کشف الاسرار و عدةالابرار (کتاب)
| کشف الاسرار و عدةالابرار | |
|---|---|
 | |
| زبان | فارسی |
| نویسنده | ابوالفضل رشیدالدین میبدى |
| ناشر | انتشارات انتشارات امير کبير |
| محل نشر | تهران، ایران |
| سال نشر | ۱۳۷۱ ش |
| تعداد جلد | ۱۰ |
| فهرست جلدها | جلد اول، جلد دوم، جلد سوم، جلد چهارم، جلد پنجم، جلد ششم، جلد هفتم، جلد هشتم، جلد نهم، جلد دهم |
کشف الاسرار و عدةالابرار کتابی است به زبان فارسی که مشتمل بر تأویلات آیات قرآن میباشد. این کتاب اثر ابوالفضل رشیدالدین میبدى است و انتشارات امير کبير انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
تفسیر کشف الاسرار و عدةالابرار، هم از نظر تفسیری، هم از نظر عرفانی و هم از نظر نثر فارسی مقامِ شایان و قابلِ ملاحظه‌ای دارد. کشف الاسرار به قلمِ ابوالفضل رشیدالدین احمد میبدی از علمای اواخر سده پنجم و اوایل سده ششم است. شرح حال نویسنده در درست نیست، اما از لابه‌لای اثرش، می‌توان به گستردگی اطلاعات و معلومات او در ادبیات عربی و فارسی، فقه، تاریخ اسلام، کلام و به خصوص علم حدیث پی برد. مذهب وی شافعی بود ولی در اصول متمایل به طریقه اشعری و مردی عارف‌پیشه بود. با این وجود نسبت به خاندان پیامبر مهری فراوان داشت و احترام بسیار می‌ورزید.
مؤلّف به سال ۵۲۰ ق تحت تأثیر تفسیرِ خواجه عبدالله انصاری آغاز به نوشتن این تفسیر کرده و چون تفسیرِ پیر هرات را مختصر و کوچک یافته به بسط و گسترش آن پرداخته و به همین دلیل سالیان دراز از «کشف الاسرار میبدی» به «تفسیرِ خواجه عبدالله انصاری» یاد می‌شده است.
در این تفسیر، آیات قرآنی در سه نوبت معنی و تفسیر و تعبیر شده است. نوبت اول: ترجمه صریح و روشن آیات که به پارسی روان و در نهایت اختصار و فصاحت برگردانده شده است. نوبت دوم که عمده‌ترین قسمت کتاب را شامل می‌شود، گزارش سخن خدا را در بردارد. مفسر پس از ذکر سبب نزول آیه به روش عمومی تفسیرهای اهل سنت به جمعآوری اقوال و آراء مفسران در وجوه قرائت و تفسیر آیات و بیان احکام و ایرادشان نزول هر آیه و ذکر اخبار و احادیث مأثوره و نوادر آثار و آوردن شواهد و امثال دینی، تاریخی، نکات لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی و فقهی پرداخته است. نوبت سوم: تفسیر و تعبیر و تأویل آیات است به شیوه و مشربِ عارفان و نقلِ عبارات لطیف و شیوا و اشعار پرشور و ذوق‌آفرین. در همین بخش است که مؤلّف از تفسیر خواجه عبدالله انصاری بهره فراوان گرفته است.
وجه تمایز این تفسیر بر تفاسیر دیگر از چند نظر درخور یادکرد است. یکی آنکه این تفسیر از آثار برجسته ادبی و از نمونه‌های جذاب و شیوای نثر فارسی است. به‌ویژه در نوبت سوم که لطف و جاذبه‌ای کم‌نظیر دارد. دیگر آنکه مجموعه‌ای از غنی‌ترین واژه‌ها و امثال و تشبیهات و ترکیبات فارسی است و می‌تواند پشتوانه ارزشمند برای زبان فارسی باشد. میبدی برای ترجمه لغات و آیات قرآن، دقتی فوق‌العاده به عمل آورده است تا واژه‌های دیرینه فارسی در معنی درست و برابر حقیقی کلمه عربی باشد. نظیر: «اخترگو به جای کاهن»، «باریک‌دان به جای الطیف»، «راست دانش به جای حکیم»، «زبون گرفتگان برای مستضعفین»، «همه‌دان به جای علیم» و «رَستنگاه برای مَفازَه». این اثر گنجینه‌ای است از اقوال و نظرات عارفان و مشایخ تصوف چون رابعه عدویه، بایزید بسطامی، سریّ سَقطی، جنید بغدادی، شبلی بغدادی و بسیاری دیگر از این قوم و نیز اشعار دلپذیر عارفانه آنان که در جایی دیگر نمی‌توان یافت. تمایز دیگر آن، توجه نویسنده به روایات اهل بیت (ع) است. وی برخلاف مفسران اهل سنت، در تفسیرش علاوه بر ذکر برخی از فضائل حضرت علی (ع) و خاندانش، به روایات و احادیثی از امام علی، امام حسن، امام حسین، امام صادق و امام باقر و امام رضا (ع) استناد می‌جوید [۲].
