محبت اهل بیت
این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت و وظایف قلبی و عاطفی امت نسبت به اهل بیت است. "محبت اهل بیت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
محبت اهل بیت در قرآن - محبت اهل بیت در حدیث - محبت اهل بیت در کلام اسلامی - محبت اهل بیت در اخلاق اسلامی - محبت اهل بیت در معارف و سیره نبوی - محبت اهل بیت در معارف و سیره حسینی
مقدمه
- محبت، به معنای دوست داشتن و امری قلبی و در برابر بغض است [۱].
- امیر مؤمنان(ع) محبّت به خاندان پیامبر(ص) را حق خدا بر انسان می‌داند: [۲] و از سویی محبّت اهل بیت(ع) با محبّت خدا گره خورده است: «فَمَنْ أَحَبَّنَا فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ»[۳].
- تأثیر و جایگاه محبّت اهل بیت(ع) در ایمان انسان به گونه‌ای است که بدون محبّت اهل بیت(ع) ایمان انسان تمام و کمال نمی‌یابد، رسول خدا(ص) می‌فرمایند: ایمان تمام و کمال نمی‌یابد مگر به محبت با ما اهل بیت(ع): [۴]
- دوستدار اهل بیت(ع) نیست، مگر مؤمن متقی. دشمن اهل بیت(ع) نیست، مگر منافق شقی [۵][۶].
- در محبت به اهل بیت(ع) نمی‌توان تبعیض قائل شد. رسول خدا(ص)دست علی(ع) را گرفته و فرمودند: هر کس گمان کند که من را دوست دارد و علی(ع) را دوست نداشته باشد دروغگوست [۷].
- رسول خدا(ص) فرمودند: نخستین چیزی که در قیامت از بنده سؤال می‌شود، دوستی ما اهل بیت(ع) است [۸].
- محبّت پیامبر و خاندان او(ع) با عمل انسان‌ها به دستورات الهی و پیروی از رسول خدا(ص) پیوند خورده است، به گونه‌ای که محبّت بی‌تبعیت، کارساز نخواهد بود: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾[۹].
- امام باقر(ع) فرمودند: ای جابر! سلام من را به شیعیانم برسان و به آنان اعلام کن که میان ما و خدا قرابت خویشاوندی نیست و راه تقرب به خدا فقط اطاعت و فرمانبری از اوست. ای جابر هر کس که اطاعت خدا نموده و ما را دوست بدارد، ولی ماست و کسی که معصیت خدا را کند، محبّت ما سودی به حالش ندارد[۱۰][۱۱].
- محبّت، از یک‌سو معلول معرفت و از سویی دیگر، علّت تبعیت و تسلیم است؛ پس هرچه معرفت بیشتر باشد، محبت بیشتر می‌شود و در نتیجه، اطاعتِ افزون‌تری را به دنبال دارد.
- رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: مسأله اهل بیت(ع)، یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مسائل اسلام و در ردیف مسائل درجه اول این دین مقدس است. محبت اهل بیت(ع)، فریضه‌یی است که مسلمانان عالم از هر فرقه و وابسته به هر جریان و گروهی، آن را پذیرفته‌اند و به آن مباهات می‌کنند. ما که مفتخر به پیروی از فقه اهل بیت مکرّم(ع) هستیم و دین را اصولاً و فروعاً از آنها آموخته‌ایم، نباید گمان کنیم که محبت اهل بیت(ع)، مخصوص ماست و نباید اشتباه کنیم و فکر کنیم که اهل بیت(ع)، فقط متعلق به ما هستند. اهل بیت(ع) متعلق به اسلام‌اند؛ همچنان که جدشان نبی اکرم، متعلق به اسلام بود. اهل بیت(ع) متعلق به جهان و تاریخ‌اند؛ همچنان که جدشان نبی اکرم(ص) متعلق به بشریت و تاریخ بود[۱۲].
- و در جایی دیگر می‌فرماید: من به همه علاقه‌مندان و عشّاق گسترش اسلام عرض کنم که درست نقطه مقابل این پیروزی، آن است که کسانی خرافات را به نام اسلام بیان کنند. بزرگ‌ترین دشمنی در این قسمت با اسلام، همین است که کسانی به نام اسلام، به نام دین خدا و به نام محبّت اهل بیت(ع)، خرافاتی را اشاعه دهند که وقتی کسانی از این خرافات اطلاع پیدا می‌کنند، بگویند "اگر اسلام این است، ما این اسلام را نمی‌خواهیم!" این، ضربه بزرگی است[۱۳][۱۴].
