تفسیر متصوفه

مقدمه

در تفسیر متصوفه مفسر تفسیر خویش را از قرآن بر یک حدس، کشف درونی یا شهود قلبی بنا می‌نهد؛ بی‌آن‌که این کشف، ارتباط و مناسبتی با ظاهر آیه داشته باشد.

روش متصوفه در تفسیر قرآن، ترک ظاهر آن و اعتماد به زبان باطن است. اینان معانی موردنظر خود را از راه خاص و با تأویل از آیات قرآن به‌دست می‌آورند. متصوفه از این تأویل خاص به اشاره تعبیر می‌کنند.

برخی از این تأویل‌ها ازاین قرارند: جبرئیل یعنی عقل عاقل؛ میکائیل یعنی روح آسمان ششم؛ اسرافیل روح آسمان چهارم؛ عزرائیل روح آسمان هفتم.

و همچنین در تفسیر آیه ﴿مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ﴾^[۱]، ﴿بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ﴾^[۲] می‌خوانیم: مراد از بحرین، دریای هیولای انسانی و دریای روح مجرد است که هر دو در وجود انسانی با هم تلاقی می‌کنند که البته برزخ بین این دو دریا نفس حیوانی است که از نظر صفا، نه مثل روح مجرد است و نه مثل اجساد هیولایی^[۳].^[۴]

تفاسير متصوفه

تفاسیر زیادی بر پایه تأویلات متصوفه نگاشته شده است که از آنها می‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره کرد:

لطائف‌ الإشارات تألیف ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری؛
کشف‌الأسرار و عدّة‌الأبرار اثر ابوالفضل رشیدالدین احمد؛
رحمة من الرحمان فی تفسیر و إشارات القرآن (تفسیر ابن‌عربی) اثر محیی‌الدین بن‌ عربی. این تفسیر از آثار و تألیفات ابن‌عربی گردآوری شده و در واقع تفسیر ملاّ عبدالرزاق کاشانی است؛
تبصیر الرحمان و تیسیر المنّان اثر علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی مشهور به مخدوم علی مهایمی؛
الفواتح‌ الإلهیة و المفاتح‌ الغیبیة نوشته نعمة‌الله بن محمود نخجوانی؛
الفتوحات‌ الإلهیه بتوضیح تفسیر الجلالین للدقائق الخفیة تألیف سلیمان بن عمر عجیلی مصری معروف به جمل؛
تفسیر مظهری نوشته قاضی محمد ثناء‌الله مظهری؛
حاشیة الصاوی علی تفسیر الجلالین اثر احمد بن محمد صاوی مالکی؛
مراح لبید لکشف معنی القرآن المجید نوشته محمد بن عمر نووی جاوی؛
بیان‌ المعانی تألیف ملاّ حویش آل‌غازی؛
بیان السعادة فی مقامات العبادة، اثر سلطان محمد بن محمد جنابذی؛
مواهب‌ الرحمان اثر عبدالکریم مدرس
عرائس‌ البیان فی حقایق‌ القرآن اثر شیخ‌ المشایخ صدرالدین ابومحمد روزبهان بن ابی نصر دیلمی فسایی معروف به بقلی شیرازی؛
حقائق‌ التفسیر تألیف ابوعبدالرحمن سلمی^[۵].^[۶]

جستارهای وابسته

منابع

فرهنگ‌نامه علوم قرآنی

پانویس

↑ «دو دریای به هم رسیده را در هم آمیخت» سوره الرحمن، آیه ۱۹.
↑ «میان آنها برزخی است تا به هم تجاوز نکنند» سوره الرحمن، آیه ۲۰.
↑ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۱۷۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان والکفر فی الکتاب والسنة، صفحه (۱۹۹-۲۰۰)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم،صفحه ۶۰؛ جمعی از محققان،مجله رسالة القرآن(فصلنامه)،جلد۱،صفحه ۲۶؛ کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر،صفحه (۱۴۳-۱۶۲)
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۳۱.
↑ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون،جلد۲،صفحه ۶۷۷؛ اسماعیلی قوچانی،علی اکبر، پژوهشی درسیرتطورتفسیروروشهای تفسیری،صفحه ۶۴
↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۳۹.

[1] «دو دریای به هم رسیده را در هم آمیخت» سوره الرحمن، آیه ۱۹.

[2] «میان آنها برزخی است تا به هم تجاوز نکنند» سوره الرحمن، آیه ۲۰.

[3] زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، جلد۲، صفحه ۱۷۰؛ سبحانی، جعفر، الایمان والکفر فی الکتاب والسنة، صفحه (۱۹۹-۲۰۰)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم،صفحه ۶۰؛ جمعی از محققان،مجله رسالة القرآن(فصلنامه)،جلد۱،صفحه ۲۶؛ کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر،صفحه (۱۴۳-۱۶۲)

[4] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۸۳۱.

[5] ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون،جلد۲،صفحه ۶۷۷؛ اسماعیلی قوچانی،علی اکبر، پژوهشی درسیرتطورتفسیروروشهای تفسیری،صفحه ۶۴

[6] فرهنگ نامه علوم قرآنی، ج۱، ص۱۷۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]