یکی از ویژگی‌های این کتاب، بیان و بسط و تأویل آیه ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾» است که نویسنده در ابتدای نوبت سوم با عباراتی مسجّع و تعبیرهای ذوقیِ لطیف و زیبا به قلم‌فرسایی در خصوص صفاتِ جلال و جمال خداوند پرداخته: «قوله تعالی. ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾. به یاد این نام عزیر و پیغام شریف، خطاب خطیر و نظام بی‌نظیر. بارگاه نورِ اعظم و حلقه در سرای قِدم. دست‌آویز بندگان و دلاویز دوستان» [۳].
در میان ترجمه‌های بی‌شماری که از قرآن شده است این اثر از همه زیباتر و شاعرانه‌تر مینماید. در بین ترجمه‌ها و تفسیرهای معتبر قرآن به زبان فارسی، کشف الاسرار ارزشی والا و مقامی خاص دارد. گذشته از تفسیر طبری، هیچ کتاب دیگری در این زمینه با آن قابل برابری نیست. نمونه‌ای از ترجمه میبدی در نوبت اول از ابتدای سوره فاطر: ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾: بنام خداوند فراخ بخشایش مهربان، ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ﴾: ستایش نیکو الله را، ﴿فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾: کردگار هفت آسمان و زمین و نوسازنده آن، ﴿جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا﴾: آفریدگار که فریشتگان را رسولان کرد، ﴿أُولِي أَجْنِحَةٍ﴾: خداوندان پرها، ﴿مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ﴾ پرهای دوان و سوان و چهاران، ﴿يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ﴾: می‌فزاید در آفرینش آفریده خویش آنچه خواهد، ﴿إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾: الله بر همه چیز تواناست.
در تفاسیری که پیش از کشف الاسرار نگاشته شده همانند: تاج التراجم فی تفسیر القرآن للاعاجم از طاهر اسفراینی (قرن چهارم) و تفسیر سورآبادی از ابوبکر عتیق بن محمد نیشابوری (قرن پنجم) و حتی تفسیر طبری (قرن چهارم)، شیوه بیان و تفسیر آیات قرآن در آنها بسیار ساده است. به طور مثال طبری در تفسیر آیات بیشتر روایت‌هایی را که مربوط به تاریخ قرآن و شأن نزول، حکایت انبیا و توحید و معاد است نقل می‌کند، اما میبدی با بیان نکات علمی و تأویل‌های ذوقی به بسط آن می‌پردازد. همین طور تفسیر تاج التراجم و تفسیر سورآبادی که صورت بسیار ساده‌ای دارند و تنها به ترجمه اکتفا می‌کنند. برای نمونه به تفسیر آیه ﴿اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾[۴] در کشف الاسرار با تفاسیری دیگری چون روض الجنان و روح الجنان از ابوالفتوح رازی و تفسیر حسینی از ملا حسین واعظ کاشفی در یادنامه ابوالفضل میبدی، جلد دوم، ص۵۵ مراجعه شود[۵][۶]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
پانویس
- ↑ شبکه جامع کتاب گیسوم
- ↑ جلوه‌های تشیع در کشف الاسرار.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱۰، ص۵۳۷.
- ↑ «راه راست را به ما بنمای» سوره فاتحه، آیه ۶.
- ↑ کشف الاسرار، رشید الدین میبدی (- ۵۲۰ق.)، به کوشش علی اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
- ↑ کوشا، محمد علی، مقاله «تفسیر کشف الاسرار و عدةالابرار»، دانشنامه معاصر قرآن کریم.
- ↑ سید رضا باقریان موحد، مقاله «تفسیر کشف الاسرار و عدةالابرار»