- اگر محبت اهل بیت(ع) و عشق جوشان به این عناصر الهی و ربانی نمی‌بود، مسلماً جریان شیعه با همه معارف مستحکم آن، در طول زمان و تاریخ، در میان این همه دشمنی باقی نمی‌ماند[۱۵].[۱۶].
محبت اهل بیت(ع)، مزد رسالت
- خداوند سبحان به پیامبر(ص) دستور می‌دهد که در رابطه با رسالتش، این آیه شریفه را برای مردم تلاوت نماید: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۱۷].
- روایات فراوانی در منابع شیعه و سنی از شخص پیامبر نقل شده که نشان می‌دهد منظور از قربی، اهل بیت و نزدیکان خاص پیامبرند.
- به عنوان نمونه:
- در شواهد التنزیل از "سعید بن جبیر" از "عامر" چنین نقل می‌کند وقتی این آیه نازل شد، اصحاب عرض کردند: ای رسول خدا! خویشاوندان تو که مودت آنها بر ما واجب است. کیانند؟ فرمودند: علی و فاطمه و دو فرزندان آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود!"[۱۸]
- "ابن جریر طبری" در تفسیرش با سند خود از "سعید بن جبیر" و با سند دیگری از "عمر بن شعیب" نقل می‌کند که منظور از این آیه، هِيَ قُرْبَى رَسُولِ اللَّهِ نزدیکان رسول خدا می‌باشند[۱۹].
- "سیوطی" در "الدر المنثور" از "ابن جریر" از "ابی الدیلم" چنین نقل می‌کند: هنگامی که علی بن الحسین(ع) را به اسارت آوردند و بر در دروازۀ دمشق نگه داشتند، مردی از اهل شام گفت: "خدا را شکر که شما را کشت و ریشه‌کن ساخت" [۲۰]؛ علی بن الحسین(ع) فرمودند: آیا قرآن خوانده‌ای؟ گفت: آری، فرمود سوره‌های حامیم را خوانده‌ای؟ عرض کرد، نه فرمودند: آیا این آیه را نخوانده‌ای ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ گفت: آیا شما همان‌ها هستید که در این آیه اشاره شده؟ فرمود: آری[۲۱].
- طبق این روایات، به صراحت معلوم می‌شود که منظور از "قربی" در این آیه شریفه که مودت و محبت آنان بر ما واجب است حضرت علی، فاطمه و فرزندان آنان(ع) هستند.
- اینکه پیامبران قبلی، پاداش و مزدی برای رسالت خویش از مردم درخواست نکردند و قرآن هم به آن اشاره دارد، آنجا که از زبان حضرت نوح، هود، صالح، لوط، شعیب(ع) می‌فرماید: ﴿وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾[۲۲]؛ و یا در سوره هود می‌فرماید: ﴿وَيَا قَوْمِ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ...﴾[۲۳].
- اما چرا پیامبر اسلام، دوستی خویشاوندان نزدیکش را به عنوان پاداش رسالت از مردم درخواست کرد؟
- از خود آیات الهی کمک می‌گیریم، سیر در آیات قرآن بیانگر این واقعیت است که پیامبر اکرم چند بار در ارتباط با مزد رسالتش از زبان قرآن سخن گفته که با کلمه ﴿قُلْ﴾ شروع شده، یعنی به دستور الهی بوده است:
- در سوره مبارکۀ فرقان پیامبر اکرم به زبان وحی فرمود: ﴿قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا﴾[۲۴].
- در سوره مبارکۀ انعام نیز از زبان قرآن فرمود: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ﴾[۲۵].
- در سوره مبارکۀ شوری به فرمان حق تعالی فرمود: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۲۶].
- در نهایت از آنجا که نتیجه و ثمره هر سه مورد فوق نصیب امت اسلامی می‌شود، خدایش فرمان داد که: ﴿قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾[۲۷][۲۸].
منابع
جستارهای وابسته
منبع‌شناسی جامع اهل بیت
پانویس
- ↑ «وَ الْحُبُّ وَ ضِدَّهُ الْبُغْضَ»؛کافی، ج۱، ص۲۰.
