بهداشت در معارف و سیره نبوی
مقدمه
- از مسائلی که در سیره و قول رسول اکرم(ص) به آن توجه شده، مسئله بهداشت جسمانی انسان هاست. احادیث بسیاری درباره پاکیزگی و پیراستگی محیط زندگی و بهداشت فردی و نقش آن در سلامت فرد و جامعه از رسول خدا(ص) نقل شده که نشان دهنده توجه ویژه ایشان به سلامت فرد و جامعه و پیراستگی محیط زیست انسان است. نویسنده این مقاله تلاش دارد که هر چند کوتاه، به این رهنمودها، آموزهها و تعالیم بهداشتی پرداخته، مواردی از این رهنمودها و آموزهها را در سیره و کلام نبوی(ص) برای خوانندگان گرامی بیان دارد[۱].
بهداشت فردی
نظافت
- پاکیزگی، جایگاه والایی در سیره و کلام رسول خدا(ص) دارد و ایشان پاکیزگی را میستود و پیوسته مسلمانان را به رعایت آن توصیه میکرد و میفرمود: "خداوند، پاک است و شخص پاک را دوست دارد؛ پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد"[۲]. پس "خودتان را با هر وسیلهای که میتوانید، پاکیزه کنید؛ زیرا خداوند متعال اسلام را بر پایه پاکیزگی بنا کرده است و هرگز کسی به بهشت نمیرود، مگر اینکه پاکیزه باشد"[۳]. و میفرمود: "همانا اسلام، پاکیزه است، پس شما هم پاکیزه باشید؛ زیرا جز فرد پاکیزه، کسی به بهشت نمیرود"[۴] و "خداوند، عبادت کننده پاکیزه را دوست دارد"[۵][۶].
- نظافت بدن نیز جزئی از این پاکیزگی هاست که همواره رسول خدا(ص) بر آن تأکید داشت. نقل شده است، آن حضرت، هر هفته موهای سر و محاسنش را با سدر[۷] یا گل خطمی میشست[۸] و سبیل خود را کوتاه میکرد[۹]؛ کوتاه کردن موی سبیل به طوری که لب، آشکار شود، از سنتهای ایشان به شمار میرفت[۱۰]. ایشان میفرمود: "سبیل و موی بینی خود را بچینید و خود را بر این کار مجبور کنید[۱۱]"؛ "چرا که سبیل بلند، مخفیگاه و جولانگاه شیطان [آلودگی است]"[۱۲][۱۳].
- غسل جمعه هم از دیگر سنتهای ایشان بود[۱۴] و مردم را نیز بدین امر سفارش بسیار میکرد. آن حضرت در سفارشهای خود به امیرالمؤمنین علی(ع) فرموده است: "ای علی! مردم باید هر هفت روز یک بار، غسل کنند (حمّام بروند). پس هر جمعه غسل کن؛ حتی اگر لازم شود که برای تهیّه آب آن، خوراک روزانهات را بفروشی و گرسنه بمانی؛ زیرا هیچ امر مستحبّی، بالاتر از غسل جمعه نیست"[۱۵][۱۶].
- همچنین نوره کشیدن در هر پانزده روز یک بار، از سنتهای ایشان بود[۱۷] و در این میفرمود: "هیچ کدام از شما شارب و موی شرمگاه و زیر بغل را بلند نگذارد؛ زیرا شیطان آن جا را برای مخفی شدن انتخاب میکند و در آن پنهان میشود"[۱۸][۱۹].
- آن حضرت پیش از نماز جمعه، ناخنهایش را کوتاه میکرد[۲۰] و از گرفتن ناخن با دندان نهی میفرمود[۲۱]. ایشان کوتاه کردن ناخنها را مانع [بروز] درد بزرگ و از عواملی میدانست که بر روزی انسان میافزاید[۲۲][۲۳].
- رسول اکرم(ص) برای تقویت چشم، هر شب، سرمه میکشید[۲۴] و این کار را باعث زیادشدن نور چشم میدانست[۲۵]. روایت شده است که ایشان پیش از خوابیدن، چهار مرتبه به چشم راست و سه مرتبه به چشم چپ، سرمه میکشید[۲۶][۲۷].
- توجه پیامبر(ص) به بهداشت فردی به حدی بود که حتی در مسافرت هم از آن غافل نبود و پیوسته پنج چیز را همراه داشت: "آیینه، سرمه دان، شانه، مسواک و قیچی"[۲۸][۲۹].
بهداشت دهان و دندان
- رسول خدا(ص) مسواک میزد و بر آن بسیار تأکید داشت. آن حضرت پیش از خواب و پس از آن[۳۰] و پیش از هر نماز[۳۱] مسواک میکرد و میفرمود: "اگر نبود که کار را بر امتم دشوار سازم، به آنان امر میکردم که برای هر نماز مسواک بزنند"[۳۲]. و میفرمود: "آن قدر به مسواک زدن فرمان داده شدم که ترسیدم بر من واجب شود"[۳۳]. و همچنین میفرمود: "اگر مردم از فواید مسواک آگاه بودند، آن را با خویش به بستر میبردند"[۳۴]. آن حضرت، از عرض دندان مسواک میکرد[۳۵] و میفرمود: "دندان هایتان را از عرض (عمودی) مسواک بزنید، نه از طول (افقی)"[۳۶]. آن حضرت، مسلمانان را از مسواک کردن در حمام نهی میکرد[۳۷][۳۸].
- خلال کردن دندان نیز از دیگر اموری بود که رسول خدا(ص) بر آن تأکید داشت و مسلمانان را به خلال کردن سفارش میکرد و میفرمود: "خلال کنید، به درستی که خلال برای لثهها مفید و آن، تمییز کننده دهان است"[۳۹]. استنشاق و مضمضه کردن هم از سنتهای ایشان به شمار میآمد[۴۰] و بر آن تأکید میورزید و میفرمود: «تَخَلَّلُوا عَلَى الطَّعَامِ وَ تَمَضْمَضُوا»[۴۱]؛ پس از غذا، خلال و مضمضه کنید[۴۲].
