معراج

به سیر شبانه حضرت محمد (ص) در شب هفدهم ماه رمضان از مسجد الحرام به مسجد الاقصی و سپس عروجشان به آسمان‌ها معراج گفته می‌‌شود. اعتقاد به آن از ضروریات اسلام بوده و معراج پیامبر با جسم و روح بوده است.

معناشناسی

معراج در لغت به معنای بالا رفتن، نردبان و سفر آسمانی^[۱] و "اسراء" به معنای سیر شبانه^[۲] و در اصطلاح به سیر شبانه حضرت محمد (ص) از مسجد الحرام به مسجد الاقصی و سپس عروجشان به آسمان‌ها معراج گفته می‌‌شود^[۳].

داستان معراج

از مجموع روایات درباره معراج استفاده می‌‌شود پیامبر اسلام (ص) در سفری آسمانی از مسجد الحرام به مسجد الاقصی رفته و میان راه، همراه جبرئیل به مدینه نزول کرده و در آنجا نماز گزارده است^[۴]. آنگاه به مسجد الاقصی رفته و در آنجا نیز همراه انبیای بزرگ همانند ابراهیم و موسی (ع) نماز گزارده و این نماز به امامت او بوده است. سفر به آسمان‌ها از مسجد الاقصی آغاز گشته و پیامبر (ص) آسمان‌ها را پیموده است و به هفتمین آسمان و سدرةالمنتهی و جنةالمأوی رسیده و حجاب‌ها را درنوردیده است و بدین‌سان، به اوج شهود باطنی و قرب خدای متعال نیل یافته و قرآن از این مقام با تعبیر «قاب قوسین او ادنی» یاد می‌کند. خدای متعال با پیامبر محبوب خویش در سفر معراج سخن گفت. برخی از احادیث قدسی دستاورد این سفر آسمانی‌اند^[۵].^[۶]

ضروری بودن اعتقاد به معراج

در منابع اسلامی معراج از معجزات پیامبر^[۷] و از ضروریات دین^[۸] به شمار می‌آید. امام رضا (ع) در همین زمینه فرمودند: "کسی که معراج را تکذیب کند، رسول الله (ص) را تکذیب کرده است"^[۹] و از امام صادق (ع) نیز این چنین روایت شده است: "از شیعیان ما نیست، کسی که چهار چیز را انکار کند: معراج..."^[۱۰].^[۱۱]

معراج در قرآن

قرآن کریم در دو سوره با تعبیر «إسراء» به معنای سیر در شب، از معراج یاد کرده است: ﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾^[۱۲] و ﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى فَأَوْحَى إِلَى عَبْدِهِ مَا أَوْحَى مَا كَذَبَ الْفُؤَادُ مَا رَأَى أَفَتُمَارُونَهُ عَلَى مَا يَرَى وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى عِندَهَا جَنَّةُ الْمَأْوَى إِذْ يَغْشَى السِّدْرَةَ مَا يَغْشَى مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَى لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى أَفَرَأَيْتُمُ اللاَّتَ وَالْعُزَّى﴾^[۱۳].^[۱۴]

زمان و مکان معراج

در کتب تاریخی از سال‌های دوم^[۱۵]، سوم^[۱۶]، هفتم^[۱۷] و دهم بعثت^[۱۸] و نیز شانزده ماه پیش از هجرت^[۱۹] و هجده ماه قبل از هجرت^[۲۰] و همچنین ماه‌های رجب^[۲۱]، رمضان^[۲۲]، شوال^[۲۳]، ربیع‌الاول^[۲۴]، ربیع الثانی^[۲۵] و ذی الحجه^[۲۶] به عنوان زمان معراج یاد شده است. در کل، می‌توان این زمان‌ها را به سه گروه قبل از مرگ ابوطالب، قبل از هجرت و بعد از هجرت، طبقه‌بندی کرد.

علاوه بر اختلاف در تاریخ این رویداد، مکان‌های متعددی همچون خانه ام‌هانی^[۲۷]، شعب ابی‌طالب^[۲۸] و مسجدالحرام: ﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾^[۲۹] را نقطه آغاز این سفر دانسته‌اند، البته شاید بتوان گفت این اختلافات و همچنین اختلاف در بعض قسمت‌های حدیث معراج به جهت تعدد معراج‌های پیامبر بوده است^[۳۰].

