لعن

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

لعن در قرآن - لعن در تاریخ اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل لعن (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

لعن یعنی طرد کردن و راندن و دور کردن از رحمت که نوعی نفرین در حق دیگری است. وقتی کسی را لعنت می‌‌کنیم، دور افتادن او از رحمت الهی را می‌‌طلبیم و لعنت خدا نسبت به مردم، در آخرت به معنی عقوبت است و در دنیا به معنای بریدگی یک انسان از پذیرش رحمت و توفیق الهی. کسانی همچون کافران، ظالمان، منافقان، دشمنان اهل بیت (ع) و ... در قرآن و روایات مورد لعن قرار گرفته‌اند.

معناشناسی

لعن یعنی طرد کردن و راندن و دور کردن از رحمت، عرب‌ها، هنگام راندن کسی از جمع خویش، تعبیر لعن به کار می‌برده‌اند. لعن و لعنت، نوعی نفرین در حق دیگری است. معنای لعن، دور کردن، طرد، منع و محروم شدن از خیر و رحمت و آمرزش الهی است. وقتی کسی را لعنت می‌‌کنیم، دور افتادن او از رحمت الهی را می‌‌طلبیم. به کسی که مورد لعن و طرد باشد "مَلعون" گفته می‌شود، یعنی مطرود از درگاه الهی و محروم از آمرزش خدا.

لعنت خدا نسبت به مردم، در آخرت به معنی عقوبت است و در دنیا به معنای بریدگی یک انسان از پذیرش رحمت و توفیق الهی. خداوند در قرآن، گروه‌هایی همچون کافران، ظالمان، کتمان‌کنندگان حقایق، منافقان، مفسدان در روی زمین، آزاردهندگان پیامبر، تهمت‌زنندگان به زنان پاک، همچنین شیطان را لعن کرده است.

متعلّقان لعن

در توصیه‌های دینی از لعن کردن مسلمانان نهی شده است. از آنجا که لعنت، نوعی جبهه‌گیری و مخالفت و خصومت را می‌‌رساند، لعن باید نسبت به افراد ستمگر و ناپاک و بدکار صورت گیرد. در زیارتنامه‌ها در کنار سلام و درود به امامان و شهیدان، بر قاتلان انان و بر ظالمان و همکارانشان لعن می‌‌شود و این همان تولی و تبری و موضع داشتن نسبت به حق و باطل را می‌‌رساند. کسانی را که خدا در قرآن لعن کرده، بدون هیچ اشکالی می‌‌توان لعن کرد.

لعن در زیارتنامه‌ها

مقالهٔ اصلی: لعن بر دشمنان اهل بیت

در زیارتنامه‌ها که درود به پاکان و رسولان و امامان و اهل کمال و معنویت فرستاده می‌شود، ننگ و نفرت و نفرین و لعنت هم بر دشمنان آنان که دشمنان حق و عدل و نیکی و پاکی هستند، فرستاده می‌شود. در کنار هم بودن سلام‌ها، لعن‌ها می‌رساند که آن ولایت و این برائت در کنار هم‌اند و مکمل یکدیگر.

لعنتی که در زیارتنامه‌ها آمده است، نوعی نفرین و طرد است. این راندن به خشم و درخواستِ دورباش از رحمت خدا در دنیا و آخرت، این نفرت و نفرین مقدّس که در زیارتنامه‌ها از زبان زائر بیان می‌شود، اعلام برائت و بیزاری و بیان موضع مخالف با ناپاکان و تبرّی نسبت به اهل ستم و فساد و طغیان است. لعنت، نشان اوج انزجار و تنافر است، که در مرحله عملی‌اش به پیکار و مبارزه می‌انجامد.

گرچه لعن، در زیارتنامه‌ها هرگز به اندازه سلام نمی‌رسد، لکن در حدّ خودش فراوان به کار رفته است. از انبوه فقرات زیارتنامه‌ها، به چند نمونه که مخاطبانِ لعنت و متعلقان آن را بیان می‌کند، اشاره می‌کنیم:

1. در زیارتی که امام صادق(ع) به "یونس بن ظبیان" و... آموخته است، خطاب به سیدالشهدا(ع) می‌خوانیم: "... لعنت باد بر امتی که شما را کشتند و با شما به مخالفت برخاستند و ولایت شما را انکار کرده، بر شما تاختند و امتی که (در صحنه حق و یاری شما) شاهد بودند ولی به شهادت نرسیدند...".
2. در زیارت دیگری که امام صادق(ع) به "حسن بن عطیه" آموخته است، می‌خوانیم: "... خدایا! لعنت کن کسانی را که فرستادگانت را تکذیب کردند، کعبه را ویران ساختند، کتابت را سوزاندند، خون‌های دودمان پیامبرت را ریختند، در سرزمین‌هایت فساد کردند و بندگانت را به ذلت نشاندند...".
3. نمونه ای دیگر، از زیارت امیرالمؤمنین که امام صادق(ع) به "یونس بن ظبیان" تعلیم کرد: "... خدا لعنت کند آن کس را که تو را کشت و آنکه را در پی کشتن تو بود و آنکه با تو مخالفت کرد و آنکه بر تو دروغ بست و بر تو ستم نمود. لعنت خدا بر آنکه حق تو را غصب کرد و بر آنکه این خبر به او رسید و به آن رضا داد... من از آنان به سوی خدا بیزاری می‌جویم. خدا لعنت کند امتی را که با تو مخالفت نمود و ولایت تو را انکار کرد و بر ضدّ تو بسیج شد و تو را کشت و خوار نمود و دشمنی کرد... خدایا! با همه لعنت‌های خویش، کشندگان پیامبرانت و اوصیای آنان را لعنت کن و سوزش آتش خود را به آنان بچشان، خدایا جِبت‌ها (قدرت‌های ضد الهی)، طاغوت‌ها، فرعون‎ها، لات و عُزّی و هر قدرتی را که در مقابل تو به آن دعوت می‌شود، و هر نوآور بدعتگذار و مفتری را لعنت کن. خدایا، آنان و پیروان و هواداران و علاقمندان و هبستگان و یاران آنان را فراوان لعنت کن...".

این برائت و بیزاری که در قالب لعن بروز می‌کند، با این زشتی‌ها، فسادها، تحریف‌ها، ستم‌ها، گردنکشی‌ها، صف‌آرایی در مقابل جناح حق، نپذیرفتن طاعت ائمه(ع) و مخالفت با این رهبران الهی آمیخته است. لعن آنان، طرد نمایندگان این خطّ در همیشه و همه جای تاریخ است. آنکه آنان را به این خاطر لعن می‌کند، طبعاً باید فکر و عمل خود، از این‌گونه کجی‌ها و فسادها پاک باشد. نفی موضع امویان و عباسیان در دشمنی با ائمه(ع) و راه درست آنان، رفض موضع عملی و فکری پیروان آنان در طول تاریخ است. می‌بینیم که حتی لعن بر دشمنان ائمه(ع) و مخالفان راه خدا و سنت رسول هم، برای پیروان راستین حق و طرفداران اهل بیت عصمت(ع) سازنده و خط دهنده است.

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ زیارت
2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
3. امام، عبدالنبی فرهنگ قرآن