ایمان در معارف و سیره سجادی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ایمان است. ایمان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ایمان در لغت - ایمان در قرآن - ایمان در حدیث - ایمان در کلام اسلامی - ایمان در نهج البلاغه - ایمان در معارف دعا و زیارات - ایمان در اخلاق اسلامی - ایمان در فقه اسلامی - ایمان در فقه سیاسی - مقام ایمان - ایمان در معارف و سیره علوی - ایمان در معارف و سیره فاطمی - ایمان در معارف و سیره حسینی - ایمان در معارف و سیره سجادی - ایمان در معارف و سیره رضوی - ایمان در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

ایمان از ریشه امن، به معنای تصدیق چیزی یا اطمینان به کسی یا ایجاد اطمینان و آرامش در قلب خویش یا دیگری است. دستیابی انسان به آرامش و اطمینان با اعتقاد به خدا و تصدیق او ممکن می‌شود، از این رو واژه “امن” برای مفهوم ایمان بوده است. پاره‌ای از متکلمان شیعه ایمان را با معرفت یکسان دانسته و عمل را از آثار خارجی معرفت شمرده‌اند.

براساس قرآن؛ خداوند اسلامِ عرب‌های بادیه‌نشین را پذیرفته ولی ایمان آنها را نپذیرفته است؛ زیرا ایمان با تصدیق و اطمینان قلبی نسبت به آنچه بر زبان جاری شود حاصل می‌شود (و آنان هنوز به چنین باوری نرسیده بودند) . امام صادق (ع) فرمود: همانا خداوند بزرگ ایمان را بر اسلام در درجه‌ای برتر قرار داد، همان‌طور که کعبه را بر مسجدالحرام برتری بخشید.

شاخصه‌های ایمان

در صحیفه سجادیه، برخی شاخصه‌های ایمان که مطرح شده عبارت است از:

1. رابطه ایمان و توحید؛ لازمه ایمان انسان پیراستن وجود خود از شرک است: امام در صحیفه درخواست می‌کند: «بارالها! به یکتایی و بی‌شریکی تو ایمان آوردم و پیامبرانت را تصدیق کردم و کتابت را پذیرفتم و به هر معبودی جز تو کافر شدم و از هرکس که جز تو را بپرستد بیزاری جستم». «بارخدایا! به سوی تو می‌گریزیم، از تو پروا می‌کنم، به درگاه تو استغاثه می‌کنم، به تو امید می‌بندم، تو را می‌خوانم، به تو پناه می‌جویم، اعتمادم به توست و از تویاری می‌خواهم، به تو ایمان می‌آورم و بر تو توکل می‌کنم و به جود و کرم تو متکی هستم».
2. پیوند ایمان با رسالت و امامت؛ امام سجاد (ع)، پیروی از پیامبر (ص)، ائمه (ع) و یاری آنان را لازمه ایمان شمرده است: «بارخدایا! آن گروه از مردم روی زمین را یاد کن که پیروان پیامبران بودند و نادیده به پیامبریشان گواهی دادند... در پرتو حقایق ایمان شوق یاری رسولان داشتند». همچنین: «بارخدایا! مرا از کسانی قرار ده که تو را به یکتایی می‌پرستند و به تو ایمان آورده‌اند و پیامبرت را تصدیق کرده‌اند و امامان را به پیشوایی پذیرفته‌اند؛ امامانی که اطاعتشان را فریضه ساخته‌ای و ایمان به تو و تصدیق به رسول تو به دست ایشان اجرا می‌شود. آمین رب العالمین».
3. آمیزش ایمان با محبت اهل‌بیت؛ امام سجاد (ع)، عشق به خاندان پیامبر (ص) را لازمه ایمان و سعادت جاودانی برشمرده است: «بارخدایا! نعمت محمد و آل محمد (ص) را که محبت به آنان، نشانه ایمان و موجب ورود به بهشت و کینه نسبت به آنان نشانه کفر و نفاق و موجب سقوط در جهنم است، نصیب ما فرما».