بهداشت لباس
- همواره لباس ایشان پاکیزه بود و دیگران را نیز به نظافت لباس توصیه میکرد و میفرمود: "هر کس که لباسی به تن میکند، لازم است آن را تمیز کند"[۴۳]. آن حضرت به رنگها نیز توجه داشت و رنگ سبز را برای لباس خود میپسندید[۴۴] و از میان جامههای گوناگون، پوشیدن پیراهن سفید را بیشتر دوست داشت[۴۵] و میفرمود: "لباس سفید بپوشید؛ چرا که لباس سفید، پاکتر و پاکیزهتر است و مردگانتان را در پارچههای سفید کفن کنید"[۴۶]؛ از لباس سیاه کراهت داشت و رنگ سیاه را نمیپسندید؛ مگر در سه چیز: عمامه، کفش و عبا[۴۷][۴۸].
- جنس لباسش بیشتر از پنبه بود و جز در حال ناچاری، لباس پشمی و مویی نمیپوشید[۴۹]. عطر را دوست میداشت و بوی خوش را مایه تقویت قلب[۵۰] و افزونی عقل[۵۱] میشمرد. همچنین بر پوشیدن کفش خوب تأکید میکرد و پوشیدن کفش خوب و مناسب را باعث طولانیتر شدن عمر میدانست[۵۲][۵۳].
بهداشت تغذیه
- از مصادیق بارز رعایت بهداشت، رعایت بهداشت تغذیه است. رسول خدا(ص) در این باره نیز توصیههای بسیاری به مسلمانان داشت. ایشان معده را خانه همه دردها و پرهیز را ریشه همه درمانها معرفی کرده[۵۴] و فرموده است: "آدمی ظرفی بدتر از شکم را پر نکرده است و حال آنکه برای او تنها چند لقمهای که نیرویش را تأمین کند، کافی است؛ چنانچه که نفس بر او غلبه یافت [و نتوانست خویشتن داری کند] پس یک سوم [معده اش] برای غذا و یک سوم آن را برای آب و یک سوم دیگر آن برای نفَسش باشد"[۵۵]. ایشان بر کم خوری و پرهیز از پرخوری تأکید میورزید و چاره تندرستی را در چهار چیز میدانست: "کم گفتن، کم خفتن، کم راه رفتن، کم خوردن"[۵۶][۵۷].
- نقل شده است، رسول خدا(ص) تا گرسنه نمیشد غذا نمیخورد و میفرمود: "ما گروهی هستیم که تا گرسنه نشویم، نمیخوریم و چون خوردیم، پیش از سیر شدن، از غذا دست میکشیم"[۵۸]. آن حضرت، پیش از خوردن و پس از آن، دستانش را میشست[۵۹]. شروع غذای رسول خدا(ص) با نمک بود و دیگران را نیز به این کار توصیه میکرد[۶۰] و میفرمود: "غذا را با نمک آغاز کنید که داروی هفتاد درد است"[۶۱]. دست راستش مخصوص غذا بود و با آن لقمه بر میداشت و دست چپش بیشتر به دیگر امور اختصاص داشت[۶۲]. به خوردنیها و نوشیدنیها نمیدمید[۶۳] و دیگران را از این کار نهی میکرد[۶۴][۶۵].
- غذا را داغ نمیخورد و میفرمود: "خداوند به ما آتش نخورانیده است؛ غذای داغ برکت ندارد پس، آن را سرد کنید"[۶۶]. افراد را از ترک کردن خوردن شام برحذر میداشت و میفرمود: "شام خوردن را ترک نکنید، گرچه به خوردن چند دانه خرمای خشکیده باشد"[۶۷]؛ زیرا "ترک آن باعث خرابی بدن و پیری و درهم شکستگی جسم است"[۶۸]. ظروف سرپوشدار را میپسندید[۶۹] و میفرمود: "بر درهایتان قفل بزنید؛ روی ظرفها را بپوشانید و دهانه مشکها را ببندید؛ زیرا شیطان (آلودگی) نمیتواند از در بسته وارد شود"[۷۰][۷۱].
- رسول خدا(ص) به نوشیدن آب در سه جرعه تأکید داشت و میفرمود: "هر کس از شما آب را در سه نفس بنوشد، ایمن خواهد بود"[۷۲]. از نوشیدن آب در حال بیمیلی منع میکرد و میفرمود: "هرگاه میل دارید، آب بنوشید؛ وگرنه از نوشیدن آن خودداری کنید"[۷۳]. در هنگام آشامیدن، نفس نمیکشید و اگر میخواست نفس بکشد، ظرف آب را از دهانش دور نگه میداشت[۷۴]. از ظروف شکسته آب نمینوشید[۷۵] و از نوشیدن آب در ظروف طلایی و نقرهای نهی میکرد[۷۶][۷۷].
- ایشان هرگاه غذایی چرب میخورد، کمتر آب مینوشید؛ از ایشان پرسیده شد: "چرا کم آب مینوشید؟" میفرمود: "برای اینگونه غذا بهتر است کم آب بنوشید"[۷۸][۷۹].
- رسول خدا(ص) بر خوردن سحری در سحرهای ماه رمضان بسیار تأکید داشت و سحری خورندگان را مشمول سلام خداوند و فرشتگانش دانسته، میفرمود: "لازم است هر کدامتان سحری بخورید؛ هر چند به نوشیدن جرعهای آب[۸۰] یا خوردن دانهای خرمای خشکیده باشد"[۸۱]. همچنین، آن حضرت به روزهداران توصیه میکرد که در زمان افطار، با خرما افطار کنند و اگر خرما نیافتند، با آب؛ چرا که آب، پاک کننده است[۸۲][۸۳].