- ↑ «عَلَيْكُمْ بِحُبِّ آلِ نَبِيِّكُمْ فَإِنَّهُ حَقُّ اللَّهِ عَلَيْكُمْ»؛ غررالحکم، ص۱۱۷.
- ↑ صدوق، أمالی، ص۴۷۶.
- ↑ «لَا يَتِمُّ الْإِيمَانُ إِلَّا بِمَحَبَّتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»؛ قمی‌خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، ص۱۱۰.
- ↑ «وَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَهِدَ إِلَيَّ أَنَّهُ لَا يُحِبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ إِلَّا مُؤْمِنٌ تَقِيٌّ وَ لَا يُبْغِضُنَا إِلَّا مُنَافِقٌ شَقِيٌّ»؛بحارالأنوار، ج۳۶، ص۳۲۳.
- ↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۷.
- ↑ «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ هُوَ آخِذٌ بِيَدِ عَلِيٍّ(ع): مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِي وَ لَا يُحِبُّ هَذَا فَقَدْ كَذَبَ»؛ عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۶۰.
- ↑ «أَوَّلُ مَا يُسْأَلُ عَنْهُ الْعَبْدُ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ»؛ عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۶۲.
- ↑ «بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد» سوره آل عمران، آیه ۳۱.
- ↑ «يَا جَابِرُ، بَلِّغْ شِيعَتِي عَنِّي السَّلَامَ، وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُ لَا قَرَابَةَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ)، وَ لَا يُتَقَرَّبُ إِلَيْهِ إِلَّا بِالطَّاعَةِ لَهُ. يَا جَابِرُ، مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ أَحَبَّنَا فَهُوَ وَلِيُّنَا، وَ مَنْ عَصَى اللَّهَ لَمْ يَنْفَعْهُ حُبُّنَا»؛ طوسی، الأمالی، النص، ص۲۹۶.
- ↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۸.
- ↑ سخنرانی رهبر معظم انقلاب در دیدار با میهمانان و شرکت‌کنندگان کنفرانس جهانی اهل بیت(ع) ۴/۳/۱۳۶۹.
- ↑ بیانات رهبر معظم انقلاب در اجتماع بزرگ مردم در صحن امام خمینی، مشهد مقدس ۱/۱/۱۳۷۶.
- ↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۹-۸۰.
- ↑ بیانات رهبر معظم انقلاب در سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا در دیدار مداحان اهل بیت(ع) ۱۳/۳/۱۳۸۹.
- ↑ مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۸۰.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۸۹؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۶، ص۲۰.
- ↑ طبری، جامع البیان، ج۱۳، ص۱۰۵؛ سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص۵؛ صحیح بخاری، کتاب التفسیر، مجلد سوم، جزء ۶، باب ۴۶۷، ح۱۲۴۵.
- ↑ الحمد للَّهِ الّذي قتلكم واشتاصلكم
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ج۶، ص۵؛ روح المعانی، ج۱۳، ص۳۲؛ الکشاف، ج۴، ذیل سوره شوری، آیه ۲۳، ص۲۲۰ و ۲۱۹... «قال رسول الله(ص): عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا».
- ↑ «و من از شما برای این (پیامبری) پاداشی نمی‌خواهم، پاداش من جز با پروردگار جهانیان نیست» سوره شعراء، آیه ۱۰۹، ۱۲۷، ۱۴۵، ۱۶۴، ۱۸۰.
- ↑ «و ای قوم من! برای آن (پیامبری خود) از شما مالی نمی‌خواهم، پاداش من جز بر (عهده) خداوند نیست» سوره هود، آیه ۲۹.
- ↑ «بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد» سوره فرقان، آیه ۵۷.
- ↑ «بگو: من برای آن (پیامبری) از شما پاداشی نمی‌خواهم؛ آن جز یاد کردی برای جهانیان نیست» سوره انعام، آیه ۹۰.
- ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
- ↑ «بگو هر پاداشی از شما خواسته باشم از آن خودتان باد! پاداش من جز با خداوند نیست و او به هر چیزی گواه است» سوره سبأ، آیه ۴۷.
- ↑ شکری، آرزو، حقوق اهل بیت، ص۸۶- ۸۸.