آیات قرآن.[۱۱]
- نزول وحی در خواب: مانند ابلاغ ماموریت ذبح حضرت اسماعیل به حضرت ابراهیم(ع).[۱۲]
- بهره گیری از حواس و ... .[۱۳]
- راه اول جزء علوم حضوری محسوب می شود زیرا این علوم بدون هر واسطه‌ای، از جانب خدا بر قلب پیامبر نازل می‌شود؛ ارتباط با فرشتگان نیز دو گونه است: گاهی ارتباط با حقیقت ملکوتی آنان است که در این صورت، علوم دریافتی حضوری خواهد بود[۱۴] و گاهی ارتباط با فرشته، همراه با تجسد مادی اوست، در این صورت، دانش حاصل از این ارتباط، حصولی خواهد بود؛ مانند ظهور مادی فرشتگانی که مأمور هلاکت قوم لوط بودند.[۱۵] در سایر طرق که به صورت شنیدن و دیدن هست اگر دیدن و شنیدن، حسی و مادی باشد، دانش به دست آمده از آن، حصولی خواهد بود، اما اگر حقیقت این نوع دیدارها و گفت و گو‌ها، شهودی و غیرحسی باشد، دانش به دست آمده از آنها حضوری خواهد بود. اطمینان به اینکه آیا کسب علم از راه حسی بوده است یا شهودی، نیاز به قراین دارد. لذا علوم باواسطه، ممکن است به شکل حصولی یا حضوری باشند.[۱۶]
نتیجه گیری
- بنابراین علوم به دست آمده برای برگزیدگان خداوند، با توجه به روش های مختلف آن، در حضوری یا حصولی بودن متفاوت بوده، برخی حصولی و برخی حضوری اند.[۱۷]
منابع
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص ۱۴۶.
- ↑ سید عبدالحسین لاری، المعارف السلمانیة، ص۲۰.
- ↑ ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص ۱۴۶.
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146؛ صدیقی، کاظم، سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا(علیه السلام)، ص 158
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج ۱، ص ۱۵۳ و ۱۷۱ و ج ۲، ص ۳۳۰
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146؛ مهدی فر، حسن، علوم اهل بیت ویژگی‌ها ابعاد و مبادی آن، ص 20؛ موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص 20؛ میرترابی حسینی، زهرة السادات، علم لدنی در قرآن و حدیث، ص 26
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146
- ↑ ر.ک. باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص 5 و 6
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۶۰
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ 97
- ↑ سورۀ صافات، آیۀ 102
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146
- ↑ سورۀ بقره، آیۀ ۹۷
- ↑ سورۀ هود، آیات ۶۹ و ۸۱
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146
- ↑ ر.ک. هاشمی، سید علی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص 146؛ شیخ زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین(علیه السلام) و حادثه عاشورا، ص 9