تغذیه سالم
- در سیره و کلام رسول خدا(ص) تغذیه سالم از اصول بهداشت و سلامت جسمی فرد به شمار میآمد و ایشان در کنار توصیههای بهداشتی، بر لزوم تغذیه سالم پیوسته تأکید داشته، افراد را به خوردن غذاها و میوههای مقوی و مغذی توصیه میفرمود؛ از غذاهایی که حضرت افراد را بسیار به خوردن آن سفارش میکرد، شیر بود و میفرمود: «لَيْسَ شیء يُجْزِي مَكَانَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ غَيْرُ اللَّبَنِ »[۸۴]؛ جانشینی بهتر [و کامل تر] از شیر برای غذا و نوشیدنی یافت نمیشود. نبی خاتم(ص) عسل را نیز غذایی بسیار مفید دانسته، بر خوردن آن، بسیار تأکید میورزید[۸۵].
- ایشان عسل را "شفای دردها معرفی کرده"[۸۶]، میفرمود: «مَنْ أَرَادَ الْحِفْظَ فَلْيَأْكُلِ الْعَسَلَ»[۸۷]؛ هر که میخواهد سلامتی اش حفظ شود، پس، عسل بخورد. ایشان درباره استفاده از روغن زیتون میفرمود: «كُلُوا الزَّيْتَ وَ ادَّهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ »[۸۸]؛ روغن زیتون بخورید و آن را [برای استشفا] به بدن بمالید؛ به درستی که درخت زیتون، درختی خجسته است[۸۹].
- همچنین افراد را به خوردن پیاز توصیه میفرمود و سفارش میکرد که "چون به سرزمینی در آمدید، از پیاز آن بخورید تا وبای (بیماریهای) آن سرزمین را از شما دور کند"[۹۰]. به خوردن سیر نیز سفارش میکرد و میفرمود: "سیر بخورید و آن بیماریها را درمان کنید؛ چرا که درمان هفتاد درد، در آن است"[۹۱]. حضرت، برنج را میستود و میفرمود: "برنج، نیکو دارویی است؛ سرد است و سالم و برکنار از هر بیماری"[۹۲]. ایشان پنیر را "درد" میخواند؛ ولی میفرمود که اگر با گردو خورده شود، درمان است[۹۳][۹۴].
حجامت
- رسول خدا(ص) در کنار دیگر توصیههای بهداشتی، حجامت را نیز از راههای پیشگیری و درمان بیماریها میدانست و حجامت را "بهترین داروها"، معرفی کرده[۹۵]، میفرمود: "اگر در چیزی درمانی باشد، در نیشتر حجامتگر و شربتی از عسل است[۹۶]. رسول خاتم(ص) از حجامت در روزهای چهارشنبه و جمعه نهی میکرد[۹۷][۹۸].
تفریح و عبادت؛ دیگر عوامل سلامت
- رسول خدا(ص) عبادات و تفریحات سالم را از عوامل مهم سلامت میدانست. آن بزرگوار، مسافرت را مایه تندرستی[۹۹] و تفریحاتی چون سوارکاری و نگاه به طبیعت را از عوامل شادی و ابتهاج روح بر میشمرد[۱۰۰]. ایشان همچنین عبادات را مایه سرزندگی و سلامت مردم و عباداتی چون روزه[۱۰۱] و نماز شب را سبب تندرستی میدانستند و دور. ه شدن امراض از بدن میدانست[۱۰۲]. رسول اکرم(ص) اندوه فراوان را مایه بیماری میدانستند[۱۰۳][۱۰۴].
بهداشت محیط و اجتماع
- نظافت و پاکیزگی محیط منزل: پیامبر خدا(ص) خاکروبه را لانه شیطان دانسته[۱۰۵]، مردم را از انباشتن آن در پشت درها برحذر میداشت و توصیه میکرد که زباله را شب در خانههای خود نگه ندارید و آن را در روز به بیرون از خانه منتقل کنید[۱۰۶] و میفرمود: "برکت از خانهای که در آن، خاکروبه باشد، برداشته میشود"[۱۰۷]. همچنین آن حضرت، لانه عنکبوت را خانه شیطانها (آلودگی ها) در منزل[۱۰۸] و همچنین دستمال آلوده به چربی و بوی گوشت را خوابگاه شیطانها دانسته، توصیه میکرد که آن را در خانه نگه ندارید[۱۰۹][۱۱۰].
- پاکیزگی کوچه و خیابان : رسول خدا(ص) آب و جارو کردن کوچه و تمیزی جلوی درب خانهها را عامل بینیازی خوانده[۱۱۱]، مسلمانان را به این کار تشویق میکرد. همچنین مسلمانان را به تمیز کردن محل رفت و آمدها از اشیای مزاحم ترغیب میکرد و میفرمود: "هر کس از راه مسلمانان چیزی را بردارد که مایه آزار آنان است، خداوند، ثواب قرائت چهارصد آیه از قرآن را به او عطا میکند که هر حرفی از آن ده حسنه دارد"[۱۱۲][۱۱۳].
- پاکیزه نگه داشتن اماکن عمومی: رسول خدا(ص) به نظافت اماکن عمومی مانند مساجد بسیار تأکید داشت. ایشان ضمن برحذر داشتن مسلمانان از آلوده کردن مساجد به نجاسات[۱۱۴]، به آنان توصیه میکرد که دستشوییهای مسجد را در فاصلهای دورتر از مسجد در کنار درهای ورودی [حیاط] مسجد قرار دهند[۱۱۵]. همچنین ایشان مسلمانان را به نظافت مساجد و زدودن آلودگیها از آن تشویق کرده، میفرمود: "هر کس مسجدی را جارو کند، خداوند، ثواب آزاد کردن بندهای را برایش مینویسد و اگر پر کاهی (خاشاکی) را از مسجد بیرون ببرد، خداوند از رحمت خود دو برابر برای او مینویسد"[۱۱۶] و در حدیثی دیگر فرموده است: "هر که شب جمعه مسجدی را تمیز کند و به اندازه ذره خاکی که در چشم میرود، خاکروبه از مسجد بیرون ببرد، خداوند او را میآمرزد"[۱۱۷][۱۱۸].
