رؤیای صادق معصوم در کلام اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث رؤیای صادق معصوم است. رؤیای صادق معصوم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رؤیای صادق معصوم در قرآن - رؤیای صادق معصوم در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطمعناشناسی
خواب، انواع و اقسامی دارد که یک نوع آن خوابهایی است که از یک واقعیت جدا از اندیشه و ذهن، از واقعیتی محکم و استوار و پابرجا گزارش می‌دهد. این نوع خواب‌های الهی است که ما را با جهان خارج از خود مربوط میسازد و از حقایقی دور از محیط ذهن و اندیشه پرده برمیدارد، به این خواب‌ها رؤیای صادق هم گفته می‌شود. پیامبر اسلام (ص) در مورد این خواب‌ها فرموده است: "رؤیای صادق، بخشی از نبوت است"[۱].
ابن سینا می‌‌گوید: "تجربه و قیاس به ما می‌گویند که انسان در موقع خواب می‌تواند با جهان خارج در تماس بوده، بر آن آگاهی یابد. با توجه به این حقیقت، مانعی ندارد که انسان به هنگام بیداری نیز دارای چنین توانایی باشد"[۲]. همچنین در جای دیگر می‌‌گوید: "آنگاه که اشتغالات روح از طریق حواس کم شد، روح فرصتی می‌یابد تا از چنگال قوای طبیعی خلاص و به جانب قدس پرواز کند و صورت‌هایی از غیب در او نقش می‌بندد و این حالت گاهی در خواب و گاهی در بیماری پدید می‌آید"[۳]. همچنین شیخ اشراق می‌‌گوید: "هرگاه اشتغالات حواس ظاهر کم شود و نفس انسان از چنبر، قوای طبیعی رها شود، نفس توانایی بر امور غیبی پیدا می‌کند و گواه بر این امور، خواب‌های صادق است که برای انسان رخ می‌دهد"[۴]. رؤیای صادقه مرحله‌ای از کشف و شهود و از راه‌های اطلاع بر غیب است[۵].
رؤیای صادق از منابع علم امامان
از جمله منابع علم امامان (ع) خواب و رؤیای ایشان است. شیعه معتقد است خواب انبیاء و امامان (ع) مطابق با واقع است و آنها افزون بر اینکه در بیداری از عنایات خداوند برخوردارند، در خواب و رؤیا نیز از تأییدات الهی بهره‌مندند و از غیب آگاه شده[۶] و از این راه، بر بسیاری از حقایق جهان دست می‌یابند. بدون تردید خواب پیامبران، شاخه‌ای از وحی و نبوت است[۷]. امام صادق (ع) در این زمینه میفرماید: «إِنَّ مِنَّا لَمَنْ یُنْکَتُ فِی قَلْبِهِ وَ إِنَّ مِنَّا لَمَنْ یُؤْتَی فِی مَنَامِه»[۸].[۹]
رؤیای صادق پیامبران در قرآن
در قرآن کریم به برخی خواب‌های پیامبران تصریح شده است؛ برای مثال حضرت ابراهیم خلیل (ع) در خواب از قربانی کردن فرزندش در راه خداوند آگاه گردید. خداوند در این مورد میفرماید: ﴿فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ﴾[۱۰] مطابق تفاسیر[۱۱]، رؤیای آن حضرت شکلی از نزول وحی بوده است. تأیید خداوند بر این خواب و قرار دادن قربانی دیگر به جای فرزندش، نشانۀ تأییدی بر صدق رؤیای آن حضرت است.
خداوند دربارۀ خواب حضرت یوسف (ع) چنین میفرماید: ﴿إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ﴾[۱۲] حضرت یعقوب (ع) با آگاهی از تأویل خواب، او را از بازگو کردن این خواب به برادرانش منع کرد[۱۳] تا موجب حسادت بیشتر آنان نشود[۱۴].