فوائد ایمان

در منطق امام سجاد (ع)، ایمان راستین باید انسان را از پیروی شیطان و ارتکاب گناه بازدارد و اگر چنین نیست، انسان باید در ایمان خود تجدیدنظر کند. در صحیفه برخی از فوائد و مظاهر ایمان‌داری به شرح زیر است:

1. خروج از سلطه شیطان؛ «بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و در برابر ضلالت شیطان ما را از هدایت خود بهره‌مند گردان و در برابر تلاش او به گمراهی ما، ما را از پرهیزگاری بهره‌مند ساز. اگر او ما را به راه تباهی می‌کشد، تو ما را به راه تقوا راه نمای».
2. خروج از سلطه هوای نفس؛ ایمان، انسان را از هوای نفس می‌رهاند و از ستمگری به مردم باز می‌دارد. «ای خداوند! چنان کن که در این جهان پرهیزگاری ره‌توشه من باشد و مقصد من در این سفر رسیدن به رحمت تو و خشنودی تو سرای من و بهشت تو جایگاه من. و مرا نیرویی ده که بار رضای تو بر دوش توانم کشید و از هرکه گریزم در تو گریزم و خواست من چیزی باشد که در نزد تو باشد. قلبم را از بدسیرتان به بیم افکن و انس خود و دوستان خود و بندگان فرمانبردارت را نصیب من کن». «بارخدایا، بر محمد و خاندان او درود بفرست و سورت شهوت مرا چون به حرام نزدیک می‌شوم بشکن و چنان کن که آزمند ارتکاب هیچ گناهی نشوم. بارخدایا مرا از آزردن هر مرد و زن مؤمن و هر مرد و زن مسلمان بازدار».

مراتب ایمان

در این عبارت از صحیفه ایمان دارای مرتبه و درجه معرفی شده است: است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ‏ بِإِيمَانِي‏ أَكْمَلَ‏ الْإِيمَانِ‏»؛ «خداوندا بر محمد (ص) و خاندانش درود فرست و ایمان مرا به کامل‌ترین درجه ایمان برسان». امام، در دعای وداع ماه رمضان، یکی از برکات این ماه را افزایش ایمان شمرده است: «بارالها! و به سبب آن‌که ایمان را در آن ماه چندین برابر نمودی.».. .

سبقت در ایمان

امام (ع)، با استناد به آیه‌ای از قرآن پیشتازی در ایمان را عامل برتری خوانده است. «بارخدایا! تابعان اصحاب محمد را بهترین پاداش ارزانی دار؛ آنان که به نیکی در پی اصحاب رفتند و می‌گویند: “پروردگار ما، ما را و برادران ما را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز».

قدردانی از خداوند و درخواست حفظ اهل ایمان

انسان نیایشگر، از خداوند به خاطر برخورداری همگان و به ویژه والدین خود، از نعمت ایمان تشکر می‌کند. «بارخدایا، بر محمد و آل او و ذریّه او درود بفرست و پدر و مادر مرا به برترین موهبت‌هایی که خاص پدران و مادران بندگان مؤمن خود گردانیده‌ای، مخصوص گردان». «بارخدایا! بر محمد و خاندانش درود بفرست، و پدران ما را و مادران ما را و فرزندان ما را و خاندان ما را و خویشاوندان ما را و نزدیکان ما را و همسایگان ما مردان مؤمن و زنان مؤمنه را از گزند شیطان در ملاذی منیع و ملجأی رفیع و پناهگاهی استوار جای ده و برای پیکار با او سپرهایی نگهدارنده و شمشیرهایی برنده عطا فرما». «بارخدایا! بر محمد و خاندانش درود بفرست و به رحمت خویش مرا و همه مردان و زنان مؤمن را از آنچه گفته شد پناه ده، یا ارحم الراحمین».

نتیجه ایمان، برخورداری از آرامش درونی و برخواسته از معرفت نسبت به اسلام است. به بیان امام سجاد (ع) ایمان، دارای مراتب بوده و پیوندی متقن با توحید، رسالت و امامت دارد و موجب مراقبت انسان از شیطان و هوای نفس می‌شود.

منابع

1. شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «ایمان»، دانشنامه صحیفه سجادیه