- نهی از آلوده کردن محیط: رسول خدا(ص) مسلمانان را از انداختن آب دهان در چاه آب آشامیدنی برحذر میداشت[۱۱۹] و میفرمود: کنار چاه آب آشامیدنی، زیر درخت میوه دار، میان قبرها، در جادهها و حیاط خانهها قضای حاجت نکنید[۱۲۰]. آن حضرت، بول کردن کنار چاه آب یا نهرهای آب شرب را زشت میشمرد و از آن منع میکرد[۱۲۱][۱۲۲].
- همچنین رسول خدا(ص) بول کردن در آبهای راکد را ظلم میشمرد[۱۲۳]. روایت شده است که پیغمبر خدا(ص) دستور داده بودند، مسلمانان، هفت چیز خود را در زمین دفن کنند: مو، ناخن، خون، دستمال حائض، بچه دان، علقه و دندان[۱۲۴]. در سیره آن حضرت نیز آمده است که ایشان آب دهان و آب بینی یا خلط سینهاش را پس از دفع، دفن میکرد[۱۲۵][۱۲۶].
- پیامبر اکرم(ص) حتی به نظافت محیط زندگی حیوانات اهلی نیز تأکید داشت و میفرمود: "جایگاه گوسفندان خود را پاکیزه کنید و خاک و آب بینی او را بزدایید؛ زیرا آنان از حیوانات بهشتیاند. این نظافت باید به گونهای باشد که بتوانید در آنجا نماز بخوانید"[۱۲۷][۱۲۸].
بهداشت و آراستگی
دین اسلام، همگان را به رعایت بهداشت و سلامت جسم فرا خوانده است. پیامبر گرامی اسلام نیز که رفتارش همواره الگوی مسلمانان است، در مورد بهداشت، سیره پسندیدهای داشت. در این باره آمده است: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ لَا يَتَنَفَّسُ فِي الْإِنَاءِ إِذَا شَرِبَ فَإِنْ أَرَادَ أَنْ يَتَنَفَّسَ أَبْعَدَ الْإِنَاءَ عَنْ فِيهِ حَتَّى يَتَنَفَّسَ»[۱۲۹].
ایشان در پاسخ به این پرسش که چرا مسلمانان کمتر بیمار میشوند، فرمود: «نَحْنُ قَوْمٌ لَا نَأْكُلُ حَتّى نَجُوعَ وَ إِذَا أَكَلْنَا لَا نَشْبَعُ»[۱۳۰].
ایشان به مسواک دهان و دندان بسیار توجه میکرد، به گونهای که: دیده نشد رسول خدا(ص) قضای حاجت کند، مگر اینکه پس از آن وضو میساخت و وضو را با مسواک کردن آغاز میکرد[۱۳۱]. دندانهای حضرت پیوسته براق و سفید بود. ایشان در خواص و آثار مسواک میفرمود: «السِّوَاكُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ جَعَلَهَا مِنَ السُّنَّةِ الْمُؤَكَّدَةِ»[۱۳۲].
رسول گرامی اسلام با گرفتن ناخن، مالیدن روغن به بدن، سرمه کشیدن، زدودن موهای زاید و کوتاه کردن شارب، مسلمانان را به اهمیت دادن به بهداشت فرا میخواند. ایشان درباره کوتاه کردن ناخن میفرماید: «مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ أَخْرَجَ اللَّهُ مِنْ أَنَامِلِهِ دَاءً وَ أَدْخَلَ فِيهَا شِفَاءً»[۱۳۳]. آراستگی و زیبایی ظاهری در سنت رسول الله(ص) جایگاه ویژهای داشت. ایشان همواره موهایش را شانه میزد و لباسش همیشه تمیز بود. هنگام خروج از خانه، در آینه نگاه میکرد. رنگ کفش و لباس آن حضرت نیز با هم متناسب بود. عمامهای که بر سر مینهاد، به قامتش برازندگی ویژهای میداد و بر جذبه و ابهتش میافزود. ایشان میفرمود: «إِنَّ اللَّهَ جَمِيلٌ يُحِبُّ الْجَمَالَ»[۱۳۴]. محمد بن جریر طبری دراین باره مینویسد: عادت رسول خدا(ص) این بود که به آینه نگاه میکرد و موی سرش را صاف میکرد و شانه میزد و چه بسا در برابر آب، موی سر خود را منظم میکرد و خود را نه تنها برای خاندانش، بلکه برای اصحاب خویش میآراست و میفرمود: خدا دوست دارد که بندهاش وقتی برای دیدن برادران از خانه بیرون میرود، خود را آماده کند و بیاراید[۱۳۵]. پیامبر گرامی اسلام همواره از بوی خوش استفاده میکرد، چنانکه دراین باره آمده است: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يُنْفِقُ عَلَى الطِّيبِ أَكْثَرَ مِمَّا يُنْفِقُ عَلَى الطَّعَامِ»[۱۳۶].
وارد شده است مردی ژولیده و با ریش بلند و نامنظم خدمت رسول اکرم(ص) آمد. حضرت فرمود: این مرد روغن پیدا نکرده است، تا موهایش را صاف و منظم کند؟ بعضی از شما نزد من میآیید، درحالی که قیافه شیطان را دارید[۱۳۷]. رسول اکرم(ص) در جایی دیگر میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْوَسَخَ وَ الشَّعَثَ»[۱۳۸].