معراج جسمانی و روحانی

اکثر دانشمندان مسلمان معتقدند معراج پیامبر با جسم و روح آن حضرت بوده و ایشان از مسجد الحرام به مسجد الأقصی و از آنجا به آسمان‌ها‌ رفته است^[۳۱]. البته برخی از دانشمندان اهل سنت قائلند معراج پیامبر تا بیت المقدس با روح و جسم بوده ولی عروج به آسمان‌ها تنها با روح بوده است^[۳۲].^[۳۳]

هدف معراج

قرآن کریم، هدف از معراج را نشان دادن شگفتی‌های خلقت به حضرت رسول (ص)ذکر می‌کند﴿سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ﴾^[۳۴]. در روایات نیز هدف از معراج، علاوه بر هدف مذکور، شرافت دادن به فرشتگان، اکرام ساکنان آسمان‌ها و مشاهده عظمت خداوند بیان شده است^[۳۵]^[۳۶].

معراج و مهدویت

یکی از گزارش‌های پیامبر از معراج این است که نور حضرت مهدی (ع) در عرش نسبت به انوار سایر ائمه (ع) ممتاز بود. درخشندگی نور حضرت مهدی (ع) در معراج و امتیاز او بر سایر ائمه (ع) بیانگر عظمت آن حضرت است، رسول اکرم (ص) فرمود: وقتی مرا به معراج بردند، به جانب راست عرش نگاه کردم. علی و فاطمه و فرزندان او را دیدم که نماز می‌خواندند و در میان آنان، مهدی (ع) مانند کوکب تابان می‌درخشید. گفتم: ای پروردگار من! این‌ها کیستند؟" فرمود: این‌ها ائمه‌اند و این قائم است؛ حلال می‌کند، حلال مرا و حرام می‌کند، حرام مرا و از دشمنان من انتقام می‌کشد. ای محمد! او را دوست دار و دوست بدار کسی را که او را دوست دارد"^[۳۷]. از امام صادق (ع) روایت شده: «هر کس سوره اسراء را در هر شب جمعه تلاوت نماید، نمی‌میرد تا اینکه حضرت حجت (ع) را درک کند و از جمله یاران آن حضرت باشد.»^[۳۸].^[۳۹]

منابع

پانویس

↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۲۲.
↑ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۱۹۲؛ رضا مهیار، فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی، ص۷۲.
↑ ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۱۸؛ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱، ص ۱۰۳؛ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۰۹.
↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار ج ۱۸ ص ۳۱۹.
↑ طبرسی، مجمع البیان‌، ج ۶- ۵ ص ۳۹۵؛ تفسیر نمونه‌، ج ۲۲ ص ۵۰۵- ۵۰۳.
↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۲۲
↑ مجلسی، محمد باقر، حق الیقین‌، ص ۳۰؛ لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، ۴۵۳؛ رفیعی قزوینی، رجعت و معراج‌، ص ۶۲.
↑ المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج ۱ ص ۲۲۹.
↑ «من كذب بالمعراج فقد كذب رسول الله ص»؛ شیخ صدوق، صفات الشیعه، ص۵۰.
↑ «ليس من شيعتنا من أنكر أربعة أشياء المعراج ...»؛ شیخ صدوق، صفات الشیعه، ص۵۰.
↑ ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۲۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۱۸؛ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۰۹-۳۱۰.
↑ «پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی - که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.
↑ سوره نجم، آیه ۱۹ ـ ۵.
↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۱۸؛ فرهنگ شیعه، ص ۴۲۰.
↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۷۷؛ علی بن یوسف حلی، العدد القویه، ص۲۳۴.
↑ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۱۴۱.
↑ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۱۹۹.
↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۱؛ شیخ حسین دیار بکری، تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج۱، ص۳۰۷.
↑ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوه و معرفة و معرفة احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۳۵۵؛ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۲۰۰-۲۰۱؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۱۰۹.
↑ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۶؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۷.
↑ عز الدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۷؛ ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱؛ ابن جوزی المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۶.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۶؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۵-۲۶؛ شیخ حسین دیار بکری، تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج۱، ص۳۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۱۷۷.
↑ ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۶؛ شیخ حسین دیار بکری، تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج۱، ص۳۰۶: تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال والأموال و الحفدة و امتاع، ج۱، ص۴۸؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۶؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۱۰۸.
↑ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۱، ص۴۷؛ ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱.
↑ ابوالفرج حلیی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱.
↑ احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۷ به بعد.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۶؛ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۱۹۶.
↑ «پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی-که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.
↑ ر.ک: حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۱۰ ـ ۳۱۲.
↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، الأمالی، ص ۵۱۱؛ شبر، عبدالله، حق الیقین، ج ۱ـ ۲ ص ۱۲۶؛ معراج در آینه استدلال ص ۳۴۰ ـ ۳۶۱
↑ روح المعانی ج ۱۵ ص ۷
↑ ر.ک: حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۱۲.
↑ «پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی-که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.
↑ شیخ صدوق، التوحید، ص۱۷۵؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع)، ج۱۸، ص۳۴۷- ۳۴۸.
↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۲، ص:۳۱۴.
↑ نجم الثاقب، باب سوم.
↑ «عَنِ الصَّادِقِ (ع)أَنَّهُ قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی کُلِّ لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ‏ الْقَائِمَ (ع)فَیَکُونَ مِنْ أَصْحَابِه‏»؛ بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۸۱
↑ ر. ک: مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۱۰۰ و ۶۷۴.

