سخاوت در معارف و سیره امام باقر

مقدمه ‌

کرم و بخشندگی از آشکارترین فضایل و مکارمی بود که همه ائمّه از اهل بیت پیامبر اکرم(ص) بدان ممتاز بودند. آنان همواره دستانی گشاده داشته و سخاوت‌شان به فقرا و نیازمندان بسیار بی‌مانند بود. درباره فضل و کرامت و جود اهل بیت(ع) شاعر چنین گفته است: «اگر پیش از ایشان (اهل بیت پیامبر) رویه و سنّت بزرگواری و عزّتی یافت شود، هر آینه که با رتبه بزرگواری آنان فرسنگ‌ها فاصله خواهد داشت. اگر به سوی آنان بروی در میان خانه‌هایشان بخشندگی و کرمی، خواهی دید که باوجود آن هرگز محتاج درخواست و خواهش نخواهی بود [چون پیش از خواهش حاجتت را برآورده می‌کنند].

چرا که پرتوهای نور نبوّت و مکارم اخلاق در خرد و کلانشان زبانه می‌کشد^[۱].

امام محمّد باقر(ع) فطرتاً دوستدار خیر، نیکوکاری، عطا و دهش به مردم و شاد کردن دل آنان بود.

بزرگداشت نیازمندان‌: از اخلاق والای آن حضرت این بوده است که آن حضرت فقرا و نیازمندان را بسیار احترام می‌نموده، شأن آنها را بالا می‌برده تا ذلّت احتیاج بر آنها غلبه نکند و اثری از آن در آنها دیده نگردد، تاریخ‌نویسان این‌گونه نگاشته‌اند که به خانواده و اهل بیت خود سفارش کرده بود، اگر سائل و نیازمندی به نزد آنها آمد، هنگامی که به او چیزی می‌دهند نگویند: ای سائل این را بگیر، بلکه به او بگویند: ای بنده خدا بگیر که مبارکت باشد^[۲]. آن حضرت همچنین فرموده‌اند: آنها را با بهترین نام‌هایشان صدا بزنید^[۳].
آزاد کردن بندگان‌: امام باقر(ع) بسیار به آزاد کردن بندگان و رهایی دادنشان از زنجیر بندگی علاقه وافری داشت. آن حضرت یک خانواده برده را که تعدادشان به یازده نفر می‌رسید یکجا آزاد فرمود^[۴]. همچنین آورده‌اند که آن حضرت شصت بنده داشت که در هنگام وفات یک سوّم از آنها را آزاد فرمود^[۵].
نیکی به اصحاب و یاران‌: امام باقر(ع) هیچ‌چیز را در دنیا بیشتر از نیکوکاری نسبت به برادران‌ ایمانی دوست نمی‌داشت. آن حضرت هیچگاه از نیکوکاری به دوستان و اصحاب خود خسته نمی‌شد و همواره درصدد نیکی به کسانی بود که به سمت آن حضرت آمده و به کرم آن حضرت امیدوار بودند. امام باقر(ع) به فرزند خود امام صادق(ع) این‌گونه وصیت کرد که پس از وفات او به اصحاب و یارانش مستمرّی بدهد تا آنان برای انتشار دانش و پخش آن در میان مردم فراغت بال داشته و غم روزی نداشته باشند^[۶].
صدقه دادن آن حضرت به فقرای مدینه‌: امام باقر(ع) به گدایان و فقیران یثرب بسیار نیکویی می‌کرد. هنگامی که صدقات آن حضرت را بر نیازمندان مدینه شماره کردند به هشت هزار دینار بالغ گردید^[۷]. امام باقر(ع) هرروز جمعه یک دینار صدقه می‌داد و می‌فرمود: صدقه دادن در روز جمعه چند برابر صدقه دادن در روزهای دیگر ثواب دارد^[۸].

تاریخ‌نویسان ذکر کرده‌اند که امام باقر(ع) در میان اهل بیت از کم‌درآمدترین و پرهزینه‌ترین آنان بوده است‌^[۹]. در عین‌حال آن حضرت آنچه که در دست داشته برای خوشی و راحتی فقرا و محرومان به آنها می‌بخشیده است. راویان موارد بسیاری از این جود و بخشش بی‌نظیر ذکر کرده‌اند که در اینجا نمونه‌هایی از آن را می‌بینیم:

سلیمان بن قرم روایت کند که: امام باقر(ع) گاه پانصد درهم، ششصد درهم تا هزار درهم به ما بخشش می‌نمود و هیچ‌گاه از نیکوکاری نسبت به‌ برادران و همچنین کسانی که به امید کرم و بزرگواری به نزد آن حضرت می‌آمدند خسته و دلگیر نمی‌گردید^[۱۰].
حسن بن کثیر گوید: به نزد امام محمّد باقر(ع) رفته و شکایت نیازمندی خود و عدم رسیدگی و کمک یاران و اصحاب را به آن حضرت گفتم، امام باقر(ع) از شنیدن این سخن متأثّر شده و فرمودند: بدترین برادران کسی است که در حال بی‌نیازی و دارایی دائم به تو سر بزند و با تو رابطه داشته باشد. امّا چون فقیر و نیازمند گردیدی با تو قطع رابطه کند. سپس به غلام خود امر کردند کیسه‌ای که در آن هفتصد درهم بود بیاورد و آن را به آن مرد داده فرمودند: این پول‌ها را به مصرف خود و خانواده‌ات برسان و چون تمام شد به من خبر بده‌^[۱۱].
امام باقر(ع) همواره به کسانی که به مجلس درس ایشان رفت‌وآمد می‌نمودند بذل و بخشش داشته و به آنان از صد تا هزار درهم پول می‌دادند. آن حضرت مجالست و همنشینی با آنان را دوست می‌داشتند. از جمله آنان می‌توان به عمرو بن دینار و عبدالله بن عبید اشاره کرد. امام باقر(ع) پول و لباس را به خانه آنان می‌فرستاد و می‌فرمود: ما از اوّل سال اینها را برای شما آماده کرده بودیم‌^[۱۲].
سلمی کنیز امام محمّد باقر(ع) روایت می‌کند که: وقتی برادران دینی به نزد امام باقر(ع) می‌آمدند، آن حضرت پیش از آنکه به آنها از غذاهای گوارا بخوراند، لباس‌های خوب به آنها بپوشاند و به آنها درهم و دینار عطا کند نمی‌گذاشت تا از نزدش خارج شوند، سلمی امام باقر(ع) را از این کار نهی کرد. امام باقر(ع) به او فرمودند: ای سلمی، در دنیا بعد از شناخت خداوند و معرفت دینی جز برادران دینی به چه چیزی می‌توان امید داشت؟^[۱۳] و آن حضرت همواره می‌فرمودند: دنیا را فقط نیکویی به برادران، کسب معارف و شناخت خداوند زیبا کرده است‌^[۱۴].^[۱۵]

منابع

حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۷

پانویس

↑ الفصول المهمّه، ص۲۲۷. لو كان يوجد عرف مجد قبلهم *** لوجدته منهم على أميال /// إن جئتهم أبصرت بين بيوتهم *** كرما يقيك مواقف التسآل /// نور النبوة و المكارم فيهم *** متوقد في الشيب و الاطفال.
↑ عیون الاخبار، ج۳، ص۲۰۸.
↑ البیان و التبیین، ص۱۵۸.
↑ به نقل از شرح شافیه ابى فراس، ج۲، ص۱۷۶.
↑ شرح شافیه ابى فراس، ج۲، ص۱۷۶.
↑ حیاة الامام محمّد الباقر(ع)، ج۱، ص۱۲۴.
↑ شرح شافیه ابو فراس، ج۲، ص۱۷۶.
↑ فى رحاب ائمّة اهل البیت(ع)، ج۴، ص۱۲.
↑ فى رحاب ائمّة اهل البیت(ع)، ج۴، ص۱۲.
↑ الارشاد، ص۲۹۹.
↑ صفة الصّفوه، ج۲، ص۶۳.
↑ عیون الاخبار و فنون الآثار، ج۳، ص۲۱۷؛ ارشاد، ص۲۲۹.
↑ صفة الصّفوه، ج۲، ص۶۳.
↑ صفة الصّفوه، ج۲، ص۶۳.
↑ حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۷، ص۳۸.

[1] الفصول المهمّه، ص۲۲۷. لو كان يوجد عرف مجد قبلهم *** لوجدته منهم على أميال /// إن جئتهم أبصرت بين بيوتهم *** كرما يقيك مواقف التسآل /// نور النبوة و المكارم فيهم *** متوقد في الشيب و الاطفال.

[2] عیون الاخبار، ج۳، ص۲۰۸.

[3] البیان و التبیین، ص۱۵۸.

[4] به نقل از شرح شافیه ابى فراس، ج۲، ص۱۷۶.

[5] شرح شافیه ابى فراس، ج۲، ص۱۷۶.

[6] حیاة الامام محمّد الباقر(ع)، ج۱، ص۱۲۴.

[7] شرح شافیه ابو فراس، ج۲، ص۱۷۶.

[8] فى رحاب ائمّة اهل البیت(ع)، ج۴، ص۱۲.

[9] فى رحاب ائمّة اهل البیت(ع)، ج۴، ص۱۲.

[10] الارشاد، ص۲۹۹.

[11] صفة الصّفوه، ج۲، ص۶۳.

[12] عیون الاخبار و فنون الآثار، ج۳، ص۲۱۷؛ ارشاد، ص۲۲۹.

[13] صفة الصّفوه، ج۲، ص۶۳.

[14] صفة الصّفوه، ج۲، ص۶۳.

[15] حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۷، ص۳۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]