امام باقر(ع) میفرماید: پیامبر خدا از هیچ راهی نمیگذشت مگر آنکه هر کس پس از ساعتها از آنجا گذر میکرد، از بوی خوشی که از ایشان مانده بود، میفهمید آن حضرت از آنجا گذشته است. هیچ نوع عطری برایش نمیآوردند، مگر آنکه از آن به خود میمالید و میفرمود: بوی عطر، مطبوع و خوب و حمل آن، آسان است[۱۳۹].[۱۴۰]
آراستگی و پاکیزگی
یکی از اصول مشترک در زندگی همه معصومان(ع) زیبایی، آراستگی و پاکیزگی ظاهر بود. قرآن مجید میفرماید: ﴿يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ * قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ﴾[۱۴۱].
آراستگی و زیبایی ظاهری در سنت رسول الله(ص) جایگاه ویژهای داشت. رسول اکرم(ص) میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْوَسَخُ وَ الشَّعَثُ»[۱۴۲].
در سیره رسول خدا(ص) آمده است: رسول خدا(ص) در آینه نگاه میکرد و موی سر خود را شانه میزد. گاهی هم به جای آینه، در آب نگاه میکرد و موی سر خود را مرتب میساخت. علاوه بر اینکه خود را برای خانواده آراسته و مهیا میکرد، خود را برای اصحابش هم میآراست[۱۴۳].
آن حضرت با شانه، سر خود را شانه میکرد. همسرانش مراقب و منتظر بودند که وقتی از موهای سر و صورت او میریخت، آنها را جمع کنند. تار موهایی که گاهی نزد مردم به عنوان تبرک مانده بود، از همان موها بود. حضرت گاهی روزی دوبار، محاسن خود را شانه میزد و پس از شانه زدن، شانه را زیر تشک و بالش خود میگذاشت[۱۴۴].
پیامبر خدا به بوی خوش اهمیت فراوانی میداد و خود را معطر میساخت. هرگاه از کوچه و گذرگاهی میگذشت، آنان که از آن مسیر میگذشتند، از رایحه خوش بر جای مانده، میدانستند که پیامبر از این کوچه گذشته است. هرگاه عطری به او عرضه میشد، از آن استفاده میکرد و میفرمود: «بوی آن خوش است. سنگینی هم ندارد». استفاده از بوی خوش را همیشه دوست داشت و از آن لذت میبرد[۱۴۵].
حضرت به مسواک زدن دندان اهمیت میداد، به گونهای که دندانهایش پیوسته براق و سفید بود. ایشان در خواص و آثار مسواک میفرمود: «السِّوَاكُ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ وَ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ وَ جَعَلَهَا مِنَ السُّنَّةِ الْمُؤَكَّدَةِ»[۱۴۶].
پیامبر موهای مشکی و بلندی داشت. قبل از آنکه از خانه بیرون بیاید سر و وضع خود را در آینه میدید و میفرمود خداوند دوست دارد انسان وقتی به دیدار برادرانش میرود، آراسته برود. هرگاه مهمانان خارجی با پیامبر ملاقات داشتند. بهترین لباس خود را میپوشید و به اصحابش نیز میفرمود بهترین لباسهای خود را بپوشید، رسول اکرم بیش از مبلغی که صرف خورد و خوراک خود میکرد صرف عطر مینمود و هرگاه عطر به او تعارف میشد رد نمیکرد. پیامبر زیاد مسواک میزد و وقتی میخواست بخوابد مسواک کنار بالینش بود وقتی برمی خاست ابتدا مسواک میزد. پیامبر به طور عرضی مسواک میزد[۱۴۷]. پیامبر لباس سفید از جنس پنبه میپوشید و میفرمود: لباس سفید بپوشید زیرا پاکیزه و نظیف است[۱۴۸]. (چرک در آن نمایان است و زودتر شستوشو میشود). آمده است که یکی از مسلمانان با لباس نامرتب و ژولیده به محضر پیامبر اکرم(ص) آمد. پیامبر اکرم(ص) به او فرمود: آیا ثروت داری؟ او گفت: آری، خداوند همه گونه ثروت را به من داده است. پیامبر فرمود: «إِذَا كَانَ لَكَ مَالٌ فَلْيُرَ عَلَيْكَ»[۱۴۹]. رسول خدا(ص) در مورد پاکیزگی و رسیدگی به موی سر و صورت به مسلمانان میفرماید: «إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ أَنْ تَأْخُذَ مِنَ الشَّارِبِ حَتَّى يَبْلُغَ الْإِطَارَ»[۱۵۰]. رسول الله(ص) برای فهماندن مردم به پرهیز از بلند کردن شارب، از آن به شیطان تعبیر کرده است که برای مردم آن عصر مأنوستر بود میفرماید: «لَا يُطَوِّلَنَّ أَحَدُكُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَتَّخِذُهُ مَخْبَأً يَسْتَتِرُ بِهِ»[۱۵۱]. رسول الله(ص) به نظافت و کوتاهی موهای زاید بدن نیز اهمیت میداد و میفرمود: «لَا يُطَوِّلَنَّ أَحَدُكُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَتَّخِذُهُ مَخْبَأً يَسْتَتِرُ بِهِ»[۱۵۲]. همچنین آمده است رسول خدا(ص) دندان چند نفر از مسلمانان را زرد دید، به آنها فرمود: «مَا لِي أَرَاكُمْ قُلْحاً مَا لَكُمْ لَا تَسْتَاكُونَ»[۱۵۳].