[1] ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۲۲.

[2] تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۱۹۲؛ رضا مهیار، فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی، ص۷۲.

[3] ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۱۸؛ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱، ص ۱۰۳؛ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۰۹.

[4] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار ج ۱۸ ص ۳۱۹.

[5] طبرسی، مجمع البیان‌، ج ۶- ۵ ص ۳۹۵؛ تفسیر نمونه‌، ج ۲۲ ص ۵۰۵- ۵۰۳.

[6] ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۲۲

[7] مجلسی، محمد باقر، حق الیقین‌، ص ۳۰؛ لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، ۴۵۳؛ رفیعی قزوینی، رجعت و معراج‌، ص ۶۲.

[8] المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج ۱ ص ۲۲۹.

[9] «من كذب بالمعراج فقد كذب رسول الله ص»؛ شیخ صدوق، صفات الشیعه، ص۵۰.

[10] «ليس من شيعتنا من أنكر أربعة أشياء المعراج ...»؛ شیخ صدوق، صفات الشیعه، ص۵۰.

[11] ر. ک: فرهنگ شیعه، ص ۴۲۰؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۱۸؛ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۰۹-۳۱۰.

[12] «پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی - که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.

[13] سوره نجم، آیه ۱۹ ـ ۵.

[14] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۱۸؛ فرهنگ شیعه، ص ۴۲۰.

[15] ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۱، ص۱۷۷؛ علی بن یوسف حلی، العدد القویه، ص۲۳۴.

[16] قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۱۴۱.

[17] تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۱۹۹.

[18] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۱؛ شیخ حسین دیار بکری، تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج۱، ص۳۰۷.

[19] ابوبکر بیهقی، دلائل النبوه و معرفة و معرفة احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۳۵۵؛ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۲۰۰-۲۰۱؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۱۰۹.

[20] ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۶؛ عزالدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۷.

[21] عز الدین ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج۱، ص۲۷؛ ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱؛ ابن جوزی المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۶.

[22] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۶؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۵-۲۶؛ شیخ حسین دیار بکری، تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج۱، ص۳۰۶؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۱۷۷.

[23] ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱.

[24] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۶؛ شیخ حسین دیار بکری، تاریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج۱، ص۳۰۶: تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال والأموال و الحفدة و امتاع، ج۱، ص۴۸؛ ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۶؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۱۰۸.

[25] تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۱، ص۴۷؛ ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱.

[26] ابوالفرج حلیی شافعی، السیرة الحلبیه، ج۱، ص۵۵۱.

[27] احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۲۶؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۷ به بعد.

[28] ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۶۶؛ تقی الدین مقریزی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج۸، ص۱۹۶.

[29] «پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی-که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.

[30] ر.ک: حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۱۰ ـ ۳۱۲.

[31] شیخ صدوق، محمد بن علی، الأمالی، ص ۵۱۱؛ شبر، عبدالله، حق الیقین، ج ۱ـ ۲ ص ۱۲۶؛ معراج در آینه استدلال ص ۳۴۰ ـ ۳۶۱

[32] روح المعانی ج ۱۵ ص ۷

[33] ر.ک: حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲، ص۳۱۲.

[34] «پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی-که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.

[35] شیخ صدوق، التوحید، ص۱۷۵؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع)، ج۱۸، ص۳۴۷- ۳۴۸.

[36] حسینی ایمنی، سید علی اکبر، معراج، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم، ج۲، ص:۳۱۴.

[37] نجم الثاقب، باب سوم.

[38] «عَنِ الصَّادِقِ (ع)أَنَّهُ قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی کُلِّ لَیْلَةِ الْجُمُعَةِ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ‏ الْقَائِمَ (ع)فَیَکُونَ مِنْ أَصْحَابِه‏»؛ بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۸۱

[39] ر. ک: مجتبی تونه‌ای، موعودنامه، ص۱۰۰ و ۶۷۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]