همچنین طبق آیۀ قرآن، پیامبر اکرم (ص) ورود مسلمانان به مسجدالحرام و انجام دادن اعمال عمره را در رؤیا مشاهده نمود؛ چنانکه خداوند میفرماید: ﴿لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ﴾[۱۵]. مورد دیگر، خوابی است که رسول اکرم (ص) پیش از جنگ بدر دید و خداوند در آن خواب، دشمنان را به آن حضرت، اندک نشان داد و در حقیقت نیز توان و قدرت آنان در برابر اراده خداوند و ایمان مسلمانان، اندک بود، تا آنچه خداوند مقدر فرموده بود "وقوع جنگ بدر و پیروزی مسلمانان" محقق شود: ﴿إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلًا وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلَكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾[۱۶]. در آیه‌ای دیگر، خداوند از رؤیای دیگر رسول خدا (ص) خبر می‌دهد که مایه آزمایش مسلمانان بود: ﴿وَإِذْ قُلْنَا لَكَ إِنَّ رَبَّكَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَمَا جَعَلْنَا الرُّؤْيَا الَّتِي أَرَيْنَاكَ إِلَّا فِتْنَةً لِلنَّاسِ وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُونَةَ فِي الْقُرْآنِ وَنُخَوِّفُهُمْ فَمَا يَزِيدُهُمْ إِلَّا طُغْيَانًا كَبِيرًا﴾[۱۷].[۱۸]
رؤیای صادق امامان
امامان (ع) نیز همانند پیامبران، بسیاری از امور غیبی را از طریق رؤیا مشاهده می‌کردند؛ خواب‌های امامان (ع) همیشه راست و حقیقت است و لذا آنان در خواب هم از تأییدات الهی برخوردار بوده و از این راه بر بسیاری از حقایق جهان دست می‌یابند. امام صادق (ع) در روایتی می‌‌فرمایند: "خواب‌های راستین بخشی از هفتاد جزء نبوت است"[۱۹] و یا در روایتی دیگر چنین می‌خوانیم: "حضرت علی (ع) یک روز صبح در مدینه وارد مسجد شد و گفت دیشب پیامبر خدا (ص) را در خواب دیدم، به من فرمود همانا سلمان رحلت نموده است و پیامبر وصیت نمود او را غسل نمایم و نماز بر او بخوانم و سپس دفن کنم... و اکنون برای این کار به سمت مدائن حرکت می‌کنم. پس عمر گفت از بیت‌المال کفن ایشان را تهیه نما، حضرت فرمود: کفن فراهم شده است، نیازی نیست. پس درحالی که مردم او را بدرقه می‌کردند تا بیرون شهر مدینه رسیدند. از آنجا حضرت جدا شد و مردم مراجعت کردند. هنوز ظهر نشده حضرت بازگشت و فرمود او را دفن کردم، اما اکثر مردم باور نکردند، تا اینکه بعد از مدتی از شهر مدائن نامه‌ای رسید که در آن نوشته شده بود: همانا سلمان در فلان شب از دنیا رفت و یک نفر از اعراب وارد شد او را غسل داد، کفن کرد، بر او نماز خواند و دفن نمود و رفت. با خواندن نامه همه متعجب شدند"[۲۰].
همچنین در روایات آمده است امام حسین (ع) نیز از شهادت خود و یارانش در خواب آگاه شد. آن حضرت شبی که فردایش از مدینه به سوی مکه حرکت کرد، برای وداع با جدش رسول خدا (ص) به حرم نبوی رفت و چند رکعت نماز به جای آورد و دعا کرد و گریست و سپس سر بر قبر نهاد و در خواب پیامبر را دید که از شهادتش خبر داد و فرمود: «وَ إِنَّ لَکَ فِی الْجَنَّةِ دَرَجَاتٍ لَا تَنَالُهَا إِلَّا بِالشَّهَادَة»[۲۱]. در روایتی دیگر از امام رضا (ع) آمده است: "من در خواب پدر بزرگوارم را دیدم؛ پدرم فرمود: ای فرزند من، هر گاه که در شدّت و سختی قرار گرفتی، زیاد این ذکر را بگو: «یَا رَئُوفُ یَا رَحِیمُ». بعد حضرت میفرماید: آنچه را که ما در خواب میبینیم مثل آن چیزی است که در بیداری میبینیم"[۲۲].[۲۳]
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ «إِنَّ الرُّؤْیَا الصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّةِ»؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸۵.
- ↑ ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، ج ۳، ص۳۹۹.
- ↑ ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، ج ۳، ص۴۰۷.
- ↑ شیخ اشراق، حکمة الاشراق، ج ۲، ص۲۳۶.
- ↑ ر.ک: زرین‌جویی، عین الله، مسئله علم امام در آثار دانشمندان معاصر شیعی، ص۱۱۷؛ سبحانی، جعفر، منشور جاوید ج۶، ص۲۲۸.
- ↑ أوائل المقالات، ص۴٢؛ مصنفات شیخ المفید، ج۴، ص٧٠.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ١٩.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص۴۰۸.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ۱۵۰ ـ ۱۵۳؛ یوسفیان، حسن، علم غیب امام، ص۳۳۵.
- ↑ «و چون در تلاش، همپای او گشت (ابراهیم) گفت: پسرکم! من در خواب می‌بینم که تو را سر می‌برم پس بنگر که چه می‌بینی؟ گفت: ای پدر! آنچه فرمان می‌یابی انجام ده که- اگر خداوند بخواهد- مرا از شکیبایان خواهی یافت» سوره صافات، آیه ۱۰۲.
