سلیم بن قیس هلالی

(سلیم بن قیس هلالی)
اطلاعات فردی
کنیه	أبو صادق
مذهب	شیعه
اطلاعات حدیثی
مشایخ	ابوذر؛ سلمان؛ عبدالله بن جعفر طيار؛ مقداد؛ سلمان فارسی
راویان از او	ابان بن ابی عیاش؛ ابراهیم بن عثمان ؛ ابراهیم بن عمر الیمانی
تعداد روایات	سلیم بن قیس: ۷ روایه سلیم بن قیس الهلالی: ۱۰ روایه سلیم: ۱ روایه سلیمان بن قیس: ۷ روایه جمع عدد الروایات: ۲۵ روایه
سایر	نام وی در منابع ذیل آمده است: اتقان المقال: ۶۸ و۲۹۲، اعیان الشیعة: ۷ / ۳۹۳، بلغة المحدثین: ۳۳۶ ر۱۰، بهجة الامال: ۴ / ۴۴۸، التحریر الطاووسی: ۲۵۲ ر۱۸۰، تعلیقة الشهید علی الخلاصة: ۱۸، تعلیقة الوحید: ۱۷۱، تنقیح المقال: ۲ / ۵۲ ر۵۱۵۷، تهذیب المقال: ۱ / ۱۷۸ ر۳، جامع الرواة: ۱ / ۳۷۴، الجامع فی الرجال: ۲ / ۱۹، حاوی الأقوال: ۳ / ۵۱۰ ر۱۶۳۲ الطبعة الهدایة لاحیاء التراث، خلاصة الاقوال: ۸۲ ر۱ و۱۹۲، رجال البرقی: ۴ ، و۷ و۸ و۹، رجا لاطوسی: ۴۳ ر۵ و۶۸ ر۱ و۷۴ ر۱ و۹۱ ر۱۶ و۱۲۴ ر۱ ، رجال النجاشی: ۸ ر۴ ، طرائف المقال: ۲ / ۸۸ ر۷۴۵۲، غایة المرام: ۲۴۴، الفهرست: ۸۱ ر۳۳۶، قاموس الرجال: ۵ / ۲۲۷ ر۳۳۵۶، مجمع الرجال: ۳ / ۱۵۵، مستدرکات علم الرجال: ۴ / ۱۱۶ ر۶۴۷۱، معالم العلماء: ۵۸ ر۳۹۰، معجم الثقات: ۶۰ ر۳۹۳ و۲۹۱ ر۳۸۱، معجم رجال الحدیث: ۸ / ۲۱۶ ر۵۳۹۱، و۲۰۸ ر۵۳۶۹ و۲۷۷ ر۵۴۹۱، منتهی المقال: ۱۷۱، الموسوعة الرجالیّة: ۴ / ۱۶۸ و۵ / ۲۳۶ و۷ / ۴۴۷ و۶ / ۲۴۳ و۴۷۳، نقد الرجال: ۱۵۹ ر۳ و۱۵۸ ر۱۹، الوجیزة فی الرجال: ۲۲۱ ر۸۳۹، وسائل الشیعة: ۳۰ / ۳۸۵، الوسیط: ۱۱۰، هدایة المحدثین: ۷۴. عند العامة:الجرح والتعدیل: ۴ / ۲۱۴ ر۹۳۰، ، فهرست ابن ندیم: ۲۷۵.

سلیم بن قیس هلالی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سلیم بن قیس هلالی در تراجم و رجال - سلیم بن قیس هلالی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

سلیم بن قیس هلالی (۲ قبل از هجرت - ۷۶ ق، فارس) از شیفتگان اهل بیت پیامبر، که بیشتر با کتاب معروفش "اسرار آل محمد" شناخته می‌شود. وی اهل عراق بود. در سال رحلت پیامبر، دوازده سال داشت. از اصحاب باوفای امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد (ع) بود. وقتی به مدینه آمد و انحرافات را دید، به جمع‌آوری احادیث مربوط به ولایت و تشیع پرداخت. وی بین کوفه و مدینه در رفت‌وآمد بود. در عصر حجّاج ثقفی از کوفه گریخت. کتاب او که به "کتاب سلیم" و "کتاب السقیفه" هم معروف است مورد عنایت شیعه و علما و یکی از کهن‌ترین کتب تألیف‌شدۀ شیعی در قرن اول هجری است و دهها بار چاپ و به چند زبان ترجمه شده است. وی در سال ۷۶ هجری در نوبندجان فارس درگذشت.

سلیم فرزند قیس همدانی کوفی از بزرگان تابعین و یکی از اصحاب و یاران باوفا و از شیعیان مخلص امیرمؤمنان علی (ع) و نیز از اصحاب امام حسن و امام حسین و امام سجاد (ع) بود. کنیه‌اش ابو صادق و از راویان مورد وثوق و علمای مورد اعتماد امامیه می‌باشد. وی ملازم امیرالمؤمنین (ع) بود و دارای کتابی است به نام کتاب سلیم که مشتمل بر حقایق و اخبار و حوادث مهمی است که کمتر کتابی این حقایق را در بر دارد، از جمله این که مشتمل بر احادیثی است که نام دوازده امام شیعیان از حضرت علی و امام حسن و امام حسین (ع) تا حضرت مهدی (ع) در آن آمده است .