رسول الله(ص) در سخنی دیگر درباره استعمال بوی خوش میفرماید: «قَالَ لِي حَبِيبِي جَبْرَئِيلُ تَطَيَّبْ يَوْماً وَ يَوْماً لَا وَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ لَا بُدَّ مِنْهُ وَ لَا تَتْرُكْ لَهُ»[۱۵۴]. امام صادق(ع) نیز میفرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يُنْفِقُ فِي الطِّيبِ أَكْثَرَ مِمَّا يُنْفِقُ فِي الطَّعَامِ»[۱۵۵]. رسول اکرم(ص) به پاکیزگی و استحمام نیز اهمیت بسیاری میدادند و میفرمود: «إِنَّ اللَّهَ طَیِّبٌ يُحِبُّ الطَّیِّبَ نَظِیفٌ يُحِبُّ النَّظَافَةَ»[۱۵۶]. و نیز فرمود: «بِئْسَ الْعَبْدُ الْقَاذُورَة»[۱۵۷].
رسول خدا(ص) یک روز مرد ژولیدهای را با موهای پریشان و لباس چرکین و قیافه نامناسب دید به او فرمود: «مِنَ الدِّينِ الْمُتْعَةُ وَ إِظْهَارُ النِّعْمَةِ»[۱۵۸]. همچنین رسول گرامی اسلام به همه مسلمانان سفارش میکند که «با هر چیزی که توان دارید نظافت کنید؛ چراکه خداوند متعال اسلام را بر اساس نظافت بنا کرده است و جز انسان پاکیزه و پاک وارد بهشت نمیشود»[۱۵۹].
از اموری که بر آراستگی ظاهر انسان میافزاید، استفاده از انگشتر عقیق، فیروزه، یاقوت، زمرد و مانند آن است رسول خدا(ص) میفرماید: «انگشتر عقیق در دست کنید که مایه برکت است»[۱۶۰].
پیامبر در یکی از وصایای خود به علی(ع) فرمود: «فَاغْتَسِلْ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ وَ لَوْ أَنَّكَ تَشْتَرِي الْمَاءَ بِقُوتِ يَوْمِكَ»[۱۶۱]. رسول خدا(ص) در روز جمعه از عطر استفاده میکرد و هرگاه عطرش تمام شده بود، به بعضی از همسرانش مراجعه میکرد. حضرت از عطر مخصوص (منجمد شده) استفاده میکرد، آن را میگرفت و با آب مرطوب میکرد و به صورتش میزد تا خوشبو گردد[۱۶۲].[۱۶۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۲.
- ↑ ابویعلی الموصلی.، مسند، ج ۲، ص ۱۲۲؛ ترمذی، سنن، ج ۴، ص ۱۹۸ و جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۶۷.
- ↑ همان.
- ↑ سلیمان بن احمد الطبرانی، المعجم الاوسط، ج ۵، ص ۱۳۹؛ نورالدین هیثمی، مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۱۳۲ و المتقی الهندی، کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷.
- ↑ کنز العمال، ج ۹، ص ۲۷۷ و الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۲۸۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۲.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص ۲۰؛ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۳۲ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۸۷.
- ↑ امام رضا(ع)، فقه الرضا(ع)، ص ۱۲۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶ ص ۴۴.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص ۱۲۸ و محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۳۶۰.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص ۶۷؛ کلینی، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۷ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۸۴.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج ۲، ص ۱۶؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۱، ص ۱۵۳ و ابن ابی جمهور، عوالی، ج۱، ص۱۳۵.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۲۷، الکافی، ج ۶، ص ۴۸۸ و مکارم الاخلاق، ص ۶۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۳.
- ↑ . فقه الرضا(ع)، ص۱۷۵ و مستدرک الوسائل، ج۲، ص۵۰۱.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الاسبوع، ص ۳۶۷ و مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۵۰۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۳.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۵۰۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۱۹ و محمد بن حسن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۰۸.
- ↑ محمد بن محمد کوفی، الجعفریات، ص ۲۹؛ شیخ صدوق، علل الشرائع، ج ۲، ص ۵۱۹ و فضل اللّه راوندی، النوادر، ص ۲۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۸۶، ص ۳۵۸ و مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۴۶.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳ - ۴؛ شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص ۱۲۶ و ورام ابن ابی فراس، مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۹۰؛ تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ص ۱۲۲ و ثواب الاعمال، ص ۲۳.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۴.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵.
- ↑ الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۵۳۷ و کنز العمال، ج ۱۰، ص ۵۱.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۹۵ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۰۱.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۴.
- ↑ ابوسعید خرگوشی نیشابوری، شرف المصطفی، ج ۳، ص ۳۳۳؛ نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۱۸؛ الجعفریات، ص ۱۸۵ و ابوالفرج شافعی حلبی، السیرة الحلبیة، ج ۳، ص ۳۵۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۴.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص ۳۹ و بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۳۴۳.
- ↑ مسند احمد، ج ۵، ص ۴۱۰؛ البخاری، صحیح، ج ۱، ص ۲۱۴ و وسائل الشیعة، ج ۲، ص ۲۰.
- ↑ الکافی، ج ۳، ص ۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵؛ مسند احمد، ج ۱، ص ۸۰ و صحیح بخاری، ج ۸ ص ۱۳۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۳؛ شیخ صدوق، الامالی، ج ۱، ص ۴۲۸ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۶۱.
- ↑ دعائم الاسلام، ص ۱۱۹ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۳.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص ۳۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۳۶۸.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۴؛ قطب الدین راوندی، الدعوات، ص ۱۶۱ و النوادر، ص ۴۴.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴؛ مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۴-۲۳۵.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۷۶ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۲۱.
- ↑ شیخ طوسی، التهذیب، ج ۱، ص ۷۹ و شیخ طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص ۶۷.
- ↑ ابوالعباس مستغفری، طب النبی، ص ۲۱ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۱۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۵.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۴۱؛ الجعفریات، ص ۱۵۷ و عبداللّه بن جعفر حمیری قمی، قرب الاسناد، ص ۳۴.
- ↑ الصفدی، الوافی بالوفیات، ج ۱، ص ۷۳؛ تقی الدین مقریزی، امتاع الاسماع، ج ۲، ص ۱۹۱ و شرف المصطفی، ص ۳۲۰.
- ↑ ابن الاشعث السجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۲۵۴ و سنن ترمذی، ج ۳، ص ۱۴۹.
- ↑ « خَيْرُ ثِيَابِكُمُ الْبِيضُ فَلْيَلْبَسْهَا أَحْيَاؤُكُمْ وَ كَفِّنُوا فِيهَا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهَا مِنْ خَيْرِ ثِيَابِكُمْ»؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۷ و کنزالعمال، ج ۳، ص ۱۰۸.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۵۱؛ الخصال، ج ۱، ص ۱۴۸ و علل الشرائع، ج ۲، ص ۳۴۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۵-۲۳۶.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۵۰ و مکارم الاخلاق، ص ۱۰۳.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۵۱۰ و وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۴۳.
- ↑ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۱۸.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۵ و شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص ۳۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۶.
- ↑ نهج الفصاحه، ص ۷۷۹: الخصال، ج ۲، ص ۵۱۲ و عوالی اللآلی، ج ۲، ص ۳۰.
- ↑ الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۱۴؛ محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، ص ۳۵؛ ابن حجر، فتح الباری، ج ۹، ص ۴۶۱ و السرخسی، المبسوط، ج ۳۰، ص ۲۶۶.
- ↑ شاذان بن جبرئیل قمی، الفضائل، ص ۱۵۳ و بحار الانوار، ج ۸، ص ۱۴۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۶.
- ↑ السیرة الحلبیه، ج ۳، ص ۳۵۲ و سید محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ج ۱، ص ۱۸۱.
- ↑ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۱۸.
- ↑ حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، ص ۱۲ و بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۹۸.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۲۶ و احمد بن محمد برقی، المحاسن، ج ۲، ص ۵۹۳.
- ↑ مسند احمد، ج ۶، ص ۲۸۷؛ ابن حبان، صحیح، ج ۱۲، ص ۳۱ و حاکم نیشابوری، المستدرک، ج ۴، ص ۱۰۹.
- ↑ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۰۹۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۵ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۰۶.
- ↑ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۱۷۰.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۶-۲۳۷.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص ۲۸ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۳۵ و با اندکی اختلاف در: الکافی، ج ۶، ص ۳۲۲.
- ↑ المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۳۳۰.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۲۸۸؛ الخصال، ج ۲، ص ۶۱۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۰.
- ↑ ابن ابی شیبه کوفی، المصنّف، ج ۵، ص ۵۲۷.
- ↑ المستدرک، ج ۴، ص ۱۴۰؛ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۳۵۲ و بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۱۷۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۷.
- ↑ طب النبی، ص ۲۳ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۳.
- ↑ طب النبی، ص ۲۳.
- ↑ الدعوات، ص ۱۴۴؛ النووی، شرح مسلم، ج ۳، ص ۱۶۰ و مکارم الاخلاق، ص ۳۱.
- ↑ نجم الدین راوندی، شرف النبی، ص ۹۶.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۷؛ امالی صدوق، ص ۴۲۴ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۷-۲۳۸.
- ↑ المحاسن، ج ۲، ص۵۷۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۲۳۹.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۸.
- ↑ تهذیب، ج۴، ص۱۹۸؛ شیخ طوسی، الامالی، ص۴۹۷ و سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ص ۸۲.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۳۵ و الکافی، ج ۴، ص۹۵.
- ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۱۷؛ المستدرک، ج ۱، ص۴۳۱ و ابراهیم بن علی الکفعمی، المصباح، ص ۶۲۲.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۸.
- ↑ طب النبی، ص ۲۵.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۸-۲۳۹.
- ↑ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۱۸۵ و المصنّف، ج ۷، ص ۱۶۶.
- ↑ طب النبی، ص ۲۶؛ مکارم الاخلاق، ص ۱۶۵ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۰.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۳۱؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۹۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۸۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۹.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۳۷۴؛ المحاسن، ج ۲، ص ۵۲۲ و مکارم الاخلاق، ص ۱۸۲.
- ↑ طب النبی، ص۳۰ و مکارم الاخلاق، ص۱۸۲.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص۱۵۵ و مستدرکالوسائل، ج ۱۶، ص ۳۷۷.
- ↑ طب النبی، ص ۲۵ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۴.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۹.
- ↑ الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۴۲.
- ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۶؛ صحیح بخاری، ج ۷، ص ۱۲ و بیهقی، السنن الکبری، ج ۹، ص ۳۴۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۹.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۳۹.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۶۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۳۴۵ و مسند احمد، ج ۲، ص ۳۸۰.
- ↑ امام رضا(ع)، صحیفة الرضا(ع)، ص ۷۲ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۶۷.
- ↑ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۳۴۲؛ الدعوات، ص۷۶ و الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۰۳.
- ↑ الدعوات، ص ۷۷ و مستدرک الوسائل، ج۶، ص۳۳۷.
- ↑ امالی طوسی، ص ۵۱۲: الطبرانی، المعجم الصغیر، ج ۲، ص ۶۰۷ و تحف العقول، ص ۵۸.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۰.
- ↑ المحاسن، ج ۲، ص ۶۲۴ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۵؛ امالی صدوق، ص ۴۲۳ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۲۵۷.
- ↑ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۴۰۲.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۴۰۲.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص ۲۹۹؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۴۸ و وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۱۹.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۰.
- ↑ الخصال، ج ۱، ص ۵۴؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۹۹ و کنزالعمال، ج ۹، ص ۲۷۷.
- ↑ امالی طوسی، ص ۱۸۳ و مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۳۸۵.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۱.
- ↑ محقق حلی، المعتبر، ج ۲، ص ۴۵۰.
- ↑ عبدالرزاق الصنعانی، المصنّف، ج ۱، ص ۴۴۲؛ المعتبر، ص ۴۵۰ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۶۷۰
- ↑ امالی صدوق، ص ۱۸۰؛ روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶ و المحاسن، ج ۱، ص ۵۷.
- ↑ امالی صدوق، ص ۱۸۰ و روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۱.
- ↑ من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۰؛ امالی صدوق، ص ۴۲۶ و مکارم الاخلاق، ص ۴۲۷.
- ↑ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴.
- ↑ التهذیب، ج ۱، ص ۳۵۳؛ الجعفریات، ص ۱۵ و الخصال، ج ۱، ص ۹۷.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۱-۲۴۲.
- ↑ الجعفریات، ص ۱۷؛ دعائم الاسلام، ج ۱، ص ۱۰۴ و النوادر، ص ۴۰.
- ↑ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۸؛ کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۲۷ و الخصال، ج ۲، ص ۳۴۰.
- ↑ الجعفریات، ص۱۳ و مستدرک الوسائل، ج۱، ص۲۴۹.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۲.
- ↑ المحاسن، ج ۲، ص ۶۴۲ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۳۴۰.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص۲۴۲.
- ↑ «رسول خدا(ص) وقتی آب مینوشید، در ظرف آب، نفس نمیکشید، (بازگشت نفس را در آب داخل نمیکرد) بلکه هر وقت میخواست نفس بکشد، ظرف آب را از دهان دور نگه میداشت». مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۲.
- ↑ «ما جمعیتی هستیم که تا وقتی کاملاً گرسنه نشویم، غذا نمیخوریم و چون غذا میخوریم، خود را کاملاً سیر نمیکنیم». سنن النبی، ص۱۸۱.
- ↑ محجة البیضاء، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ «مسواک هم پاکیزهکننده دهان است، هم موجب رضای الهی است و از سنتهای مؤکدی است که خداوند قرار داده است». محدث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۶۷۴.
- ↑ «هر کس ناخنش را روز جمعه بگیرد، خداوند درد را از انگشتانش بیرون کند و شفا را در آن وارد سازد» مکارم الاخلاق، ج۱، ص۱۲۳.
- ↑ «همانا خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد» نهج الفصاحه، ص۱۵۹.
- ↑ مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۶.
- ↑ «رسول الله(ص) برای عطر و بوی خوش، بیش از غذا پول خرج میکرد». مکارم الاخلاق، ج۱، ص۶۶.
- ↑ محجة البیضاء، ج۱، ص۳۰۹.
- ↑ «پروردگار، چرک و ژولیدگی را دشمن میدارد». نهج الفصاحه، ح۷۴۱.
- ↑ مکارم الاخلاق، ج۱، ص۶۶.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، کانون محبت ص ۴۰.
- ↑ «ای فرزندان آدم! در هر نمازگاهی زیور خود را بردارید و بخورید و بیاشامید و گزافکاری نکنید که او گزافکاران را دوست نمیدارد * بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزیهای پاکیزه را، حرام کرده است؟» سوره اعراف، آیه ۳۱-۳۲.
- ↑ «پروردگار، چرک و ژولیدگی را دشمن میدارد». نهج الفصاحه، ح۷۴۱.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.
- ↑ مکارم الاخلاق، ص۳۳.
- ↑ بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۴۹.
- ↑ «مسواک هم پاکیزه کننده دهان است، هم موجب رضای الهی است و از سنتهای مؤکدی است که خداوند قرار داده است.» محدث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۶۷۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۷۷، ص۳۴۳؛ عباس یزدانی، الگوی زندگی، ص۹۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۳، ص۳۵۵.
- ↑ «هرگاه دارای ثروت هستی باید اثر آن در تو دیده شود» سنن نسایی، ج۸، ص۱۹۶.
- ↑ «همانا از سنت است که سبیل خود را کوتاه کنی به طوری که به لب بالا برسد [و لب بالا آشکار گردد]»
- ↑ «هیچ یک از شما سبیل خود را بلند نکند؛ زیرا اگر بلند کند، شیطان آن را کمین گاه خود قرار میدهد» فروع کافی، ج۶، ص۴۸۸.
- ↑ «هیچ کدام از شما موی زیر بغل خود را بلند نکند زیرا در این صورت شیطان آنجا را قرارگاه خود قرار میدهد» فروع کافی، ج۶، ص۵۰۷.
- ↑ «چرا دندانهای شما را زرد و کثیف میبینم؟ چرا مسواک نمیکنید» فروع کافی، ج۶، ص۴۹۶.
- ↑ «دوستم جبرئیل به من گفت: یکی روز در میان خود را با عطر خوشبو کن و در روز جمعه حتما از عطر استعمال کن و آن را ترک نکن» فروع کافی، ج۶، ص۵۱۱.
- ↑ «رسول خدا(ص) برای عطر بیشتر از غذا هزینه میکرد» فروع کافی، ج۶، ص۵۱۲.
- ↑ «همانا خداوند پاک است و پاکی را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد» صحیح ترمذی، ج۱۰، ص۲۴۰.
- ↑ «بنده کثیف، بد بندهای است» فروع کافی، ج۶، ص۴۳۹.
- ↑ «بهرهمندی از لذتها و آشکار نمودن نعمت جزیی از دین است» فروع کافی، ج۶، ص۴۳۹.
- ↑ میزان الحکمه، ج۱۰، ص۹۳.
- ↑ فروع کافی، ج۶، ص۴۷۰.
- ↑ «در هر روز جمعه غسل کن هر چند بستگی به آن داشته باشد که با معاش زندگی آن روز، آب بخری (آب بخر و غسل کن)» بحارالانوار، ج۸۱، ص۱۲۹.
- ↑ فروع کافی، ج۶، ص۵۱۱.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، نگین رسالت ص ۳۱.