عزاداری برای اهل بیت در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عزاداری برای اهل بیت است. عزاداری برای اهل بیت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عزاداری برای اهل بیت در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

عزاداری اهل بیت (ع) در مدینه

کاروان اسیران هر چند به وطن خود بازگشته‌اند، وظیفه مهم و بزرگی بر عهده دارند که شاید از وظایفی که در کوفه و شام انجام دادند کمتر نباشد. آنان نه تنها نسل حاضر و سراسر کشور را باید از جنایات و وحشی‌گری‌های بنی امیه آگاه سازند، بلکه باید این حقایق را با همه جزئیات آن به نسل‌های آینده اسلامی و به تاریخ بشر تحویل دهند. برای رسیدن به این هدف راهی جز استفاده از سوگواری و عزاداری نبود. از این‌رو آن بزرگواران پس از ورود به مدینه همواره به سوگواری و عزاداری مشغول بودند و هر یک به گونه‌ای میکوشید خاطره‌های جان‌سوز کربلا را زنده نگه دارد. از باب نمونه، وقتی زینب کبری کنار در مسجد پیامبر رسید، گریه جان‌سوزی کرد و فرمود: ای جد بزرگوار من! خبر شهادت برادرم حسین را آورده‌ام

او هم‌چنان اشک می‌ریخت و گریه می‌کرد و هرگاه چشمش به امام سجاد می‌افتاد داغش تازه‌تر می‌شد. آنان در کنار قبر پیامبر نیز دسته جمعی به مرثیه سرایی و سوگواری پرداختند.

از امام صادق (ع) نقل شده است: «بر امام حسین (ع) یک سال در هر روز و شب عزاداری شد، مدت سه سال از روزی که آن حضرت به شهادت رسید. مسور بن مخرمه و گروهی از اصحاب رسول خدا (ص) پنهانی و در حالی که نقاب به چهره می‌زدند، در این مجالس شرکت کرده، گوش می‌دادند و گریه می‌کردند»؛

چرا پنهانی و با نقاب؟ بدون تردید شرکت در مجالس حسینی، نوعی اعتراض به یزید و هواداران او به شمار می‌آمد و آنان از ترس این که از سوی حکومت شناسایی و برای آنها مزاحمت ایجاد شود، این گونه در عزای امام شرکت می‌کردند.

سوگواری مردم مدینه بر امام حسین (ع)

مدینه پس از شهادت امام حسین (ع) و یارانش و پیش از ورود اهل بیت به مدینه چند مرتبه دیگر غرق در ماتم و عزا شد:

1. مرتبه نخست، هنگامی بود که ام سلمه، همسر پیامبر از شهادت امام حسین (ع) خبر داد. او نخستین کسی بود که هم زمان با شهادت امام حسین در مدینه برای آن بزرگوار عزاداری و مرثیه‌سرایی کرد. عصر روز عاشورا وقتی مردم مدینه، فریاد و ناله و گریه او را شنیدند به خانه‌اش رفتند و او از شهادت امام خبر داد. ابن عباس و دختران عقیل و دیگر زنان بنی‌هاشم از افرادی بودند که در خانه امّ‌سلمه آمده بودند. بنا به نقل تاریخ پس از سخنان ام سلمه، چنان گریه و شیونی از مدینه برخاست که هرگز مانند آن دیده نشده بود.
2. مرتبه دوم زمانی بود که نماینده‌ای از سوی ابن زیاد به مدینه آمد و خبر شهادت امام و یارانش را اعلام کرد.

طبری از عبدالملک نماینده ابن زیاد نقل کرده است: او از سوی ابن زیاد به مدینه نزد عمرو بن سعید حاکم مدینه رفت و خبر کشته شدن امام و یارانش را به وی داد. او گفت: برو و این خبر را به مردم اعلام کن. وی می‌گوید: پس از آنکه خبر را اعلام کردم، چنان ضجه و گریه‌ای از زنان بنی هاشم بر خاست که تا آن روز چنان شیون و ماتمی ندیده بودم. خانه‌های بنی هاشم غرق در ماتم و عزا شد. عمرو بن سعید، پس از آنکه خنده‌ای کرد، شعر زیر را که از عمرو بن معدی‌کرب بود، خواند:

عَجَّتْ نِسَاءُ بَنِي زِيَادٍ عَجَّةً

كَعَجِيجِ نِسْوَتِنَا غَدَاةَ الْأَرْنَبِ

سپس گفت: این شیون وناله‌ها که از خانه بنی‌هاشم بلند شد، به عوض شیون‌ها و ناله‌هایی است که از خانه‌های بنی امیه به هنگام کشته شدن عثمان بلند شد. او پس از آن به منبر رفت و مردم را از کشته شدن امام آگاه و برای یزید بن معاویه دعا کرد .

بسیاری از مورخان از اهل سنت و شیعه آورده‌اند که مدینه پس از اعلام این خبر غرق در ماتم و عزا شد. شیخ مفید، شیخ طوسی و ابن‌شهرآشوب از ابی هیاج عبدالله بن عامر نقل کرده‌اند: ندیدیم روزی را که زن‌ها و مردها همانند آن روز این قدر گریسته باشند.

بلاذری، ابن کثیر و بسیاری از دیگر عالمان اهل سنت، گریه اهل مدینه و زنان بنی‌هاشم و واکنش عمرو بن سعید را آورده‌اند.

برخی گفته‌اند: حاکم مدینه پس از اعلام کشته شدن امام حسین (ع) به قبر پیامبر (ص) اشاره کرد و گفت: «امروز در برابر روز بدر»

یعنی حسین به انتقام خون کسانی کشته شد که در بدر از سوی پیامبر کشته شدند. گروهی از انصار سخنان او را انکار کردند.

منابع

1. مزینانی، محمد صادق، نقش زنان در حماسه عاشورا
2. موسوی، سید احمد، مقاله «سوگواری بر امام حسین»، فرهنگ عاشورایی ج۵
3. محمدی، حسین، رضانامه