- ↑ مانند: مجمع البیان، ج ۸، ص۷۰۶؛ تفسیر نمونه، ج ۱۹، ص۱۱۱؛ جامع البیان، ج ۲۳، ص۴۹ و....
- ↑ «(یاد کن) آنگاه را که یوسف به پدرش گفت: ای پدر! من (در خواب) یازده ستاره و خورشید و ماه را دیدم که برای من فروتن بودند» سوره یوسف، آیه ۴.
- ↑ سورۀ یوسف، آیۀ ۵.
- ↑ ر.ک: هاشمی، سید علی، قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن.
- ↑ «خداوند، به حق رؤیای پیامبرش را راست گردانیده است؛ شما اگر خداوند بخواهد با ایمنی، در حالی که سرهای خود را تراشیده و موها را کوتاه کرده‌اید، بی‌آنکه بهراسید به مسجد الحرام وارد می‌شوید بنابراین او چیزی را می‌دانست که شما نمی‌دانید، از این رو پیش از آن پیروزی نزدیکی پدید آورد» سوره فتح، آیه ۲۷.
- ↑ «(یاد کن) آنگاه را که خداوند آنان را به تو در خوابت «اندک» نشان داد و اگر آنان را «بسیار» نشان داده بود سست می‌شدید و در کار (جنگ) اختلاف می‌یافتید ولی خداوند (شما را) در امان داشت که او به اندیشه‌ها داناست» سوره انفال، آیه ۴۳.
- ↑ «و (یاد کن) آنگاه را که با تو گفتیم: پروردگارت به مردم چیرگی دارد و خوابی که ما به تو نمایاندیم و درخت لعنت شده در قرآن را جز برای آزمون مردم قرار ندادیم و آنان را بیم می‌دهیم اما جز سرکشی بزرگ، به آنان نمی‌افزاید» سوره اسراء، آیه ۶۰.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۵۰ ـ ۱۵۳؛ یوسفیان، حسن، علم غیب امام، ص۳۳۵؛ هاشمی، سید علی، قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن.
- ↑ «إِنَّ الرُّؤْیَا الصَّادِقَةَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّةِ»؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۵۸۵.
- ↑ «أَنَّ عَلِیّاً (ع)دَخَلَ الْمَسْجِدَ بِالْمَدِینَةِ غَدَاةَ یَوْمٍ وَ قَالَ رَأَیْتُ فِی النَّوْمِ رَسُولَ اللَّهِ صالْبَارِحَةَ وَ قَالَ لِی إِنَّ سَلْمَانَ تُوُفِّیَ وَ وَصَّانِی بِغُسْلِهِ وَ تَکْفِینِهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَیْهِ وَ دَفْنِهِ وَ هَا أَنَا خَارِجٌ إِلَی الْمَدَائِنِ لِذَلِکَ فَقَالَ عُمَرُ خُذِ الْکَفَنَ مِنْ بَیْتِ الْمَالِ فَقَالَ عَلِیٌّ (ع)ذَاکَ مَکْفِیٌّ مَفْرُوغٌ مِنْهُ فَخَرَجَ وَ النَّاسُ مَعَهُ إِلَی ظَاهِرِ الْمَدِینَةِ ثُمَّ خَرَجَ وَ انْصَرَفَ النَّاسُ فَلَمَّا کَانَ قَبْلَ الظَّهِیرَةِ رَجَعَ وَ قَالَ دَفَنْتُهُ وَ کَانَ أَکْثَرُ النَّاسِ لَمْ یُصَدِّقُوهُ حَتَّی کَانَ بَعْدَ مُدَّةٍ وَ وَصَلَ مِنَ الْمَدَائِنِ مَکْتُوبٌ أَنَّ سَلْمَانَ تُوُفِّیَ فِی لَیْلَةِ کَذَا وَ دَخَلَ عَلَیْنَا أَعْرَابِیٌّ فَغَسَّلَهُ وَ کَفَّنَهُ وَ صَلَّی عَلَیْهِ وَ دَفَنَهُ ثُمَّ انْصَرَفَ فَتَعَجَّبُوا کُلُّهُم»؛ قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ٢، ص۵۶٢.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، امالی، ص۱۵۲.
- ↑ «رَأَیْتُ أَبِی (ع)فِی الْمَنَامِ فَقَالَ یَا بُنَیَّ إِذَا کُنْتَ فِی شِدَّةٍ فَأَکْثِرْ مِنْ أَنْ تَقُولَ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ وَ الَّذِی نَرَاهُ فِی النَّوْمِ کَمَا نَرَاهُ فِی الْیَقَظَة»؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۹۰، ص۲۷۲.
- ↑ ر.ک: سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص۱۵۰ ـ ۱۵۳؛ یوسفیان، حسن، علم غیب امام، ص۳۳۵؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص۱۷۸.