مرحوم آیة الله سید ابوالقاسم خوئی در کتاب معجم الرجال در ترجمه سلیم بن قیس، درباره سلیم می‌نویسد:

1. سلیم بن قیس یکی از اصحاب امیرالمؤمنین علی (ع) و از علمای جلیل‌القدر و مورد وثوق است شهادت برقی در رجال خود که او از اولیای اصحاب امیرالمؤمنین (ع) است در تأیید او، کفایت می‌کند.
2. کتاب سلیم طبق نقل نعمانی یکی از کتب و اصول معتبره است و آنچه در آن آمده صحیح و از ائمه اطهار (ع) صادر شده است. و صاحب وسائل در خاتمه کتاب در فایده چهارم گفته است: کتاب سلیم از کتب مورد اعتماد است و قرائن بر ثبوت آن، شکی را باقی نمی‌گذارد.
3. طریق کتاب سلیم مختص به ابان بن ابی عیاش نیست بلکه شیخ طوسی هم از طریق ابان از سلیم و هم از ابراهیم بن عمر یمانی از سلیم نقل کرده است.

این عالم بزرگ و محقق عالی قدر شیعه، مطالب زیادی درباره سلیم آورده، و بعضی اشکالاتی که به متن کتاب نسبت به بعضی روایات شده توجیه کرده و یا جواب داده‌اند، علاقه‌مندان می‌توانند به آن مراجعه نمایند .

ولادت سلیم بن قیس هلالی

در کتاب‌های سیره از تاریخ ولادت سلیم نامی برده نشده و سند گویایی در دست نیست؛ جز این حدیث که ابان بن ابی عیاش می‌گوید: من در جنگ صفین از سلیم پرسیدم که چند سال داری؟ گفت: چهل سال. اگر این سؤال و جواب در سال ۳۶ یا ۳۷ هجری که جنگ صفین در آن واقع شد، بوده باشد، معلوم می‌شود ولادت سلیم سه یا چهار سال قبل از هجرت بوده است.

ایمان و اعتقاد سلیم به اهل بیت (ع)

سلیم در عصر خلافت عمر بن خطاب به مدینه آمد و در آنجا بود تا در عصر خلافت حضرت علی (ع) با آن حضرت بیعت کرد و سپس در رکاب امام (ع) در جنگ جمل شرکت نمود و پس از جنگ جمل به کوفه آمد و در کوفه ساکن گردید و سپس با حضرت علی (ع) در جنگ صفین شرکت نمود و با سپاهیان معاویه جنگید.

سلیم پس از شهادت مولایش امیرالمؤمنین (ع) بر همان اعتقاد و ایمان راسخی که به خاندان پیامبر (ع) و داشت، باقی ماند و هیچ انحرافی در اعتقاد او نسبت به اهل بیت پیامبر و پیدا نشد و به این محبت و ایمان افتخار می‌نمود، از این رو وقتی حجاج بن یوسف ثقفی به کوفه آمد و در مقام دستگیری شیعیان مخلص امیرالمؤمنین (ع) برآمد، به سراغ سلیم هم رفت تا او را به قتل برساند، اما سلیم برای حفظ جانش از فرصتی استفاده کرد و فرار نمود و به محلی به نام نوبند جان نزد ابان بن ابی عیاش مخفی شد، و بدین ترتیب از خطر مرگ نجات یافت. و چون وفات او نزدیک شد، به ابان بن ابی عیاش وصیت کرد و کتابی که نوشته بود (کتاب سلیم) را نزد او گذاشت.

آیت الله سید ابوالقاسم خوئی در ادامه از کتاب خلاصه علامه حلی نقل می‌کند: سلیم بن قیس از اصحاب امیرالمؤمنین علی (ع) است که حجاج به دنبال او فرستاد تا وی را به قتل برساند، اما سلیم فرار کرد و به نزد ابان بن ابی عیاش پناه برد و هنگامی که وفاتش فرا رسید به ابان گفت: تو، به گردن من حقی داری و اکنون مرگ من فرا رسیده، همانا بعد از رحلت پیامبر (ص) حوادث و اتفاق‌هایی افتاده که همه آنها را جمع آوری کرده‌ام - و سپس آن کتاب را به ابان داد که هیچ کس از سلیم غیر از ابان این کتاب را نقل نکرده است.

بعضی از بزرگان شیعه مثل شیخ طوسی، ابان بن عیاش را تضعیف کرده‌اند و شیخ مفید در آخر تصحیح الاعتقاد می‌نویسد: کتاب سلیم مورد وثوق نیست و جایز نیست عمل به اکثر آن، چون در آن خلط و تدلیس شده است. و در تنقیح المقال مامقانی از ابن غضائری نقل می‌کند که: کتاب سلیم دارای اشکال است و علائمی در این رابطه وجود دارد.

به نظر استاد و فقیه بزرگوار شیعه: باتوجه به تأییدات کتاب و نیز ایرادات وارده اعتماد به کتاب برای اثبات حکم شرعی مشکل است ولی برای تأیید احکام شرعیه مانعی ندارد.

وفات سلیم

چون سلیم از اصحاب امام زین العابدین علی بن الحسین (ع) بوده بنابراین اصح آن است که وفات او حدود سال ۹۰ هجری و در کوفه بوده است.

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر