کشف معصوم

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "کشف معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

کشف معصوم در قرآن - کشف معصوم در حدیث - کشف معصوم در کلام اسلامی - کشف معصوم در فلسفه اسلامی - کشف معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

چیستی مکاشفه

• کشف در لغت به معنی رفع حجاب و در اصطلاح عارفان، اطلاع‌رسانی بر ماورای حجاب از معانی غیبی و حقیقی است. مکاشفه دارای مراتب و درجاتی است که به حسب مرتبه آن، قلمرو آن نیز گسترش می‌یابد. عارفان به آیاتی از قرآن و احادیثی از پیامبر(ص) و اوصیا نیز استشهاد می‌کنند که از کشف عوالم وجود برای پیامبرانی چون حضرت محمد(ص) و حضرت موسی(ع) و اولیایی چون حضرت علی(ع) حکایت دارد.
• در مصادیق مکاشفات موارد عدیده‌ای گزارش شده است مانند: مشاهده الواح مکتوب؛ شنیدن صدا از غیب؛ مشاهده افراد غایب و دیدن کارهای آن‌ها در لحظه انجام آن؛ مشاهده حالات و صفات افراد نیکو‌کار و گناهکار و خبر دادن از اعمال گذشته و آینده آن‌ها و ... .

چیستی شهود

• مراد از "شهود" آن‌ است که افرادی بتوانند فراتر از قلمرو حواس، حقایقی از جهان غیب را‌ با‌ قلب‌ خود مشاهده کنند که دیگران قادر به دیدن آنها نیستند، این مشاهده، همان‌ چیزی‌ است‌ که در مباحث عرفانی از آن به شهود یاد می شود برخی در تعریف شهود گفته اند: "علمی است که خداوند به پیامبر (ص) عطا فرموده است و بر خلاف ریاضیات و منطق، بی‌‏تحقیق و اجتهاد و قرائت و کتابت و صناعت کسب شده و به گذشت زمان نیازمند نیست. این علم بنا به مشیت خداوند، از طریق تزکیه و اشراق نفس حاصل می‌‏شود و با توفیق و حمایت و الهام و رسالات الهی، به حقیقت نائل می‌‏شود". راه شهود که طریقه‌‏ای ربّانی و الهی است، مخصوص افرادی است که دارای روحی صاف و صیقلی یافته و پاک و مطهر می‌‏باشند. در این طریق "معلّم"، خداست و "متعلّم"، ولیِّ بر حقّ خدا؛ یعنی پیامبر یا امام و "علم" از محضر ربوبی و نزد خداوند اخذ می‌‏شود. از این رو، به آن "علم لدنّی" می‌‏گویند. این علم بی‌‏واسطه بشری، به انسانِ کامل اعطا می‌‏شود.

رابطه مکاشفه با رؤیا

• شاید بتوان کشف و مکاشفه را نوعی رؤیا در بیداری دانست. در حال رؤیا حواس ظاهری انسان از کار می‌افتد و آنچه را که ما در حال رؤیا با چشم یا گوش یا دیگر اعضا و جوارح احساس می‌کنیم, از طریق حواس باطن روح و نفسمان است.
• اهل مکاشفه نیز در هنگام کشف, با حواس دیگری غیر از حواس ظاهری مادی، اموری را مشاهده می‌کنند یا مطالبی را می‌شنوند و یا اشیائی را لمس می‌کنند؛ چراکه اگر این مکاشفات با چشم و گوش مادی بود، باید کسانی که در مجاورت آن‌ها هستند آن‌ها را ببینند و بشنوند، در حالی که چنین نیست.
• نتیجه آن‌که ماهیت و سرشت کشف با رؤیا یکی است و در هر دو، حواس ظاهری تعطیل و حواس باطنی نفس، فعال می‌شود. همان‌طور که رؤیاها همگی صادق نیستند, مکاشفات هم می‌توانند صادق و یا کاذب باشند. در قرآن کریم رؤیای حضرت ابراهیم(ع) و نیز رؤیای پیامبر اکرم(ص) به عنوان رؤیاهای صادق گزارش شده است. همچنین رؤیای حضرت یوسف(ع) در حال کودکی، که پدر و مادر و یازده برادر خود را به صورت خورشید و ماه و یازده ستاره دید. از رؤیاهای نمادین و صادق است که سال‌ها بعد به شکلی، که تفصیل آن در داستان حضرت یوسف آمده است، تحقّق یافت. اما با این همه در قرآن تصریح شده است که برخی از رؤیاها اضغاث احلام هستند.
• در روایات نیز آمده است که رؤیاها چند گونه‌اند: برخی حدیث نفس‌اند، برخی از جانب خداست، برخی از جانب فرشتگان و برخی نیز از جانب شیطان.

رابطۀ کشف و شهود و علم امام

• برخی از روایات نشان می‌دهند امامان (ع) دارای کشف و شهود بوده اند‌ و این شیوه، یکی از روش های علم آموزی و آگاهی از غیب بوده است. در‌ روایات، تعبیر شاهد بودن بر مردم بسیار مورد استفاده قرار گرفته است، برخی علمای امامیه نیز تصریح کرده‌اند که امامان(ع) شاهد بر اعمال مردم هستند. باید دانست، اشتراک امامان(ع) با عرفا در بهره‌مندی از این شیوه در صورت اثبات این شیوه‌ برای امامان(ع) به معنای آن نیست‌ که‌ شهود ائمه‌ با‌ شهود‌ عرفا در تمام ویژگی‌ها یکسان‌ است‌؛ مثلا پذیرفته‌ایم که امامان، معصوم هستند و گرفتار خطا نمی‌شوند، ایشان‌ تأییداتی‌ خاص دارند که دیگران از آن‌ بی بهره‌اند؛ بنابراین‌ شهود‌ ائمه در این گونه ویژگی‌ها مانند معصومانه‌بودن، با شهود عرفا متفاوت است؛ همچنین مصادیق شهود امامان(ع) بسیار قوی‌‌تر‌ و روشن‌‌تر از شهود‌ عرفاست‌ و نسبت به برخی حقایق‌، مانند‌ امور ویژه مقام امامت یا نیازمند تأییدات خاص، عرفا توان شهود ندارند.

پرسش‌های وابسته

• رابطه کشف یا شهود با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
• رابطه کشف یا شهود با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• کشف امام؛
• کشف پیامبر؛
• کشف پیامبر خاتم؛
• کشف ولی؛
• کشف وصی؛
• کشف اهل بیت(ع)؛
• کشف فاطمه زهرا(س).

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

• هاشمی، سید علی، شهود یکی از روش‌های علم‌آموزی ائمه، منتشر شده در فصلنامه تحقیقات کلامی؛
• پرونده:13790.jpg شاکر، محمد کاظم، آشنایی با علوم قرآنی؛
• مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل؛
• اصغری نژاد، محمد، پژوهش در علم پیامبر.